Xadislarning insonni ma'naviy komillik sari yetaklovchi omil sifatidagi o‘rni
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
"Mendan hadis yozib olmanglar. Kimki mendan Qur’ondan boshqani yozsa,
uni o‘chirib tashlasin!".
6 Uvatov U. Buyuk muhaddislar. –T.: «O‘zbekistan Milliy Ensiklopediyasi» davlat ilmiy nashriyoti, 1998. –B.12. 12
Muqaddislar tomonidan keltirilgan mazkur hadis sahihdir. Umuman, hadislarni yozishni yoqtirmagan sahobalar faqat uch nafar bo‘lib, ular Abu Hurayra (602 - 679), Abu Said al-Xudriy (609 - 693) va Zayd ibn Sobit (615 — 665) bo‘lgan, xolos. Ular ham hayotlarining oxirlarida hadislarni yozib borishni ma’qullaganlar. Haqiqatan xam, islomning ilk davrlarida odamlar hadislarni yozishdan qaytarilganlar. Hadisni yozuvchilar ozchilikni tashkil qilar, ular ham har xil narsalarga hamma kerakli hadislarni bir joyga yozib qo‘yardilar. U vaqtda xurmo barglari, sopollar, daraxt po‘stloqlari va boshqa narsalarga yozilardi. Ikkinchidan, hali u davrda Qur’oni karimning o‘ziga xos uslubini, uning matnini sahobalar ajratib ololmagan edilar. Agar hadislar ham yozib olinsa, Qur’on bilan aralashib ketish xavfi bor edi, Ushbu xatarning oldini olish maqsadida Payg‘ambar (s.a.v.) xadislarni yozib olishni man qilganlar. Keyinchalik, Qur’onning uslubi va matni aniq bo‘lganidan so‘ng hadisi shariflarni ham yozib olishga ijozat berilgan. Sahobalar orasida Abdulloh ibn Amr ibn al-Oss (616 — 684) hadislarni yozib olishi bilan shuqrat qozongan edi. Uning o‘zi bu haqda shunday rivoyat qilgan: "Men Payg‘ambar (s.a.v.)dan eshitgan har bir narsani, saqlab qolish maqsadida, yozib olar edim. Qurayshliklar: "Eshitgan har bir narsani yozib olaverasanmi?! Axir, inson g‘azablanishi, rozi bo‘lishi mumkin",— deb meni bundan qaytardilar. Men yozishdan to‘xtab qoldim. So‘ng bu haqda Payg‘ambarga (s.a.v.) gapirib berdim. Ul zot barmoqlari bilan og‘izlariga ishora qildilar va "YOzaver, nafsim qo‘lida bo‘lgan zot — Allohga qasamki, bu og‘izdan faqatgina haqiqat yuzaga chiqadi", dedilar. Yana Abdulloh ibn Amr ibn al-Ossning (r.a.) bunday rivoyat qilgani muqaddislar tomonidan keltirilgan: Payg‘ambar (s.a.v.): "Ilmni bog‘langlar!" — dedilar. Men undan: "Uning bog‘lami nima?" — deb so‘radim. Ul zot dedilar: "Uni yozib olishdir", — dedilar. Muqaddislarning aytishlaricha, boshqa sahobalar ham xuddi shunday nasihat qilganlar. Abu Iso at-Termiziy (825 — 892) ham "Ilm kitobi "da hadislarni yozib olishga ruxsat berilganiga alohida bob ajratgan. Unda Abu Hurayradan (r.a.) bir 13
hadis rivoyat qilingan: bir ansoriy Payg‘ambar (s.a.v.)ning oldilarida o‘tirar edi. U Payg‘ambardan (s.a.v.) ajoyib hadislarni eshitib, juda taajjubga tushardi. Lekin ularni yodlab ololmasdi. SHunda u Payg‘ambarga (s.a.v.) bu borada shikoyat qiladi: "Men sizdan ajoyib hadis eshitdim. Lekin yodlab ololmay qoldim" — deydi. SHunda Payg‘ambar (s.a.v) unga: "Ung qo‘lingni yordamga chaqir!", deb o‘ng qo‘l bilan hadisni yozib olishga ishora qilgan ekanlar. Muhaddislar Abu Hurayradan (r.a.) mavzuga doir yana bir rivoyatni yozib qoldirganlar: Payg‘ambar (s.a.v.) xutba qildilar va uning orasida bir qissani gapirib o‘tdilar. Abu Shoh (r.a.): "Ey Rasululloh, buni menga yozib bering!" — dedi. Shunda, Payg‘ambar (s.a.v.) huzuridagilarga yuzlanib: Abu SHoh uchun yozib beringlar!" — dedilar. Yuqoridagi hadislardan ayon bo‘lishicha, keyinchalik hadislarni yozishga ijozat berilgan. Demak, Payg‘ambar (a.s.) davridayoq hadislarning yozib olinishi sodir bo‘lgan. Shuning uchun ham hadisshunos olim Yahyo ibn Sharaf an-Navaviy (1233-1277): "Aslida, islom boshlanishida ham, keng yoyilganidan keyin ham hadislarni yozishdan qaytarilgan emas. Hadislarni yozishga mutlaq ijozat bo‘lgan edi. Payg‘ambar (s.a.v.) yozishdan qaytarganlari haqida keltirilgan hadisning ta’vili bor. Ayrim sahobalar Qur’onni kitobat qilar ekanlar, ba’zi oyatlar va kalimalarning tafsiri ma’nosida ularning yoniga yoki tagiga Payg‘ambarning (s.a.v.) bu borada aytgan gaplarini ham yozib qo‘yardilar. Aynan mana shu holat o‘ta xatarli edi. Chunki, bu holatda Qur’on bilan hadisning aralashib ketishi turgan gap edi. Shuning uchun ham Payg‘ambar (s.a.v.) mana shunday holatlardan qaytargan edilar. Ta’qiq esa, Qur’on bilan hadis alohida-alohida yozilsin, degan ma’noda edi". Navaviy aytgan gapning tasdig‘i sifatida Oisha (r.a.) o‘zining quliga Qur’on ko‘chirtirganini keltirish mumkin. U mazkur Mushafning quyidagi oyati kelgan joyda unga qo‘shimcha yozdirib qo‘ygan: Oisha (p.a.) oyatdagi "al-vusto" so‘zidan so‘ng "solat al-asr"ni yozdirib qo‘ygan ekan. U "al-vusto" so‘ziga izoh berib ketish uchun shuni yozdirib qo‘ygan. Ma’lumki, "salot al-asr" so‘zi Qur’onda keltirilmagan. Payg‘ambar (s.a.v.), mana shunday narsalardan qaytargan edilar. Islomning ilk davrlarida 14
Qur’on bilan sharhni farqlaydigan usullarni qo‘llash xali odat tusiga kirmagan edi. Hozirgi vaqtda biz oyatlarning tagiga yoki ustiga chizish, ularni boshqa rang bilan alohida yozish, izoh yoki tafsirni qavs bilan berish kabi bir qancha kitobat usullarini bilamiz. U vaqtlarda hali bunday alomatlar iste’molda qo‘llanmagan edi. Agar oyat bilan uning tafsiri birga yozilsa, ularni ajratib olish qiyin bo‘lardi. SHuning uchun Payg‘ambar (s.a.v.) oyatga beriladigan tafsirlarni oyatlar bilan birga yozishdan qaytargan edilar. Payg‘ambar (s.a.v.) hamda sahoba va tobeinlar davrida, aniqrog‘i hadislarni yozib olishga rasmiy ravishda ruxsat berilgunga qadar ham bir necha hadis to‘plamlari va majmualari tuzilgan. Payg‘ambar (s.a.v.) davrida tuzilgan hadis to‘plamlaridan biri "Kitob as-
Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|