TUGMA KARDITLAR
Agar yurak patologiyasi simptomi ona qornida yoki tugruqxonada aniqlansa
tugma kardit tashqisi ishonchli deb qaraladi, agar ular bola hayotining birinchi
oylarida interkurrent kasalliksiz va/yoki onaning homiladorlik davrida anamnestik
ma'lumotlar bo’yicha aniqlansa ehtimolli deb qaraladi.
Anatomik substratlari bo’yicha tug'ma karditlarni erta va kechkilarga ajratishadi.
Erta karditning morfologik belgisi endo- va miokardning fibroelastoz yo’ki
elastofibrozidir. Kechki tugma karditlar bunday belgilarga ega emas.
Elastik toqimaning ko’p sonli bo’lishiga yurakning erta fetal davrda
shikastlanganligi to’g’risida guvoqlik beradi (xomila ichi rivojlanishining 4-7
oylari), bu davrda homila toqimasi alterasiyaga elastoz va fibroz to’qima
proliferasiyasi bilan javob beradi. Yurak zararlanishi homilaning 7 oyidan so’ng
bo’lsa ("kech fetopatiya") oddiy yallihlanish reaksiyasi rivojlanadi va fibroelastoz
kuzatilmaydi.
Makroskopik erta tugma karditlarda dilatasiya va chap qorincha miokard
gipertrofiyasi bilan kechuvchi kardiomegaliya aniqlanadi, uning endokardi ancha
qalinlashgan bo’ladi. Deyarli 2/3 bemorlarda klapan apparati shikastlanishi
kuzatiladi (gemodinamik yoki yallihlanishdan keyingi).Yurak zararlanishining
birinchi belgisi tug'ma karditlarning ushbu ikkita variantida hayo’tning birinchi 6
oyida (ba'zida 2-3-yoshligida) paydo bo’ladi.
Erta tug’ma karditlarning tashxisiy mezonlari
Anamnestik: yurak-qon tomir kasalliklariga irsiy moyillik; homiladorlik paytida
onaning kasallanishi; tug’ilishida bola tana vaznining pasayishi. Kasallikning
birinchi belgisi bola hayotining birinchi yarmida kuzatiladi, postmiokardik
elastofibrozda - hayotining 6-18 oylarida.
Klinik:
Ekstrakardial: tana vaznining sababsiz kam qo’sqilishi; jismoniy
rivojlanishda orqada qolish; statistik funksiyalar rivojlanishining sekinlashishi;
rangparlik, lanjlik, ko’p terlash, afoniya, sababsiz bezovtalanish xurujlari.
172
Kardial: shilliq qavatlarning, barmoqlar uchlarining yengil sianozi; chap
tomonlama yurak bukri; yurak turtkisi susaygan yo’ki aniqlanmaydi;
tonlarning bo’g’iqlashuvi yoki pasayganligi; davolashga rezistent bo’lgan
taxikardiya; yurak-qon tomir yetishmovchiligi, odatda total, lekin chap qorincha
etishmovchiligi ustunligi bilan.
Paraklinik:
Laborator: EChT, leykositlar, qon zardobi oqsil fraksiyalari, ASL va AST titri
me'yorda bo’ladi yoki ozgina o’zgargan.
Rentgenografik: chap o’pka pastki bo'lagi atelektazi. Yurakning sharsimon yo’ki
oval ko'rinishi, chap qorinchaning kuchli dilatasiyasi bilan birga yurak
boshlilarining kattalashishi.
Kech tug’ma karditlarning patomorfologik tekshiruvi yurak
qavatlarining bir yoki bir nechtasining, o’tkazuvchi tizimning, ba'zida koro
EKG da: tugma fibroelastozda QRS komplekslarining yuqori voltaji, rigid
tez marom (ko’pincha marom sur'ati va otkazuvchanlik buzilishlarisiz), chap
qorincha miokardi gipertrofiyasi, ishemiya belgilari bilan subendokardial
bo’limlarning ishemiyasi (ST segmentning izochiziqdan pastga siljishi va manfiy T
tishcha) coranar arteriyalarning patologik jarayonga qo’sqilishini aniqlaydi,
kardioskleroz va miokard gipertrofiyasi rivojlanadi. Lekin kasallik davomiyligi
unchalik ahamiyatli emas, bu haqida endo- va miokardda elastik to’qima yo’qligi
va faol yalliglanish jarayoni guvoqlik beradi.
Kech tugma karditlarning tashxisiy mezonlari
Klinik:
Ekstrakardial: tug’ilganda normal tana vazni, kam qo’llarda bachadon ichi
gipotrofiyasi uchraydi; ko’krak bilan ovqatlantirganda bolaning charchab qolishi;
hayotining 3-5 oyidan keyin jismoniy rivojlanishdan orqada qolish; statistik
funksiyalar rivojlanishining kechikishi; nafas a'zolarining tez kasallanishi; ko’p
terlash; asab tizimidagi o’zgarishlar; shovqinli nafas olish.
Kardial: hansirash, tug’ilganidan buyon mavjud taxi- yo’ki bradikardiya;
rangparlik, shilliq qavatlar va barmoqlar uchlarining sianozi; yurak-qon tomir
yetishmovchiligi; kuchaygan, ko’tariluvchi, pastga siljigan yurak uchi turtkisi;
yetarlicha baland yurak tonlari; sistolik shovqin
ehtimolligi; marom buzilishi.
173
Paraklinik:
EKG: chap qorincha elektropotensiallari ustunligi, marom va otkazuvchanlik
buzilishi; ST segmentning izochiziqdan pastga siljishi.
Rentgenologik: yurakning normal yo’ki trapesiyasimon korinishi. Yurak
soyalarining barcha boshliqlari, ayniqsa chap tomon boshliqlari hisobiga,
dilatasiyasi hisobiga kattalashishi.
Laborator: periferik qonda o’zgarishlar yo’q, revmotestlar manfiy.
ORTTIRILGAN KARDITLAR
Klinik xossalari va kechishi bo’yicha orttirilgan karditlar o’tkir, o’tkir osti va
surunkali turlariga bo’linadi.
O’tkir karditlar orasidan miokardning diffuz zararlanishi va ko’pincha
atrioventrikulyar blokada hamda turgun taxiaritmiya korinishidagi otkazuvchi
tizim zararlanishi hollarini ajratish mumkin.
O’tkir karditlar qar qanday yoshda uchraydi, lekin og’ir shakllari 3
yoshgacha bolalar uchun xosdir. Ular virusli infeksiya vaqtida yoki undan ko’p
otmay paydo bo’ladi. Kardit vujudga kelishida bola organizmi oldingi
sensibilizasiyasi va yoki allergik moyilligi ahamiyatli orinni egallaydi. O’RVI
belgilari pasaygan sari yurak zararlanishi ekstrakardial belgilari yetakchi bo’ladi.
Orttirilgan karditlarni tashxislash mezonlari
Anamnestik: homiladorlik paytida onaning kasallanishi, ishlab chiqarishdagi
zararali omilar ta'siri, ba'zi dori vositalarini
uzoq vaqt qabul qilish, alkogolni ko’p iste'mol qilish. Kasallikning ilk belgilari
O’RVI vaqtida yo’ki undan 1-2 haftadan so’ng vujudga keladi, bola organizmining
oldingi sensibilizasiyasi, konstitutsiya anomaliyalari borligi, emlashqoidalariga
rioya hilmaslik xastalik kelib chiqishida ahamiyatga ega.
Klinikasi:
-Ekstrakardial: ishtaha pasayishi, tana vazni ortishining orqada qolishi yo’ki
yo’mon o’shishi, holsizlik, ko’p terlash, tez charchashlik; jizzakilik, asabiylashish
xurujlari, ba'zida hushidan ketish, tirishishlar, gemiparez, bezovtalik va tunlari
ingrab chiqish; kongil aynashi va qusish; terining kul rang tusdagi rangparligi; tana
vaziyati o’zgarganda kuchayuvchi xiraxandon yo'tal.
-Kardial: avvaliga chap qorincha, keyin total yurak yetishmovchiligi; burun-lab
uchburchagi sianozi; akrasianoz; yurak o’tkazuvchanligining buzilishi; yurak
uchi turtkisi kuchsiz, rezistent yoki mutlaqo aniqlanmaydi; yurak nisbiy tomtoqligi
chegaralari siljigan; I ton pasayishi yoki bo’g’iqligi, o’pka arteriyasi
ustida II ton aksenti; funksional xususiyatli yoki mitral klapan nisbiy
yetishmovchiligi sistolik shovqini.
Paraklinik:
-Laborator: laborator tekshiruvlar natijalari kam ma'lumotli.
EKG: yurak elektr o’qining o’ngga og’ishi. QRS kompleksi tishchalari voltajining
pasayishi. Otkazuvchanlikning turli buzilishlari. T tishcha va ST segmentidagi
o’zgarishlar (izochiziqdan pastga siljishi).
-Rentgenologik: o’pkada venoz dimlanish, yurak soyasining kattalashishi, chap
qorincha
dilatasiyasi.Birinchi
kardial
belgilar
bo’lib
chap
qorincha
174
yetishmovchiligi
belgilari:
hansirash,
o’pkadagi xirillashlar, taxikardiya
hisoblanadi. Bundan keyin diurez kamayadi, to'qimalar kerkishi paydo bo’ladi,
jigar kattalashadi. Yurak bukri yo’q, bu kasallikning o’tkirligidan guvoqlik beradi.
O’tkir diffuz karditlarda yurak chegaralari ko’pchilik qo’llarda ortacha kengaygan,
kamroq qo’llarda esa keskin kengaygan bo’ladi.Auskultasiyada yurak choqqisida I
ton pasayishi yo’ki bog’iqlashuvi, kardiomegaliyada ot dupuri qayd qilinadi.
Shovqin yo yog, yo u funksional va papillyar mushaklar disfunksiyasiga bog’liq.
Yurak o'tkazuvchi tizimi zararlanishi mavjud bemorlarda yurak tonlari
ko’pinchanormal bo’ladi, toliq atrioventrikulyar blokadada esa yurak chuqqisida
o’zgaruvchan qarsillovchi "zambaraksimon" I ton eshitiladi. Taxiaritmiya
ekstrasistoliya, bo’lmachalar hilpillashi, surunkali ektopik taxiaritmiya bilan
bog’liq bo’ladi. Miokarditni tashxislashda ahamiyatga ega ekstrasistoliya 5,2%
qo’llarda uchraydi va ko’pincha davolash vaqtida o’tib ketadi. Paroksizmal
taxikardiya xurujlarining qat'iyligi jarayonga yurak otkazuvchanlik tizimi
qoshilganidan dalolat beradi. O’tkir diffuz karditli bemorlarning barchasida yurak
yetishmovchiligi kuzatiladi va asosan chap qorinchali bo’ladi, yurak otkazuvchi
tizimi shikastlanishida uning ko’rinishlari minimaldir.
Bolalardagi norevmatik karditlarda yurak yetishmovchiligi belgilari va darajasi
Daraja
Etishmovchilik
Chap qorinchali
O’ng qorinchali
I
YuE belgilari tinch holatda yo’q va taxikardiya yo’ki hansirash
korinishida yuklamadan song paydo bo’ladi
II A
YuqS va nafas soni normaga
nisbatan mos ravishda daqiqasiga
15
30 va 30
II Б
II B YuqS
va
nafa
soni
normaga nisbatan mos ravishda
bir daiada 30-50 va 50-70% ga
oshgan; akrasianoz, xiraxandon
yotal,
o’pkalarda
mayda
pufakchali
nam
xirillashlar
bo’lishiga mumkin
Jigar qovurga ravog’idan 3-5 sm ga
chiqib
turadi,
bo’yin
venalari
kengayishi
III
YuqS
va
nafas
soni
normaga nisbatan mos ravishda
daqiqasiga 50-60 va 70-100% ga
oshgan; O’pkaning shishi oldi va
dimlanishi klinikasi
Gepatomegaliya,
shish
sindromi
(yuzda,
oyo’qlarda
shishlar,
gidrotoraks, gidroperikard, assit)
Paroksizmal taxikardiya xurujlarining qat'iyligi jarayonga yurak o’tkazuvchi
tizimi qo’shilganidan darak beradi.
175
EKG da QRS kompleksi voltaji pasayishi ko’rinishidagi o’tkir karditning
tashxisiy mezoni kasallikning 2-3 hafatalarida ahamiyatga ega. Agar EKG
EKG ko’rsatilgan muddatdan kechroq amalga oshirilgan bo’lsa, unda voltaj
normal va hatto yuqori bo’lishi mumkin. Bundan tashqari yurak elektr o’qining
o’ngga yo’ki chapga og’ishi, chap qorincha zo’riqishi xususiyatlidir.
O’tkir karditning tashxisiy mezonlaridan biri klinik va insturmental
ma'lumotlarning 6-18 oy mobaynida qayta rviojlanishi hisoblanadi. Sohayish
bolalarning yarmida kuzatiladi, boshqalarida kardit o’tkir osti va surunkali
kechishga o’tadi. O’tkir osti karditlar O’RVI dan 4-6 oydan keyin yurak
yetishmovchiligining asta-sekin oshishi bilan torpid rivojlanish xususiyatiga
(birlamchi o’tkir osti karditlar) ega bo’lishiga va davolash davomida uzoq davom
etuvchi jarayonga otuvchi aniq o’tkir bosqichga ega bo’lishiga mumkin. O’tkir osti
karditga o’tkir karditning barcha belgilari xos, lekin yurak bukri seziladi,ko’p
qo’llarda tonlar baland, mitral klapan etishmovchiligining sistolik shovqini, o’pka
arteriyasi ustida turg’un II ton aksenti, davolashga qaramay torpid yurak
yetishmovchiligi qayd qilinadi.EKGda o’zgarishlar rigid ritm, yurak elektr
o’qining chapga og’ishi, atrioventrikulyar va qorincha ichi otkazuvchanligining
buzilishi, chap qorincha va ikkita bo’lmachalarning ortiqcha yuklamasi, ko’pincha
musbat T - tishchalaridan iborat bo’ladi. Oxirgi ikkita belgi o’tkir osti karditlarni
o’tkir karditlardan farqlaydi. Surunkali karditlar katta yoshdagi bolalar norevmatik
karditlarida asosiy orinni egallaydi. Surunkali kardit birlamchi surunkali
(simptomsiz boshlanadigan boshlangich klinik bosqichi bilan) va o’tkir yo’ki o’tkir
osti karditdan rivojlangan bo’lishiga mumkin.
Surunkali karditning uchta varianti ajratiladi:
- chap qorincha boshligining kattalashishi va uning miokardi ozgina gipertrofiyasi
bilan (dimlangan yoki dilatasion variant), ifodalangan kardioskleroz bilan, buning
negizida asosan chap qorincha miokardi qisqarish funksiyasining buzilishi yo’tadi;
- miokardning kuchli gipertrofiyasi hisobiga chap qorincha boshlig’ining normal
va bir oz kichiklashishi bilan (gipertrofik variant);
176
- miokardning gipertrofiyasi yoki gipertrofiyasiz chap qorincha boshlig’ining
keskin kichrayishi (restriktiv variant); uning asosida chap qorincha miokardi
birlamchi diastolik funksiyasi buzilishi yotadi. Surunkali karditlarning umumiy
klinik korinishlari sifatida uzoq davomli nisbatan belgisiz kechishi, lekin
ekstrakardial belgilar: jismoniy rivojlanishdan ortda qolish, qaytalanuvchi
pnevmoniyalar, gepatomegaliya, hushni yo’qotish xurujlari, qusish va boshqalar
ustun kelishini hisoblash mumkin. Ko’pincha O’RVI dan keyin o’tkir yurak-qon
tomir yetishmovchiligining tola klinik manzarasi uzoq vaqt davomida mavjud
bo’lgan yurak dardini ilk bor aniqlab beradi.
Surunkali karditning dilatasion varianti eng tipik belgilariga tana vaznidan
orqada qolish, taxipnoe, sustlashgan yurak turtkisi, yurak bukri, yurak
chegaralarining keskin kengayishi, mitral klapan yetishmovchiligidagi sistolik
shovqin, yurak ritmining turgun buzilishi, ko’pincha ortamiyona jigar kattalashishi
kiradi. Odatda surunkali karditning dilatasion variantida kardiomegaliya va
qoniqarli ahvol orasida nomutanosiblik aniqlanadi, bu uzoq kasallanishda
kompensator mexanizmlar rivojlanishi bilan tushuntiriladi. Yurak yetishmovchiligi
uzoq vaqt bo’lmaydi, song esa, ayniqsa chap qorinchali, so’ngra total ko’rinishga
aylanadi.Restriktiv variantli surunkali karditning uzoq vaqt kam simptomli
kechishi kech tashqislash oqibati hisoblanadi, uning uchun nafaqat tana vaznidan
orqada qolish, balki boy osishidagi kamchilik, toq qizil tusli sianoz, dispnoe
tipidagi hansirash, ko’tariluvchi yurak turtkisi xosdir. Bolalarning 2/3da yurak
uchida qarsillovchi yo’ki kuchaygan I ton, o’pka arteriyasi ustida keskin II ton
aksenti bilan qo’sqilib aniqlanadi, kam qo’llarda tonlar bog'iqlashgan bo’ladi.
Shovqin yo’q yo’hud choqqida mezadiastolik yo’ki chap tomonda to'rtinchi-
beshinchi qovurgalar oraliqida sistolik shovqin (uch tavaqali klapanning nisbiy
yetishmovchiligi)
aniqlanadi.
Kasallikning
birinchi
belgisi
hansirashdir,
keyinchalik o’ng qorincha dekompensasiyasi belgilari, ifodalangan assitgacha,
qo’sqiladi, jigar qovurga ravoqi ostidan 7-8 sm gacha chiqib turishi mumkin.
Shuningdek, EKG korsatkichlari ham surunkali karditning turli variantlarida farq
qiladi. Masalan, surunkali karditning dilatasion varianti uchun yuqori va past
voltajli egrilik, 2/3 bolalarda marom va otkazuvchanlikning buzilishlari,
bo’lmachalarning ortamiyona ortiqcha yuklamasi va chap qorincha miokardi
gipertrofiyasi. Surunkali karditning restriktiv variantida atrioventrikulyar va
qorincha ichi otkazuvchanligi buziladi, Gis tutami shoxlari blokadasi,
bradikardiya, ikkala qorinchalarning ortiqcha yuklamasi va bo’lmachalarning katta
yuklamasi, musbat, ikki fazali yo’ki manfiy T tishchali subendokardial gipoksiya
belgilari kuzatiladi. Repolyarizasiya jarayonining nisbatan saqlanganligi
miokardning kompensator gipertrofiyasi bilan tushuntiriladi.
Laborator tashxisoti. O’tkir norevmatik karditlarda laborator ma'lumotlarning
ahamiyati kam. qon tahlilida EChT oshishi, leykositoz, β2 va G-globulinlar, S-
reaktiv oqsil darajasi ko’tarilishi - oddiy virus infeksiyasini tasvirlaydi.
Tashqisning eng ishonarli tasdihi - qondan, burun-halqum shilliqidan, fekaliydan
virusni ajartishdir.
Differensial tashxisoti.
177
Differensial tashxisot masalasini ko’rib chiqishdan oldin bolalardagi norevmatik
kardit uchun xos bo’lgan sindromlarda to’xtalamiz:
o’tkir burun-halqum infeksiyasi (ko’pincha virusli) bilan xronologik bog’liqlik
latent davrning qisqarishi (5-7 kundan kam) yo’ki yo’qligi
kasallikning asta-sekin rivojlanishi
artrit va ifodalangan artralgiyalarning yo’qligi
kardial shikoyatlarning faol yoki hissiy kuchaygan xususiyati
miokarditning aniq klinik va EKG-simptomlari
valvulitning yo’qligi
perikarditning kam topilishi
astenizasiya belgilari, kasallik oxirida issiqlik boshqaruvining buzilishi
klinik va laborator parametrlarning dissosiasiyasi
yalliglanishga qarshi terapiya ta'sirida kasallik dinamikasining sekin o’zgarishi.
Erta yoshdagi bolalarda karditlarni tugma yurak nusonlari bilan differensial
tashxislash birtalay qiyinchiliklarni tugdiradi. Bu toliq bo’lmagan atrioventrikulyar
kommunikasiya, Ebshteyn anomaliyasi, magistral tomirlarning korrigirlangan
transpozisiyasiga tegishli. Atrioventrikulyar kommunikasiya uchun tembri
bo’yicha ikkita turli sistolik shovqin, o’ng qorincha va o'ng bo’lmacha miokardi
gipetrofiyasi, o’ng Gis tutamining notoliq blokadasi, rentgenologik tekshiruvda
chap qorincha pulsasiyasi qoniqarli amplitudasiyasi bilan birga keluvchi arterial
ozan bo’yicha o’pka manzarasining kuchayishi xos. Ebshteyn anomaliyasi uchun
kasallik hosil bo’lishiga va otkazilgan ORVI orasidagi bog’liqlik yogligi,
klinikasida o’pka gipertenziyasi haqidagi ma'lumotlar yogligida ong qorincha
yetishmovchiligi belgilarining ustunligi, ong bo’lmacha kattalashishi xos, EKG da
miokard gipertrofiyasi va gipoksiyasi belgilari bo’lmaydi. Korrigirlangan
transpozisiyani EKG da yurak elektr o’qining chapga og’ishi, chap ko’krak
ozatmalarida ongdagilariga qaraganda Q tishchaning yo’qligi.Endomiokard
fibroelastozi klinikasi bor erta yoshdagi bolalarda alohida yo’ki mitral klapan
yetishmovchiligi bilan birga kelgan chapdagi ikkinchi qovurgalar oraliqidagi
sistolo-diastolik shovqin bo’yicha, tosatdan boshlanuvchi bezovtalanish belgilariga
binoan, I, aVL, V5, V6 lardagi chuqur Q tishchaga qarab chap toj arteriyaning
o’pka arteriyasidan anomal shoxlanishi haqida shubhalanish kerak (Bland-Uayt-
Garlyand sindromi). Katta yoshda mitral klapan yetishmovchiligida revmatizm
bilan differensial tashxisotni amalga oshirish kerak.
Norevmatik karditlarni davolash tamoyillari
Norevmatik karditlarni davolash ikkita bosqichni o’z ichiga oladi: stasionar va
poliklinik yo’ki sanator.O’tkir va o’tkir osti karditlarda bolaning harakat foalligini
2-4 haftaga cheklash tavsiya etiladi, ovqatlanish tola qiymatli, vitaminlar va
oqsillarga boy bo’lib, tuz cheklanishi, ammo kaliy tuzlariga esa boy bo’lishiga
kerak. Suyuqlik ichish rejimi chiqarilayotgan siydik miqdori bilan aniqlanadi;
bolaga diurezga nisbatan 200-300 ml dan kam suyuqlik beriladi. Karditlarning
etiologik davosi ishlab chihilmagan. Antibakterial terapiya 2-3 hafta mobaynida
olib boriladi, ko’pincha erta yoshdagi bolalarda asoratlarning oldini olish uchun
glyukokortikoidlar yurak yetishmovchiligi bilan birga kelgan diffuz jarayonda,
178
kasallikning surunkali kechishidan darak beruvchi o’tkir osti boshlanishida,
o’tkazuvchi tizim zararlanishi bilan kechgan karditda tavsiya etiladi. Prednizolon
ichishga 1-1,5 mg/kg hisobida bir oy mobaynida keyinchalik dozasini 1/3 – 1/2
tabletkadan 3-4 kun ichida kamaytirish bilan hayotining birinchi 3 yilidagi
bolalarda va tabletkadan katta bolalarga buyuriladi. Yetarli bo’lmagan samarada
prednizolonning tutib turuvchi dozasi - 0,5 mg/kg/kuniga bir nechta hafta
mobaynida beriladi. Agar, davolashga qaramasdan, jarayon o’tkir osti va surunkali
bo’lib qolsa, unda aminoxinolin qatori dorilarini (delagil, plakvinil) 3 mg/kg
dozada indometasin yoki voltaren bilan birgalikda tayinlash tavsiya etiladi.
Salisilatlar 0,05-0,06 mg/kg hisobida 1-1,5 oygacha beriladi. Bir vaqtning o’zida
yurak-qon tomir yetishmovchiligini davolash olib boriladi. Miokardning qisqarish
funksiyasini yaxshilash uchun yurak glikozidlari, asosan digoksin qollaniladi.
Uning toyinish dozasi mushak orasiga yo’ki ichshga 0,03-0,05 mg/kg dan
ortmasligi kerak. Glikozidlarning vena ichiga yuborilishi o’pka shishi bilan
kechuvchi o’tkir shakllarida tavsiya etiladi. Toyinish dozasi 3 kun ichida qar 8
soatda EKG nazorati ostida olib boriladi. Samara yog bo’lsa dori 3 mahaldan yana
1-2 kun yuborilishi mumkin. Digoksinning bunday sekin yuborilishi ko'tara
olmaslikning (intoksikasiya) oldini olishga imqon beradi. Toyinish dozasi
berilganidan so'ng, ushlab turuvchi doza tayinlanadi, uni aniqlash alohida
xususiyatlariga ega.Agar bemor digoksin toyinishini qoniqarli, yaqqol samara
(YuqS me'yorlashuvi, hansirash kamayishi, jigar kichiklashuvi) bilan kotarsa, unda
yordamchi doza to’yinish dozasining 1/5 ni tashkil etadi. Bradikardiyaga moyillik
bo’lganda dozani 1/6 - 1/8 gacha, doimiy taxikardiyada esa - ? gacha ko’tarish
kerak. Digoksinning yo’rdamchi dozasini 2 mahal 10-12 soatdan keyin ichishga
buyuriladi, uning yetarli bo’lmagan samarasida dori m/o yuboriladi, keyin ichishga
beriladi. Glikozidlarni kiritish anuriya va oliguriyada ehtiyotkorlik billan olib
borilishi kerak. Bunday holatlarda davolash siydik qaydovchi dorilardan
boshlanadi va diurez tiklanganidan so’ng yurak glikozidlari kiritiladi. Tanlangan
samarali dozani uzoq vaqt berish mumkin. Dorini bekor qilishga klinik va
instrumental ma'lumotlarning me'yorlashuvi xizmat qiladi. Kardit va yurak
yetishmovchiligi mavjud bemorlarni davolashda katta o’rinlar siydik haydovchi
dorilarga berilgan. YuE bosqichlariga mos ravishda quyidagi diuretiklarni
tayinlash rejasini tavsiya etish mumkin.
I-IIA bosqichidagi chap qorincha yetishmovchiligi - veroshpiron;
IIA bosqichli chap qorincha yetishmovchiligi + IIA-B bosqichdagi ong qorincha
yetishmovchiligi - furosemid ichishga va veroshpiron;
total IIB-III - furosemid yo’ki laziks parenteral veroshpiron bilan birga, samarasiz
bo’lganda brinaldiks yo’ki uregit qosqiladi. Furosemid dozasi - 2-4 mg/kg,
veroshpironniki - 1-4 mg/kg, brinaldiks va uregitniki 1-2 mg/kg. Refrakter YuE da
diurezni kuchaytirish uchun eufillin (3 ml 2,4% eritmasidan ortiq emas)
tayinlanishi mumkin. Stasionarda siydik qaydovchi dorilar qar kuni 1-1,5 oy
mobaynida beriladi, agar chap qorinchali, total YuE IIA -B bosqichida bo’lsa,
ularni qo’llash uy sharoitida, bunda keyinchalik haftasiga 2-3 mahal ichishga o’tish
sharti bilan davom ettiriladi. Miokarddagi metabo’lizmni yaxshilovchi tadbirlar oz
ichiga polyarizasiyalovchi aralashmalarni (glyukozaning 10% eritmasi 10-15
179
mg/kg dan, 1 YeD insulin kiritilayotgan 3 g qand miqdoriga nisbatan, panangin 1
ml/yosh, novokain 2-5 ml 0,25% eritmasi), riboksinni 1 tabletkadan kuniga 2
mahal 1 oy mobaynida, keyin 1 tabletkadan kuniga 2 mahal yana 1 oy mobaynida,
kaliy orotatini, pananginni, vitamin V12 ni foliy kislotasi bilan, kalsiy
pantotenatini oladi.Anabo’lik steroidlarni, kasallik qozishini oldini olish uchun
kasallik boshlanishidan 1,5-2 oy keyin kiritilishi tavsiya etiladi.Atrioventrikulyar
blokadada yalliglanishga qarshi davolash va miokard distrofiyasini yogotuvchi
dorilar ko'rsatilgan. Adams-Stoks-Morgani sindromi bo’yicha xatarli guruhga
daqiqasiga 30-50 va kamroq pulsasiya mavjud bemorlar kiritiladi. Bunday
bemorlarga stasionarda izadrinli, alupentli sinamalar qo’llaniladi, uning maqsadi
YuQS
ning
kattalashish
imqoniyatini
aniqlashdan
iborat.
Agar
β-
adrenostimulyatorlar (izadrin ½- 1 tabletkadan til ostiga) dan so’ng pulsning 10-15
zarb/daq ga tezlashishi kuzatilsa, unda ota-onalarga ushbu dorini bolaning holati
ozgina o’zgarganida (bosh aylanish, sinko’pe, holsizlik) qollash ta'kidlanadi.
Surunkali karditda ko’rpa-to’shak rejimi uzoq vaqtgacha korsatilmasligi kerak
(jarayon qo’zishida - 2-3 haftagacha). Prednizolon tayinlanishiga individual
yondoshish kerak, sababi surunkali immun yalliglanish gormonal terapiyaga
rezistentdir. Refrakter YuE da yurak glikozidlarining uncha katta bo’lmagan
dozalarda prednizolon (0,5 mg/kg) va furosemid bilan birga qo'shilishi yaxshi
samara beradi. Delagil va plakvenilning voltaren yoki indometasin bilan birga
kurslarini yiliga 2-3 mahal qaytalash mumkin. Surunkali karditlar katta yoshdagi
bolalarda uchrashi sababli, digoksin 0,02-0,04 mg/kg hisobidan (tana vazni qancha
ko’p bo’lsa, to’yinish dozasi shuncha kam) tayinlanadi. Odatda bu 9-12 ta qabul
uchun 1/3 tabletka (3-4 kun). Yo’rdamchi doza - 1/2 tabletkadan kuniga 2 mahal
(1 tabletkada 0,25 mg), yurak o’zgarishlarining og’irligiga bog’liq holda antigen-
antitanacha reaksiyasi natijasida ajralib chihayo’tgan kininlarning shikastlovchi
ta'siri surunkali karditda anginin (prodektin, paprmidin), qontrikal 0,25-0,75 g/sut
dozada 1,5-2 oy mobaynida tayinlashni taqoza etadi. Miokarddagi modda
almashinuvini yaxshilovchi dorilar, asosan anabo’liklar tavsiya etilgan.
Karditli bolalarni dispanserizasiyasi va reabilitasiyasi
Mutaxassis ko’rigi amalga oshirilishi: stasionardan chiqqandan so’ng oyiga
1 marta - 3 oy, kvartalda 1 marta - 6-9 oy, keyin 6 oyda 1 marotaba pediatr,
kardiorevmatolog, LOR-vrach, stomatolog, aminoxinolin dorilari bilan davolashda
- 3-6 oyda okulist, boshqa mutaxassislar korsatmalar bo’yicha.
Korikda quyidagilarga diqqatni tortish kerak: interkurrent kasalliklar uchrash
tezligiga, tez charchashga, tana qaroratiga, qon aylanish etishmovchiligiga, yurak
olchamlariga, tonlar balandligiga, shovqinlarga, ularning dinamikasiga, fizik
yuklamaga bo’lgan moslashishga.
qo’shimcha tekshiruvlar:
-
qon umumiy tahlili - 3 oyda bir marta, keyin yiliga 2 marta
-
S-reaktiv oqsil, oqsil fraksiyalari, sial kislota aniqlash uchun qon tahlili -
yiliga 2 marta
-
umumiy siydik tahlili yiliga 2 marta
-
FEKG - 3 oyda 1 marta, keyin 6 oyda 1 marta
-
3 proeksiyadagi yurak rentgenografiyasi, veloergometriya
180
-
funksional sinamalar
Sog’lomlashtirishning asosiy yo’llari:
Surunkali infeksiya ochoqlari sanasiyasi. Interkurrent kasalliklarni davolash.
Surunkali infeksiyada - mavsumiy bisillin profilaktikasi. Yiliga 2 marta 4 hafta
ichida nosteroid dorilarning yarim dozalari yo’rdamida kardiotrofik dorilar bilan
birga mavsumiy profilaktika.
Karditning davomli va surunkali kechishida - 4-aminoxinolin dorilari 1-2 yil.
Kuzatuv davomiyligi: 3 yildan kam bo’lmasligi kerak, kasallik qo’zishi
davrida, uzoq vaqt davom etganida 5 yildan kam emas, surunkali kechishida
bolalarni 15 yoshdan ospirinlar kabineti shifokori kuzatuviga topshirish kerak
Dostları ilə paylaş: |