Xalqaro menejment

2-rasm. Хоrijiy firmani qabul qiluvchi mamlakatdagi sharoitlarga 
moslashishining asosiy omillari 
ОB’YEKТIV 
ОMILLAR 

---

17 
chiqarish munosabatlarining prinsiplarini, kasaba uyushmalarning faoliyatini va 
mehnat qonunchiligini o’z ichiga olgan holda o’rganish maqsadga muvofiq. 
Aksiyadorlar uchun jozibali tomonlar. Qabul qiluvchi mamlakatda 
aksiyadorlarni birinchi navbatda albatta aksiyalarga belgilangan yuqori dividendlar 
qiziqtiradi. Bundan tashqari kompaniya yillik hisobotlarida imkonli aksiyadorlar 
uchun kompaniyaning texnologik yutuqlari va faoliyat qaltisligini qisqartirishga 
qaratilgan chora-tadbirlar haqida ma’lumotlar chop etiladi. Tarmoqning birinchi 
beshligiga kiruvchi kompaniyalarning aksiyalari eng katta qiziqishga ega bo’ladi. 
Raqobat. Xalqaro toifali menejer jahon bozoriga chiqish milliy bozordagi 
faoliyatdan ko’ra raqobatchilar sonining o’sishi bilan bog’liq qo’shimcha 
muammolarning paydo bo’lishini hisobga olishi zarur. 
Iste’molchilar. Turli mamlakatlarda iste’molchilarning talabi va didlari jiddiy 
farqlanadi. Xalqaro toifali menejerning asosiy muammolariga ana shu turli-tuman 
ehtiyojlarni qondirish yo’llarini topish kiradi. Bu muammoning hal qilinishi turli 
davlatlarda mahsulot va xizmatlarni sotish uchun xodimlarni tanlash, shu jumladan 
qabul qiluvchi mamlakatdagi mahalliy mutaxassislarni yollash ancha osonlashtiradi. 
Masalan, AQSh bozorining 20%dan ortig’ini egallagan yapon avtomobillarini sotish 
bilan AQShda odatda yaponlar emas, balki ular yollagan yuqori malakali amerikalik 
menejerlar shug’ullanadi. 
Texnologiya. Xalqaro bozorda harakatlanuvchi kompaniyalarning ilmiy-texnik 
taraqqiyoti darajasi eng yuqori. Ular turli davlatlardagi eng etakchi firmalar bilan 
texnologiyalar ayirboshlash hisobiga uskunalarni, texnologiya va mahsulot 
assortimentini tezroq amalga oshiradilar. Tabiiyki, xalqaro kompaniya menejeriga 
turli davlatlarda mualliflik huquqlari va patentlarini himoya qilish haqidagi 
qonunlarni muntazam o’rganish zarur. Bunda texnologiyalar almashuvi qo’shma 
korxonalar yoki strategik alyanslar tashkil qilish shaklida sodir bo’lishini nazarda 
tutish lozim. Masalan, passajir samoletsozligining etakchisi - “Boing” korporatsiyasi 
(AQSh) 260 yo’lovchilik bortga ega 7000 milgacha uzluksiz parvoz qilishga 
mo’ljallangan Boing 767 laynerini yaratish uchun ITTKI ishlarini o’tkazishda 
Yaponiyaning “Kavasaki” va “Fudji” kompaniyalari bilan o’z xatti-harakatlarini 
birlashtirdi. 
Iqtisodiyot. Chet elda atrof-muhitga iqtisodiy jixatdan moslashishning asosiy 
qiyinchiligi - turli davlatlarda xalq xo’jaligi rivojlanishining notekis darajasi va 
sur’atlari, ya’ni bir vaqtning o’zida bir mamlakatda tushkunlik, boshqasida - 
barqarorlik, uchinchisida esa - yuksalish bo’lishi mumkin. 
Jahon bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun xalqaro menejer yuqoridagi 
moslashish omillarini hisobga olgan holda yangi bozorga chiqishga tayyorgarlik 
bo’yicha jiddiy chora-tadbirlarni amalga oshirishi zarur. Birinchi navbatda reklama 
kampaniyasini o’tkazish kerak. Xalqaro kompaniyaning qabul qiluvchi mamlakatdagi 
xorijiy filiali mahsulotining asosiy iste’molchilari va sheriklari shu maqsadda nashriy 
materiallar va mahsulot namunalarini oldindan olishi kerak, chunki ular mahsulotning 
texnik-iqtisodiy xususiyatlarini oldindan bilishni hohlaydilar. Ularga xalqaro 
kompaniyaning jahon bozorida ixtisoslashuvi, tarixi va holati haqidagi ma’lumotlarni 
berish foydali. Bu materiallar bo’yicha qabul qiluvchi mamlakatdagi sheriklar va 
asosiy potensial xaridorlar xalqaro kompaniyaning tovarlari va xizmatlarining sotilish 

---

18 
darajasi, shuningdek kompaniyaning barqarorligi va ishonchliligini dastlabki 
baholash imkoniyatiga ega bo’ladilar. 
Reklama materiallari yuqori sifatli bo’lishi kerak, chunki ma’lum darajada 
aynan ularga qarab potensial iste’molchilar ishlab chiqarish va sotishga mo’ljallangan 
tovarlar va xizmatlarga baho beradilar. Axborot materiallari oson tushunarli bo’lishi 
va buning uchun matnning to’g’ri tuzilishi va oddiyligi taqozo etiladi (ularning qabul 
qiluvchi mamlakat tilida bayon etilishi maqsadga muvofiq). 
Qabul qiluvchi mamlakatda potensial sheriklar uchun reklama materiallarini 
mahalliy tilga tarjima qilish qiyinchiligi mavjud bo’lgan holda hech bo’lmaganda 
ingliz tilida tayyorlash kerak. Ular xalqaro kompaniyaning jahon bozoridagi faoliyati 
haqida umumiy ma’lumotlar va ishlab chiqarish va sotishga mo’ljallangan tovarlar va 
xizmatlar haqida to’la axborotni o’z ichiga olishi kerak. Mahalliy tilda 
materiallarning mavjudligi qabul qiluvchi mamlakatda potensial sheriklar bilan 
muzokaralar olib borilayotgan davrda katta afzallik hisoblanadi. Materiallarni 
mahalliy tilga tarjima qilishda bosh kompaniya mamlakatining qabul qiluvchi 
mamlakatdagi elchixonasining tijorat bo’limi yoki qabul qiluvchi mamlakatning 
savdo palatasi yaxshi kompyuter texnologiyalariga ega malakali tarjimonlarni tavsiya 
qilishi mumkin. 
Muzokaralar bosqichida xalqaro kompaniyaning tarixi, uning mahsuloti va 
ishlab chiqarish jarayoni haqida ingliz tilida qisqa ko’rgazmali videofilmni namoyish 
qilish maqsadga muvofiq. Nashriy axborot materiallarining tarkibiga odatda 
quyidagilarni kiritadilar: 
-xalqaro kompaniyaning aktivlari, boshqaruv tarkibi, xizmat ko’rsatuvchi 
banklar, moliyaviy holati, kompaniyani yaratish tarixi va faoliyati haqida aniq va 
qisqa axborot beruvchi firmaning broshyurasi; 
-ishlab chiqarish va sotishga mo’ljallangan tovarlar va xizmatlar, shuningdek 
ularni ishlab chiqarishning etakchi texnologiyalari haqida aniq va ixcham axborot;
-xalqaro kompaniyaning qabul qiluvchi mamlakatdagi xorijiy filialida 
ishlashga yuborilayotgan direktorlar, menejerlar va boshqa shaxslarning qisqa 
rezyumesi. 
Bunday materiallar xalqaro kompaniyaning samimiyligi va barqarorligini 
tasdiqlaydi, shuningdek qabul qiluvchi mamlakatda sheriklar va xaridorlarga bo’lgan 
hurmatni ko’rsatadi. 
Xalqaro menejer va uning yaqin hamkasblarining tashrif qog’ozlari bir 
tomonda ingliz tilida va ikkinchi tmomnida mAhalliy tilda yoztilishi hamda ikki 
tomonida ham xalqaro kompaniya emblemasi bilan bo’lishi kerak. Tashrif qog’ozida 
ismi-sharifi, lavozim, manzil va telefon nomerining ko’rsatilishi mahalliy kompaniya 
vakillariga kelajakda TMK xorijiy filiali bilan aloqalarni rivojlantirishga yordam 
beradi. Tashrif qog’ozlarining eng tarqalgan razmeri 55 x 90 mm bo’ladi. 
Xalqaro menejer shuni nazarda tutish kerakki, qabul qiluvchi mamlakatda ilk 
faoliyat qadamlari tovarooborotning boshlang’ich kichik hajmi, past baho darajasi, 
shuningdek, yangi bozorda mahsulot ishlab chiqarish va sotish barqarorlashguncha 
uzluksiz kapital qo’yilmalarning zaruriyati sababli ancha kam darajada moliyaviy 
natijalar keltiradi. 

---

19 
Amaliyot ko’rsatishicha, yangi bozorga yangi mahsulot bilan chiqqandan so’ng 
taxminan ikki yil mobaynida sotuv hajmi va baholarning darajasi kutilayotganidan 
ko’ra birmuncha pastroq bo’ladi. Bundan keyin yangi mahsulot yoki xizmatlarning 
iste’mol xususiyatlarini baholagan xaridorlar tomonidan o’sib boruvchi talab ostida 
baholarning o’sishi kuzatiladi. Bozorda o’rnashib olishga odatda 2-4 yil kerak 
bo’ladi. Butun bu davrga yangi bozorda o’z ulushini o’zlashtirish uchun investitsion 
mablag’larga ega bo’lish kerak. Bunda firmaning yangi bozorda moslashish 
strategiyasi va taktikasida xatolar va ularni engib o’tishga urinishlar uchun pul va 
ishchi kuchi resurslarining qo’shimcha xarajatlari talab qilinadi. 
Yangi bozorni o’zlashtirish vaqtida odatda xalqaro kompaniyaning xorijiy 
filiali doimiy shtatini bosh kompaniya mamlakatidan yuborilgan rahbarlar va 
mahalliy aholi orasidan malakali va tirishqoq mutaxassislardan shakllantirish amalga 
oshiriladi. Bu davr mobaynida mahalliy bozor talablariga muvofiq mahsulot ishlab 
chiqarish va sotish tizimini egiluvchan moslashtirish zarur. Shu vaqtda firmaning 
sotuvdan oldin reklama va maslahatlarni, shuningdek sotilgan mahsulotga kafolatli 
xizmat ko’rsatishni tashkil qilish qobiliyatiga karab u haqidagi axborot 
shakllantiriladi. 
Mahalliy sheriklar va iste’molchilar bilan yaxshi munosabatlarni o’rnatish va 
mustahkamlash bozorni o’zlashtirishni tezlashtiradi. Bunda muloqot muammolari, 
madaniy yoki til to’siqlarining vujudga kelish imkoniyatini hisobga olish zarur. Bu 
holda xalqaro menejerga notanish shakllanayotgan muammolarni engib o’tishda 
optimizm, tirishqoqlik va sabr-toqat yordam beradi. Bozor xatolarni kechirmaydi - 
ular haqidagi mish-mishlar juda tez tarqaladi va firmaning bozordagi mavqeini 
tiklash hamda mustahkamlash uchun keyingi barcha urinishlarni qiyinlashtirib 
yuborishi mumkin.