Xəbər bülleteni №18

Dollar zərbəsindən üç çıxış yolu

22.12.2015

Bu həftə Mərkəzi Bank manatın üzən məzənnə rejiminə keçməsi barədə qərar qəbul edib. Qərarın ardınca rəsmi kurs 50 qəpik qalxaraq 1 dollara qarşı 1 manat 55 qəpik olub.

APA-nın analitik mərkəzindən Vahab Rzayev şərh yayaraq qeyd edir ki, Azərbaycan manatının üzən məzənnəyə keçidi qiymətlərin artmasına gətirib çıxaracaq, əhalinin alıcılıq qabiliyyəti isə devalvasiya proporsiyasında azalacaq: “Hesablamalara görə, ancaq ölkəyə idxal olunan malların bahalaşa biləcəyi ehtimal olunur. Hətta demək olar ki, əhalinin xərclərinin əsas hissəsini təşkil edən ərzaq məhsullarının əksəriyyəti bahalaşmamalıdır. Bu ilin 9 ayı ərzində əhali 9 milyard manat həcmində ərzaq, tütün və içki məmulatları alıb. Xərclərin əksər hissəsi ərzaq alınmasına sərf olunub. Eyni zamanda ölkənin tədiyyə balansına əsasən, həmin müddət ərzində Azərbaycana cəmi 840 milyon dollar həcmində ərzaq məhsulu idxal olunub. Bu rəqəmlərdən aydın görünür ki, ölkədə satılıb-alınan ərzaq məhsullarının 80-90%-i yerli istehsaldır və dolların bahalaşması səbəbindən bu məhsulların qiyməti artmamalıdır.

Lakin ölkədə adətən yerli mallar idxal malları ilə bərabər bahalaşır, özü də bu, obyektiv səbəblərdən deyil, psixoloji və spekulyativ amillərin təsiri altında baş verir. Dövlət orqanları bu sahədə nəzarəti gücləndirməklə, cəzalar tətbiq etməklə bahalaşmanın qarşısını ala bilər və almalıdır.

Digər çox vacib amil xarici valyutada kreditlərin ödənilməsidir. Valyuta kreditləri manat ifadəsində bir gün ərzində təxminən 1,5 dəfə bahalaşıb. Yəni 21 dekabr devalvasiyasından öncə, məsələn, 1000 dollarlıq kreditin əsas məbləği 1050 manat idi, hazırda bu rəqəm 1550 manata bərabərdir. Aşkar görünür ki, belə kreditlərin ödənilməsində bankları son dərəcə kəskin problemlər gözləyir, ödəmələrin həcmi kəskin azalacaq. Azərbaycanda təxminən 7,3 milyard manat həcmində xarici valyutada olan kredit var. Bu, ümumi bank sistemi üzrə kredit portfelinin 39-40%-i deməkdir. Əgər bu həcm üzrə, heç olmasa onun nəzərə çarpan hissəsi üzrə ödəməmələr baş versə, bank sistemində böhran yaşana bilər.

Problemdən çıxış yolu kimi mümkün variantlardan biri üzən məzənnəyə keçid qərarınadək götürülmüş valyuta kreditlərinin dekabrın 21-dək olan məzənnə üzrə geri qaytarılma imkanının yaradılmasıdır. Azərbaycan Mərkəzi Bankı müvafiq qərar qəbul etməklə bu məsələni inzibati qaydada həll edə bilər. Çünki başqa variant yoxdur. Tam əmin olmaq olar ki, bir-iki aydan sonra banklarda vaxtı keçmiş valyuta kreditlərinin həcmi kəskin artanda banklar özləri buna razı olacaqlar.

Digər bir variant həcmi 5 min dollaradək olan kreditlərə “dolayı amnistiya” tətbiq olunmasıdır. Yəni kredit borclarının dekabrın 21-dən əvvəlki kurs üzrə ödəniş bütün borclara deyil, yalnız 5 minədək olan kredit borclarına şamil edilir.

Nəhayət, üçüncü istiqamət əməkhaqqı və pensiyalarla bağlıdır. Həm əmək haqları, həm pensiyaların indeksləşdirilməsi vacibdir. Hər ilin əvvəlində pensiyalar əvvəlki ilin inflyasiya səviyyəsinə uyğun indeksləşdirilir, bir azdan onsuz da dövlət prosedur qaydasında indeksləşdirmə həyata keçirəcək. Nəzərə almaq lazımdır ki, devalvasiya nəticəsində neftdən gələn gəlirlər manat ifadəsində 1,5 dəfə artıb. Bu gəlirlər sosial sarsıntıları pensiya və əmək haqlarının indeksləşdirilməsi hesabına kompensasiya etməyə imkan yaradır. Sadə desək, əgər neft satışından əldə olunan hər dollar ölkə daxilində 1,05 manata çevrilirdisə, indi bu rəqəm 1,55 manatdır. Buna görə də dövlət sosial problemlərin həlli üçün vəsait əldə edəcək”.