Xələfli A. A

 
§40. Sərbəstduqmə təcili və ölçü vahidləri 
Qravi kəşfiyyatda Yerin təbii ağırlıq qüvvəsindən istifadə 
olunur, buna da qravitasiya (çazibə) sahəsi deyilir. Yer səthində bu 
sahənin paylanmasını öyrənərək, geoloji hədəflərlə əlaqədar olan 
qravitasiya anomaliyalarını aşkar edirlər. Yer səthində Bütün kütlələr 
(cismlər) iki qüvvənin təsiri altında olur: cazibə qüvvəsi F və 
mərkəzdənqaçma qüvvəsi R. Bu qüvvə Yerin öz oxu ətrafında bir 
downloaded from KitabYurdu.org

---

130 
sutka ərzində fırlanmasından irəli gəlir. Bu iki qüvvənin əvəzləyicisi 
olan qüvvəyə ağırlıq qüvvəsi deyilir və g hərfi ilə işarə olunur. 
Cazibə qüvvəsi Yerin mərkəzinə yönəlir. Mərkəzdənqaçma qüvvəsi 
Yerin fırlanma oxuna perqendikulyar istiqamətdə yönəlir (şəkil 42). 
Mərkəzdənqaçma qüvvəsi R qütblərdə sıfır, ekvatorda isə ən böyük 
qiymətə malikdir. Buna baxmayaraq mərkəzdənqaçma qüvvəsi 
çazibə qüvvəsindən 288 dəfə kiçikdir. Ona görə də ağırlıq qüvvəsini, 
əsasən, çazibə qüvvəsi ilə təyin edirlər. .Yerin çazibə qüvvəsi 
ekvatordan başlayaraq qütblərə qədər artmağa başlayır, cünki Yerin 
radiusu ekvatorda 21,4 km qütblərdəki radiusdan artıqdır. Beləliklə, 
ağırlıq qüvvəsi F qüvvəsinin toplanana əsasən ekvatordan başlayaraq 
Yerin qütblərinə qədər artır və demək olar ki, Yerin en dairələrindəki 
müşahidə məntəqələrindən asılı olaça 
Şəkil
.42. Yerin ağırlıq qtvvəsi vektoru və onun toplananları.
qdır. Qravitasiya sahəsini təsvir etmək üçün vahid kütləyə təsir edən 
qüvvəyə baxmaq əlverişlidir. Əgər çazibə qüvvəsi formulunda
kütlələrdən birini vahid qəbul etsək, alınan kəmiyyət qravitasiya 
sahəsinin gərginliyinə uyğun gəlir, yaxud da ağırlıq qüvvəsinin 
gərginlyi adlanır, qıssaca olaraq buna ağırlıq qüvvəsi deyilir 
g=GM/R
2
downloaded from KitabYurdu.org

---

131 
burada M Yerin kütləsi, R Yerin radiusudur. Ağırlıq qüvvəsi 
qravitasiya sahəsinin gərginliyi kimi təsvir olunur, vahid kutləyə təsir 
edən qüvvədir, qiymətcə sərbəstdüşmə təcilinə bərabərdir.
Beynəlxalq vahidlər sistemində sərbəstdüşmə təcilinin vahidi
ms
2
təcrübədə isə Qaldan istifadə olunur 1Qal=10
-2
m
s
2 
. 
Çöldə qravimetrik işlərdə adətən daha kiçik ölçü vahidi 
milliqal (mQal): 1mQal = 10
-5 
ms
2
istifadə olunur. 
Yer səthində sərbəstdüşmə təcilinin orta qiyməti 9,81ms
2
bərabərdir.