XəZƏR 2014, №2 bu sayda güMÜŞ DÖVRÜN ŞAİRLƏRİ
YADDAŞ “Məni qadınlar da sevmir axı...”
Yüklə 381,02 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- K.A.KOROVİN Rus dilindən çevirdi: Zahid Sarıtorpaq ÇEXOVLA GÖRÜŞLƏRİMDƏN I
|
YADDAŞ
“Məni qadınlar da sevmir axı...” Bu yaddaş güzgüsündə rəssam Korovinin xatirəsi yazıçı Çexovun gənclik və ahıllıq yaşantıları baxımından çox maraqlıdı. Utancaq, həssas, qayğıkeş Çexovun ömrünün sonlarında “Məni qadınlar da sevmir axı...” yanğısıyla dediyi sözləri həm də dahi yazıçının keçirdiyi sarsıntılardan xəbər verir.
Moskvada Dyakov və Sadovı küçələrinin kəsişməsində “Şərq nömrələri” adlı bir mehmanxana vardı, amma nəyə görə məhz “Şərq”? – bəlli deyil... Bu nömrələr ən ucuz mebellərlə təchiz olunmuşdu. Əsas girəcəkdə baş qapı kip örtülsün deyə üç kərpici iplə bağlayıb yuxarıdan asmış, qapının arxasına bərkitmişdilər... Alt mərtəbədə Anton Pavloviç Çexov, ikinci mərtəbədə isə Rəssamlıq, Heykəltəraşlıq və Memarlıq Məktəbinin hələ o zaman şagirdi olan İ.İ.Levitan yaşayırdı. Bahar fəsliydi. Biz Levitanla Myasnitskidən – məktəbdən gəlirdik, rəsm üzrə üçüncü və sonuncu imtahandan sonra mən – portret, o isə mənzərə janrına görə gümüş medal almışdıq. Mehmanxanaya daxil olunca Levitan mənə dedi: – Gəl Antoşaya baş çəkək... Anton Pavloviç qalan otaq papiros tüstüsüylə doluydu. Stolun üstünə samovar qoyulmuşdu. Elə oradaca qalac, kolbasa, pivə vardı. Divanın üstü vərəqlərlə, mühazirə dəftərləriylə doluydu; Anton Pavloviç universitetdə həkimlik üzrə buraxılış imtahanlarına hazırlaşırdı. O, divanın bir qırağında oturmuşdu. Əyninə boz rəngli gödəkcə geymişdi. O zamanlar tələbələrin çoxu belə gödəkcələr geyərdilər. Otaqda ondan başqa tanımadığımız gənclər – tələbələr vardı. Onlar ucadan danışır, mübahisə edir, çay, pivə içir, kolbasa yeyirdilər. Anton Pavloviç oturub susur, aradabir ona ünvanlanan suallara cavab verirdi. O yaraşıqlıydı. Üzü geniş və aydın, gözləri gülümsərdi. Kimləsə söhbət edəndə, bəzən qarşısındakı danışan adama diqqətlə baxır, sonra başını aşağı salıb, xüsusi bir tərzdə mülayim-mülayim gülümsəyirdi. Bütün görünüşü adamda inam hissi oyadırdı. Gəncliyinə, cavanlığına baxmayaraq, hələ o zaman yaxınlaşıb gerçəyi soruşmaq, dərdin, ələmin nədənini öyrənmək, qəlbinin dərinliklərində bəslənənləri etibar etmək istədiyin mehriban bir baba təsiri bağışlayırdı. Anton Pavloviç sadə və təbii idi, süni və müştəbeh deyildi. Onun fitri təvazökarlığı, xüsusi ölçü-biçi hissi, hətta utancaqlığı daim duyulurdu. Baharın günəşli günlərindən biriydi... Levitanla mən Anton Pavloviçə Sokolnikə getməyi təklif etdik. Aldığımız medallar haqda söhbət açdıq. Oradakı tələbələrdən biri soruşdu: – Siz onu boynunuzda gəzdirəcəksiniz? Qapıçılar kimi? Levitan ona cavab verdi: – Yox, bu medalları gəzdirmirlər... Bu, sadəcə, elə-belədi... Məktəbi bitirəndə fərqlənmə nişanı kimi verilir. – Sərgilərdə itlərə verildiyi kimi... – deyə başqa bir tələbə əlavə etdi. Anton Pavloviçlə müqayisədə bu tələbələr ayrı cür idi. Onlar çox höcətləşir və hər şeyə özünəməxsus müxalif mövqe göstərirdilər. – Əgər sizin məsləyiniz yoxdusa, – tələbələrdən biri Çexova müraciətlə dedi, – siz yazıçı ola bilməzsiniz. – Məsləyim yoxdu demək olmaz, axı, – bir başqası bildirdi, – mən hətta başa düşə bilmirəm, necə ola bilər ki, məsləyiniz olmasın. – Mənim məsləyim yoxdu, – Anton Pavloviç cavab verdi. – Siz məsləksiz bir insan olduğunuzu deyirsiniz... Bəs əsəri ideyasız necə yazmaq olar? Sizin ideyanız yoxdu? – Nə ideyam var, nə məsləyim... – Çexov cavab verdi. Tələbələr höcətləşirdilər. Onlar açıq-aydın Anton Pavloviçdən razı deyildilər. Götürdükləri istiqamətin didaktikasına, ideoloji və ibrətamizlik xəttinə onun cavab vermədiyi göz önündəydi. Onlar təsir etmək və öyrətmək istəyirdilər. Sanki onlar hər şeyi bilir, hər şeyi başa düşürdülər. Anton Pavloviç üçünsə bütün bunlar, görünür, çox darıxdırıcıydı. – Sizin hekayələriniz kimə lazımdı? Onlar nəyə aparıb çıxaracaq ki? Nə müxalifliyi var, nə ideyası... Məsələn, siz “Russkie vedomosti”yə gərək deyilsiniz. Bəli, yazdıqlarınız əyləncədi yalnız... – Yalnız əyləncədi, – Anton Pavloviç cavab verdi. – İcazə verin soruşum, niyə siz Çexonte imzası işlədirsiniz? Belə bir Çin təxəllüsü nəyə gərəkdi? Çexov gülümsündü. – Ona görə ki, – deyə tələbə sözünə davam etdi, – siz tibb doktoru olanda, bir vaxt ideyasız və etirazsız yazdıqlarınıza görə vicdanınız rahat olacaq... – Doğru deyirsiniz... – gülməyə davam edən Çexov cavab verdi. – Gəlin Sokolnikiyə gedək... Gözəl gündü... Orada artıq bənövşələr çiçəkləyir... Təmiz hava... bahar... Biz Sokolnikiyə yollandıq. “Krasnıye vorotı”dan konkaya mindik, “Krasnıy prud”un, vağzalların, qırmızı-yaşıl dəmir damları olan taxta evlərin yanından ötdük. Biz Moskvanın kənarıyla gedirdik... Levitan yarımçıq söhbəti davam etdirdi. – Necə bilirsiniz, – dedi, – bax, mənim də heç bir ideyam-filanım yoxdu... Mən rəssam ola bilərəm, ya yox? – Mümkün deyil, – tələbə cavab verdi, – ideyasız insan heç nə edə bilməz... Levitan tələbəyə: – Siz lap timsahsınız! – dedi. – Mən indi neyləməliyəm? Atmalıyam sənətimi? – Atmalısınız... Anton Pavloviç gülərək söhbətə qarışdı: – O, rəssamlığı necə ata bilər, axı? Yox! İsaak hiyləgərdi, atmaz... O, boynundan asmağa medal da alıb... İndi isə Stanislavı gözləyir... Stanislav isə balaca məsələ deyil... Elə beləcə də adlanır: Stanislav... Əngimə ilişdirmə haa... Biz gülüşdük, tələbələr incidi. – Əgər mən günəş altında şam ağacını, baharı çəkmək istəyirəmsə, hansı ideyadan söhbət gedə bilər, hə? – Lütfən... başa düşürsünüz? Şam ağacı bir materialdı. Tikinti materialı... Başa düşürsünüz?.. Odun xalq malıdı... Bunu təbiət xalq üçün yaradır... Başa düşürsüz?.. – deyə tələbə coşdu. – Xalq üçün... – Amma mən ağac kəsməyə iyrənc bir şey kimi baxıram... Onlar da bizim kimi canlıdı, budaqlarında quşlar oxuyur... Quşlar bizdən yaxşıdı... Mən rəsm çəkirəm və bunun odun olduğunu fikirləşmirəm.. Bunu mən fikirləşə bilmərəm... Siz əsl timsahsınız!.. – Levitan dedi. – Nədən bəs oxuyan quşlar bizdən yaxşıdı?.. Lütfən... – tələbə qeyzləndi. – Bu, mənə toxunur, – Anton Pavloviç dedi, – İsaak, sən bunu sübut etməlisən. – Zəhmət çəkin sübut edin ki... – ifadəli və iti baxışlarını Levitana zilləyən tələbə ciddi-cəhdlə israr etdi. Anton Pavloviç güldü. – Axmaqlıqdı... – deyə Levitan onun sözünü kəsdi. – Tezliklə Sokolnikidi, biz artıq yaxınlaşırıq... Levitanın yanında əyləşmiş bir xala, əlindəki kisəcikdən qırmızı boyanmış bir pasxa yumurtası çıxarıb ona uzatdı və dedi: – Yeyərsən, gözəl oğlan... (Levitan çox gözəl idi.) Atam rəhmətə gedib... İndi qırxıdı... Rəhmət oxuyarsan ona... Levitanla Çexov gülüşdülər. Levitan yumurtanı aldı və kimə rəhmət oxumağı bilməkdən ötrü qadının atasının adını soruşdu... – Nə danışırsan, gözəl oğlan, bəlkə, sən keşişsən? Qadın bir balaca kefliydi. – Tələbəyik... Qoltuğu kitablı bir tayfayıq, bundan o yana heç kimik... siz də başlamısız... Biz Sokolniki dairəsinə çatdıq. Vaqondan düşəndə bizimlə gələn qadın Levitana üzünü tutub ayrılmaq məqamında bunları dedi: – Valideynimə rəhmət oxuyarsan... Onu Nikita Nikitiç çağırardılar... Seminariyanı bitirəndə isə saçların daha gözəl olacaq... Peçatnikiyə gələrsən... Anfisa Nikitişnanı hamı tanıyır... Yedirib- doyuraram səni... Oxumuş da olsan, yəqin acsan... Anton Pavloviç gülürdü, tələbələr ciddiydi. Adama elə gəlirdi ki, narahatçılıq onları addım-addım izləyir. Onların içi bir çox zəhlətökən ideyalarla doluydu. Onlarda sadəlik, səmimiyyət çatışmırdı, özlərini həyatın axarına verə bilmirdilər. Amma bahar çox gözəl idi! Levitan meşənin gözəlliyinə işarə edib: “Baxın, necə də gözəldi”, – deyəndə, tələbələrdən biri belə cavab verdi: “Fövqəladə heç nə yoxdu... sadəcə, darıxdırıcıdı... meşədi də... cəhənnəmə ki!.. Burda nə var?..” – Ay dəyənək, sən heç nə başa düşmürsən! – Levitan dedi. Biz xiyabanla irəliləyirdik. Meşənin sehrli gözəlliyi vardı. Bahar günəşinin şüaları altında şamların başucları tünd mavi göyün dərinliyində qırmızımtıl alov rəngdə bərq vururdu. Qaratoyuqlar aramsız olaraq oxuyurdu və ququ quşları uzaqlarda bizim bu ecazkar yer üzündə kimin nə qədər ömrü qaldığının sirli hesabını aparırdı... Çiyinlərinə qalın yun şərf salmış tələbələrdə də bir canlanma əmələ gəldi, onlar oxumağa başladılar:
Sağlığına gəl içək. İçək... o ideallar, O arzular güləcək... Anton Pavloviç Levitanla yanaşı gedirdi, qabaqda da tələbələr... Uzaqdan onların uzun saçlarının çiyinlərinə necə töküldüyü görünürdü. O zaman bu dəb idi. – O nə quşudu uçur elə? – onlardan biri Levitana üzünü tutub soruşdu. – O, yəqin ki, qızılquşdu... – Anton Pavloviç zarafatla dedi. Uçan qarğaydı! – Məncə, Sokolnikidə1. (Sokolnik – qızılquş ovçusu; qədim Rusiyada alıcı quşlara baxan saray xadimi, Moskvada yer adı – tərc.) daha qızılquş yoxdu... – deyə Çexov əlavə etdi. – Mən heç vaxt o cür qızılquş görməmişəm... Əsl qızılquş… Qızılquş ovçuları nə düşünürlər... Olsun ki, qızılquş ovu Rusiyada yayılıbmış... Biz meşənin kənarına çatdıq. Dəmir yoluna aparan bir cığır vardı qarşımızda. Üstünə süfrələr sərilmiş masalar gördük. Çay içən xeyli insan vardı... Samovarlar tüstüləyirdi... Biz də bir masanın arxasında əyləşdik, çay süfrəsi Sokolnikidə dəb idi. Xidmətçilər dərhal bizə yaxınlaşdılar... Onların tabaqları bulka, suxarı, quru balıq, hisə verilmiş kolbasayla doluydu... – Buyurun, gözəl cənablar... Yaxınlığımızdakı o biri masanın arxasında bərk keflənmiş “Oxotnıy ryad”ın ticarətçilərinə oxşayanlar oturmuşdu və bizə pis nəzərlərlə baxırdılar. – Ey siz... tələbələr... – Onların arasından möhkəm sərxoş olan biri bizə sarı üz tutub dilləndi. – Əgər... – deyə bizə yumruq göstərdi. Yanında bir başqası onu dilə tutdu ki, bizə baş qoşmasın. – Onlara baş qoşma... Nəyinə lazım... Bəlkə, onlar heç tələbə deyil... Nə borcuna... – Tələbəsən, dərsini oxu... avarasan, avaralığını elə... – deyə gözləri qapanmaqda olan sərxoş bizə tərəf söyləndi... Bu dəstəyə xoş gəlməməyimiz göz önündəydi, bizə – tələbələrə düşmən münasibəti göstərmələri aşkarca bilinirdi. Anton Pavloviç kiçik qeyd dəftərçəsini çıxarıb, tələsik nəsə qeyd elədi. Geri qayıdanda mənə dedi: – Baharda nəsə üzücü bir əlamət var... Dərin intizar və narahatçılıq... Hər şey canlanır, amma təbiətin oyanmasına baxmayaraq, onda bir anlaşılmaz kədər var. Biz tələbələrdən ayrılandan sonra o, mənə və Levitana gülümsünərək dedi: – Bu tələbələr əla həkimlər olacaqlar... Onların başlarının ideyalarla dolu olmasına qibtə edirəm...
Anton Pavloviçi otağında tapdım. Pəncərə önündə oturub “Novoye vremya” qəzetini oxuyurdu. – Nə qəşəng durnanız var, – dedim, – elə şövqlə rəqs edirdi ki... – Hə, çox gözəl və mehriban quşdu... Bizim hamımızı çox sevir, – Anton Pavloviç dedi. – İkinci dəfədi ki, baharda uçub bizə təşrif gətirir. Qışlamaq üçün başqa ölkələrə, begemotların yanına uçub getmişdi və yenə qayıdıb yanımıza gəlib. Maşa (bacım) və mən onu elə sevirik ki... Uçub getməsi və yenidən qayıdıb gəlməsi – bu, çox qəribə və möcüzəlidi, doğru deyil? Fikirləşmirəm ki, o, ancaq bağımızda qurbağaları məhv etmək üçün qayıdıb... Yox, o məğrurdu, rəqs etməsini istəməyimizlə kifayətlənir. O artistdi, əyləncəli rəqsinə gülüşməyimizi sevir, cürbəcür yerlərdə oynamağı xoşlayır və oraya uçurlar. Xanımım da Moskvaya uçub gedib – Bədii Teatra... Anton Pavloviç masanın üstündən bürmələnmiş kiçik bir kağız götürdü, öskürərək içinə tüpürdü və içində məhlul olan bərniyə atdı. Onun otağı səliqəliydi, işıqlıydı, amma bir qədər xəstələrə məxsus kimiydi. Kreozot qoxusu gəlirdi. Masanın üstündə təqvim, artistlərin və tanışların xüsusi altlıqlı, yelpik kimi açılıb-düzülmüş çoxlu fotoşəkilləri vardı. Divarlarda da fotoşəkillər asılmışdı, bunlar Tolstoyun, Mixaylovskinin, Suvorinin, Potapenkonun, Levitanın və başqalarının portretləri idi. Mariya Pavlovna otağa girdi və qulluqçu aşpaz qadının xəstələndiyini, başının bərk ağrıdığını bildirdi. Anton Pavloviç öncə buna fikir vermədi, sonra qəfil ayağa durub dedi: – Ah, necə də unutmuşam... Axı mən həkiməm... Bəs nə... mən həkiməm, axı... Gedim görüm ona nə olub... O, mətbəxə xəstənin yanına getdi. Mən onun arxasınca çıxdım və xatırlayıram ki, xəstəliyin ağırlığı altında əyilmiş qaməti diqqətimi çəkdi; o arıqlamışdı, çiyinləri sallanmışdı, bunlar isə pis xəstəlikdən əziyyət çəkdiyinin əlamətləriydi... Mətbəx evdən aralıydı. Mən həyətdə yenə rəqs edən və şellənən durnaya tamaşa etmək üçün dayandım; o, qanad çalıb uçdu, bağın üzərində dövrə vurub yenidən qarşımda yerə qondu. – Gözəl durnam! Nazlı durnam!.. – çağırdım onu. Yaxına gəldi, öz iti baxışlarıyla məni süzdü, görünür, çıxardığı oyuna görə məndən mükafat istəyirdi. Mən ona boş əlimi uzatdım. O, ucadan nəsə çığırdı... Bəs çığırıb nə deyirdi? Göstərdiyi tamaşaya görə ona heç nə vermədiyim üçün, yəqin ki, “fırıldaqçı!” və ya daha pis bir şey deyirdi. Sonra mən Anton Pavloviçə yanımda olan, Krımda yenicə çəkdiyim işlərimi verdim, fikirləşdim ki, onun bir qədər kefini açaram... – bu, gecə lövbər salmış böyük gəmilərin rəsmləriydi... Anton Pavloviç bu rəsmlərin onda qalmasını məndən xahiş etdi. – Qoyun qalsın... Mən hələ onlara təklikdə baxmaq istəyirəm... – o dedi. O, Moskvaya getməyə hazırlaşırdı. Mən bunu ona məsləhət görmədim. Onun tamamilə xəstə görünüşü vardı, öskürəkdən boğulurdu. Nahar zamanı mənə dedi: – Niyə çaxır içmirsiniz?.. Mən sağlam olsaydım içərdim... Çaxırı çox sevirəm... Onun sözlərində xəstəlik və kədər ovqatı duyulurdu. Mən Krımda – amma Yaltada deyil, hardasa kənarda – bir parça torpaq almaq və özümə emalatxana tikmək istədiyimi bildirdim. – Maşa, – o, bacısını çağırdı, – bilirsən nə var, gəl öz torpaq sahəmizi verək ona... İstəyirsiniz Qurzufda, lap qayanın yanındakını verək... Orada iki il, düz dənizin yanında yaşamışam... Qulaq as, Maşa, mən bu torpağı Konstantin Alekseyeviçə bağışlayıram... İstəyirsiniz?.. Amma orada dəniz çox səs-küylüdü... İstəyirsiniz?.. Orada balaca bir ev də var. Siz onu götürsəniz, mən şad olaram... Anton Pavloviçə təşəkkür etdim, çünki mən də dəniz kənarında yaşaya bilməzdim, ona yaxın yerdə yata bilməzdim, çünki həmişə ürək döyünməm olurdu... Bu, mənim Çexovla son görüşüm oldu. Sonra Qurzufda yaşadım və orada özümə emalatxana tikdim. Pəncərəmdən baxanda, qayanın yanında nə vaxtsa Anton Pavloviçin yaşadığı ev görünürdü. Bu evi tez-tez öz rəsmlərimdə təsvir edirdim. Qızıl güllər... və dənizin fonunda Anton Pavloviçin evi məhrəm ayrıntılarla seçilirdi. O, uzaq bir diyar ovqatı yaradırdı və öz zəmanəsi tərəfindən yaxşı başa düşülməyən dahi yazıçının ruhu yaşayan bu kədərli evin yaxınlığında dəniz haray qoparırdı. Anton Pavloviç dəfələrlə mənə demişdi: – Məni qadınlar da sevmir, axı... Hamı məni lağlağçı, məzhəkəçi hesab edir, bu isə doğru deyil...
“Rossiya i slavyanstvo” həftəlik qəzeti, 1929-cu il. Yüklə 381,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|