Xirurgik kasalliklar

Etiologiya.  Hozirga qadar  VRG  ning 40 ga  yaqin  sabablari  mavjud.  VRG 

kelib chiqish sabalariga ko’ra tug’ma va orttirilgan bo’ladi.  

Tug’ma sabablari orasida quyidagalar ko’proq uchraydi: 

-

 

buyrak arteriyalarining fibroz-mushak displaziyasi, 

-

 

aorta va buyrak arteriyalari gipoplaziyasi, 

-

 

buyrak arteriyalari anevrizmalari, 

-

 

tug’ma arterio-venoz oqmalar. 

Ortirilgan sabablar: 

-

 

ateroskleroz, 

-

 

nospetsifik aorto-arteriit, 

-

 

nefroptoz, 

---

 

113 

-

 

buyrak infarkti, 

-

 

buyraklar jarohati, 

-

 

buyraklar o’smalari. 

Ateroskleroz  40  yoshdan  oshgan  shaxslarda  VRGning  asosiy  sababi 

hisoblanadi  va  60-85%  gacha  bemorlarda  uchraydi.  Atersklerotik  pilakcha 

(бляшка)  lar  ko’pchilik  hollarda  buyrak  arteriyasini  aortadan  chiqish  qismida 

yoki uning uchdan bir proksimal qismida joylashadi. Ko’pchilik hollarda buyrak 

arteriyasining bir tomonlama zararlanishi kuzatiladi, ayrim hollarda arteriya ikki 

tomonlama  shikastlanadi,  bu  odatda  1/3  bemorlarda  uchraydi  va  VRG  ning  bir 

muncha  og’ir  kechishiga  olib  keladi.  Kasallik,  ayollarga  nisbatan  asosan 

erkaklarda (2-3 marta) ko’p uchraydi.  

VRG ning sabablari ichida fibroz-mushak displaziyasi atersklerozdan keyin 

ikkinchi  o’rinni  egallaydi.  Fibroz-mushak  displaziyasi  asosan  navqiron  yoshda 

va hatto bolalik yoshida (12-44 yoshgacha) uchraydi.  

Bemorlarning  o’rtacha  yoshi  28  yoshni  tashkil  qiladi.  Ayollar  erkaklarga 

qaraganda  4-5  marta  ko’proq  kasallanadi.  Morfologik  jihatidan  fibroz-mushak 

displaziyasi  asosan  buyrak  arteriyalari,  ularning  tarmoqlarini  qamrab  oladigan, 

arteriyaning  mushak,  intima  qatlamlarida  distrofik  va  sklerotik  o’zgarishlar 

kechishi  bilan  xarakterlanadi.  Bunda  arteriyaning  mushak  elementlarini 

giperplaziyasi  mikroanevrizmalar  hosil  bo’lishi  bilan  birga  kuzatiladi.  Natijada 

torayish  va  kengayishlarni  (anevrizmalar)  aralash  joylashishi  kuzatiladi.  Bu 

arteriyalarga o’ziga xos tus beradi, ular marvarid yoki munchoq iplariga o’xshab 

qoladi. Patologik jarayon 2/3 hollarda bir tomonlama bo’ladi. 

VRG  ning  sabablaridan  biri  nospetsifik  aorto-arteriit  (Takayasu  kasalligi) 

hisoblanadi.  Nospetsifik  aorto-arteriit  tarqalgan  xarakterga  ega  bo’lgan kasallik 

bo’lib, patologik jarayon asosan aorta ravog’i tarmoqlari, torakoabdominal aorta 

va uning tarmoqlarida kuzatiladi. VRG ning boshqa sabablari orasida nospetsifik 

aorto-arteriit  17-22%  ni  tashkil  qiladi.  Bu  kasallikda  buyrak  arteriyalarining 

zararlanishi  aksariyat  ikki  tomonlama  bo’ladi  va  har  ikkala  jinsdagi  shaxslarda 

ham kuzatiladi, biroq asosan yosh ayollarda ko’proq kuzatiladi. Kasallik odatda 

---

 

114 

11-20  yoshda  boshlanadi,  2-3  yildan  so’ng  buyrak  arteriyalarining  torayishi 

yuzaga  chiqadi.  Patogenezi  bo’yicha  bu  kasallik  autoimmun  xarakterga  ega 

bo’lib,  etiologiyasi  xozirgacha  to’liq  aniqlangan  emas.  Klinik  jihatdan  kasallik 

tana 

haroratining 

ko’tarilishi, 

leykotsitoz, 

EChT 

ning 

ortishi, 

gipergammaglobulinemiya,  fibrinogenning  oshishi  va  C-reaktiv  oqsili  paydo 

bo’lishi kabi belgilar bilan boshlanadi.  

VRG  yana  quyidagi  holatlarda  yuzaga  kelishi  mumkin:    buyrak 

arteriyasining  ekstravazal  kompressiyasi  oqibatida,  buyrak  arteriyasi  o’tkir 

trombozi  yoki  emboliyasi  natijasida,  buyrak  arteriyalarida  anevrizma  hosil 

bo’lishi, buyrak arteriyalari gipoplaziyasi, nefroptoz, o’sma, kista, buyraklarning 

rivojlanish nuqsonlarida va boshqalarda.