Xo‘jalik chikindi suvlarining xosil bulishi,tarkibi xossalari va suv xavzalariga ta’siri. Inson organizmi o‘zini qurshab turgan tashki muxit bilan chambarchas bog‘likdir

Аҳолининг келтирилган сонини аниқлаш
Панжара, қумушлагичда ушлаб қолинган қум ва чўкмаларнинг микдорини билиш учун ахолининг келтирилган сонини билишимиз зарур. Бунинг учун саноат оқова сувларидаги ифлосликларнинг киши бошига ҳисобланувчи ахолининг эквивалент сони аникланади.

№	Иншоотлар номи	Қсут м^3/сут
		<50	<300	<5000	<10000	<30000	<50000	50000дан катта
	Механик тозалаш
1	Панжара	+	+	+	+	+	+	+	+
2	Қумушлагич: Вертикал Горизонтал Айланма харакатланганда	- - -	- - -	- + +	- + +	- + +	+ + +	+ + +	+ + -
3	Тиндиргичлар: Икки қаватли Вертикал Горизонтал Радиал	+ - - -	+ + - -	+ + - -	+ + - -	- + - +	- - + +	- - + +	- - + +
4	Хлор мосламаси	+	+	+	+	+	+	+	+
	Биологик тозалаш
1	Ер ости фильтрация майдонлари	+	-	-	-	-	-	-	-
2	Суғориш майдонлари	+	+	+	+	-	-	-	-
3	Фильтрация майдонлари	+	+	+	+	-	-	-	-
4	Минорали биофильтр	-	-	+	+	+	+	-	-
5	Биологик ховуз	+	+	+	+	-	-	-	-
6	Аэротенка	+	+	+	+	+	+	+	+
7	Аэрофильтр	-	-	-	+	+	+	-	-
8	АОК	+	+	-	-	-	-	-	-
	Чўкмаларга ишлов бериш
1	Икки қаватли тиндиргич	+	+	+	+	-	-	-	-
-2	Метантенка	-	-	-	+	+	+	+	+
3	Чўкма майдонлари	+	+	+	+	+	+	+
4	Чиритгич-тиниқлаштиргич	+	+	+	+	+	-	--	-
5	Термик қуритгич	-	-	-	-	-	+	+	+
6	Ваккум фильтрлар	-	-	-	-	-	+	+	+
7	Қум бункерлари	-	+	+	+	+	+	+	-
8	Қум майдонлари	-	+	+	+	+	+	+	+

Oqova suvlarni tozalash sxemasini qabul qilish
Oqova suvlarni tozalash darajasiga qarab tozalash usulini belgilanadi. Tozalashning qulay va iqtisodiy jihatda arzon metodini tanlash uchun adabiyotlardan foydalaniladi. Tozalash stansiyasida inshootlar tarkibi suv sarfiga qarab tanlanadi
Tozalash inshootlarining tarkibini aniqlash


Aholi punktidan chiqayotgan oqava suvlarni tozalash sxemasi
Tozalash inshootlari xisobini bajarish qulay bo‘lishi uchun boshlang‘ich ma’lumotlar keltirilgan jadvaldan foydalanamiz

№	Nomi	O‘lchov birligi	belgilanishi	miqdori
1	Maksimal sutkalik suv sarfi	m^3/ sut
2	O‘rtacha sutkalik suv sarfi	m^3/ sut
3	Maksimal soatlik suv sarfi	m^3/ soat	Қ макс.соат
4	O‘rtacha soatlik suv sarfi	m^3/ soat	Қ ур.соат
5	Maksimal sekundlik suv sarfi	l/s	Қ макс.сек
6	O‘rtacha sekundlik suv sarfi	l/s	Қ ур.сек
7	Oqova suv aralashmasining quyka moddalar bo‘yicha ifloslik konsentratsiyasi	mg/l
8	Oqova suv aralashmasining BPK bo‘yicha ifloslik konsentratsiyasi	mg/l
9	Axolining kuyka moddalar bo‘yicha keltirilgan soni	kishi
10	Kuyka moddalar bo‘yicha tozalash darajasi	%
11	BPK bo‘yicha tozalash darajasi	%
12	Axoli soni	kishi	Í

Tozalash inshootlari hisobi
Panjara hisobi
Panjara – oqova suv tarkibidagi yirik erimagan iflosliklarni ushlab qolishga xizmat qiladi. Panjara suv yo‘liga kundalang urnatilib, tozalanish usuli bo‘yicha qo‘l kuchi bilan va mexanik usulda tozalanuvchi panjaralarga bo‘linadi. Panjara 60-800 burchak ostida joylashtirilgan, metall ramaga parallel o‘rnatilgan metall sterjenlardan iborat. Panjarani kiya o‘rnatilishiga sabab iflosliklarni ushlab qolish samaradorligi oshadi. Odatda panjara sterjenlari orasidagi masofa 16 yoki 20 mm qilib qabul qilinadi.

panjara turlari (a-v).
1-panjara; 2-zanjir; 3-xaskash.

Panjarani o‘rnatish chizmasi:
1 — oqava suv keladigan kanal; 2— panjara; 3 — oqava suvni keyingi
inshootlarga uzatuvchi kanal.
1. Panjara oraliqlarini sonini aniqlash


bu yerda, q_max– oqava suvlarning maksimal sarfi m³/sek, K_c– suv oqimining siqilishini xisobga oluvchi koeffitsiyenti - 1,05, – panjara simlari orasidagi masofa 16mm,
v – panjara simlari orasidan oqib o‘tadigan suvning o‘rtacha tezligi, 1,0 m /sek
h – panjara oldidagi suvning balandligi.
2. Panjaraning enini aniqlash
м

Bu yerda, S – panjara simlarining qalinligi 0,01 м1
1. Panjarada yo‘qolgan bosim


Bu yerda, p = 3 panjaraning ifloslanishi natijasida bosim isrofining ortishini hisobga oluvchi koeffitsiyent, v_ўр - panjara oldidagi suvning tezligi 1 м /сек, g – erkin tushish tezlanishi 9,81 м /сек
- panjaradagi maxalliy karshilik koeffitsiyenti


bunda: = – panjaraning gorizontga nisbatan qiyalik burchagi, – panjara sterjenlarning ko‘ndalang kesim shaklini hisobga oluvchi koeffitsiyent.
– – 2,42 to’rtburchak
1. Panjarada ushlab qolinadigan chiqindi miqdori


Bu yerda, 8 – 1 kishiga bir yil davomida to‘g‘ri keladigan chiqindi miqdori, Т_йил – 365 kun, N_кел - axolining keltirilgan soni,
– axolining ekvivalent soni, kishi

1. 
   Sutkada ushlab qolinadigan chiqindi og‘irligi
   

bunda chiqindining hajmiy og‘irligi
6. Panjaraning umumiy balandligi
м

Bu yerda, – panjaradagi suvni balandligi, – 0,5м panjara borti balandligi, – panjarada yo‘qolgan bosim.


Qumushlagich xisobi
Oqova suvdagi mineral iflosliklarni, asosan qumlarni ushlab qolish uchun qumushlagich deb nomlanuvchi inshootlar qo‘llaniladi. Odatda qumushlagichlar suv sarfi Qsut > 100 m3/sutdan katta bo‘lgan barcha tozalash stansiyalarida qo‘llaniladi Kumushlagichlarning gorizontal, vertikal va tangensial turlari mavjud. Gorizontal va aeratsiyali (havo beruvchi) qumushlagichlar suv sarfi 10000 m3/sut bo‘lgan stansiyalarda ishlatiladi. Suv aylanma harakatlangandagi gorizontal qumushlagichlar kichik suv sarflarda 7000 m3/sutda qo‘llaniladi. Vertikal qumushlagichlarning samaradorligi past bo‘lgani uchun amaliyotda juda kam ishlatiladi.
Suv to‘g‘ri chiziqli harakatlangandagi gorizontal qumushlagich hisobi

1. 
   Qumushlagichning tirik kesim yuzasi
   

Bunda: - bir bo‘limga to‘g‘ri keluvchi okova suvlarning maksimal sarfi,

2. 
   Qumushlagich uzunligi
   

м

Bu yerda, Н – qumushlagichning hisobiy chuqurligi 2 – 2.5 м,
v – qumushlagichdagi tezlik 0.15 – 0.3 м /s,
– zarrachalarning gidravlik yirikligi 18 - 24 мм /сек,
K – qumushlagich turi va eniga bog‘liq koeffitsiyent, bulib kuyidagi jadvaldan topiladi.
Ê koeffitsiyeti qiymati Jadval №

Kum zarrachasi diametri	gidravlik kattalik, , mm/sek	ning qiymati
		Gorizontal	Á/H da aeriratsiyali qumushlagich
			1	1,25	1,5
0,15 0,2 0,25	13,2 18,7 24,2	- 1,7 1,3	2,62 2,43 -	2,5 2,25 -	2,93 2,08 -

Gorizontal qumushlagichlarda tezlikni 0.3м/сек, zarrachalarning xisobiy diametri 0.2-0.25mm qabul kilinadi va okova suvning harakatlanish vaqti 30 sekundan kam bo‘lmasligi kerak.