Xo’jalik subyektlarida buxgalteriya hisobi va tahlilni tashkil etish va uning oldiga qo’yiladigan vazifalar

Xo’jalik subyektlarida buxgalteriya hisobi va tahlilni tashkil etish va uning oldiga qo’yiladigan vazifalar.

Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston milliy kutubxonasi mamlakatimizning Toshkent shahrida tashkil etildi. Yuridik va jismoniy shaxslarga sifatli zamonaviy xizmatlarini ko’rsatib kelmoqda. O’z faoliyati davomida asosiy urg’uni iqtisodiyotning sektorini moliyalashtirish, foydalanuvchilarning pul aylanmasiga jalb qilish, Axborot-kutubxona markazlari tarmog’i, xizmat turlari hamda foydalanuvchilari sonini ko’paytirish, kutubxonaning belgilangan beznes-rejasi va byudjetining asosiy parametrlarini bajarishga qaratgan.

Ularga ishlab chiqarish, savdo, logistika kabi ko’plab sohalarda talab yuqori. Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston milliy kutubxonasi yiliga 15000 ming dan oshiq ISBN, ISSN, UDK, BBK raqamlarini yangi nashrlarga beradi. 25 ta bo’lim va xizmatdan iborat ulkan kutubxona izchil rivojlanib bormoqda. Joriy yil may oyida “Central Asia – 2022”: “Fan, ta’lim, madaniyat va biznesda internet va axborot-kutubxona resurslari” XV Xalqaro konferensiyasi bo’lib o’tdi. Hozirda kutubxonada 200 dan ortiq kishi ish bilan ta’minlangan. Mazkur loyihalar to’liq quvvatga chiqqach, ish o’rinlari 250 ga yetadi. Bugungi kunda Rossiya, Isroil, Belarus, Ukraina, Qozog’iston kabi bir nechta mamlakatlar bilan hamkorlik yo’lga qo’yilgan. Davlatimiz rahbariga istiqboldagi loyihalar haqida ham ma’lumot berildi. Unga ko’ra, kelgusi besh kitobxonlikni rivjlantirish juda keng ko’lamli ishlar olib borilmoqda.
Pul mablag’lari va hisob-kitoblar hisobi.

Pul mablag’lari holati va harakati ustidan doimiy nazoratni olib borish;

• Pul mablag’larini kassadan o’z vaqtida bankga topshirishni nazorat qilish;
• Kassada pul mablag’larining belgilangan minimal miqdoridan ko’p miqdoridagi pul mablag’larini turib qolishiga yo’l qo’yilmaslikni nazorat qilish;
Kassa xo’jaligi o’z ichiga quyidagi elementlarni oladi:
• Kassa bo’yicha moddiy javobgar shaxs, ya’ni kassir, u bilan moddiy javobgarlik to’g’risida tuzilgan shartnoma;
• Tegishli xavfsizlik vositalari bilan ta’minlangan va jihozlangan kassa xonasiUshbu xonaning eshik va derezalariga temir panjaralar o’rnatilgan bo’lishi, ichida temir seyflar, signalizatsiya va o’t o’chirish anjomlari bo’lishi zarur;
•Kassa bo’yicha hujjatlar tizimi, ya’ni kassa kitobi, kirim va chiqim kassa orderlari, ularni qayd etish jurnali va boshqalar.
Kassaga pul mablag’lari turli manbalardan kelib tushadi, masalan bankdan, savdo shahobchalaridan, kutubxona xodimlaridan va boshqa manbalardan.
Barcha hollarda pul mablag’lari kassaga «Kirim kassa orderi» hujjati asosida qabul qilinadi. Ushbu barcha kutubxonalar uchun yagona shakl va mazmunga ega bo’lgan hujjat buxgalteriyada tuziladi, unga kirim va chiqim kassaorderlarini qayd etish jurnali bo’yicha tartib raqami beriladi. Kirim kassaorderi chap va o’ng tomonlarga bo’linadi. Uning chap tomoni kirim kassa orderideb atalib, unda pul mablag’larining kimdan, qachon, nima maqsadda va qancha miqdorda olinganligi ko’rsatiladi. Hujjatning o’ng tomonikirim kassa orderiga kvitansiya deb ataladi va unda ham chap tomondagi yozuvlar bir xil mazmunda aks ettiriladi. Kirim kassa orderi bosh hisobchi va pulni qabul qilib olgan kassir tomonidan imzolanadi. Hujjatning chap tomoni kassirda qoladi, o’ng tomoni esa pulni topshirgan shaxsga beriladi.
Kassadan pul mablag’lari turli maqsadlarda chiqim qilinadi, masalan ish haqinafaqa, safar harajatlari va boshqa maqsadlarda, shuningdek kelib tushgan savdo tushumi va boshqa maqsadlarda olingan pullar bankdagi kutubxonaning hisobkitob schyotiga topshiriladi. Barcha hollarda pul mablag’larining kassir bo’ynidan soqit etilishi «Chiqim kassa orderi» hujjati bilan rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjat ham hamma kutubxonalar uchun yagona shakl va mazmunga ega. Unda qachon, kimga, nima uchun , qancha miqdorda pul berilganligi, olgan shaxsning haqiqatda pulni qanday hujjat asosida olganligi to’g’risida ma’lumotlar yoziladi. Chiqim kassa orderi kutubxonarahbari, bosh hisobchi, kassir va pulni olgan shaxs tomonidan imzolanadi. Hujjatlar sonini ko’paytirib yubormaslik uchun kassadan ish haqi, mukofat pullari, nafaqalar, safar harajatlari va boshqalar oldin kassadan qaydnomalar asosida berilishi, shundan so’ng ularning umumiy summasiga bitta chiqim kassa orderi tuzilishi mumkin. Bunday hollarda chiqim kassa orderlarida ushbu qaydnomalarning tartib raqamlari, qaydnomalarda esa – chiqim kassa orderining tartib raqami ko’rsatiladi. Barcha chiqim kassa orderlariga kirim va chiqim kassa orderlarini qayd etish jurnali bo’yicha tartib raqamlari beriladi.
Kirim va chiqim kassa orderlarida tuzatishlar, bo’yab yozishlar, bitta tartib raqamini takrorlanishi mumkin emas.
Kirim va chiqim kassa orderlari asosida kassir «Kassa kitobi»ni yuritadi. Ushbu kitob tikilgan, nomerlangan, kutubxona rahbari va bosh hisobchi tomonidan imzolangan va kutubxona muhri bilan tasdiqlangan bo’lishi lozim. Kitobning har bir varag’i ikki qismdan iborat bo’lib, o’ng qismi chap qismining tagiga bukiladi, ular o’rtasiga nusxa o’tqazuvchi qog’oz qo’yiladi. Kassir kitobning chap qismiga davr boshiga kassadagi pul mablag’larining qoldig’ini, keyingi qatordan boshlab oldin kirim kassa orderlari bo’yicha qabul qilingan pul mablag’larini, keyin esa chiqim kassa orderlari bo’yicha pul mablag’larini chiqimini alohida ustunchalarda ko’rsatadi. Barcha kirim va chiqim kassa orderlari yozilgach, kirim va chiqim summalari jamlanadi. Kitobning so’ngida kassir davr oxiriga kassada qolgan pul mablag’larining qoldig’ini, shu jumladan tarqatilmay qolingan ish haqi summasini, yozadi. Kassa kitobining o’ng tomoni yirtib olinadi va hisobot sifatida barcha kirim va chiqim hujjatlari bilan birga imzolanib buxgalteriyaga topshiriladi. Kassirning hisoboti buxgalter tomonidan tekshirib qabul qilinadi, hisobotning oxirgi qismida unga nechta kirim va chiqim hujjatlari kiritilganligi yoziladi va imzolanadi. Kassa kitobida ham boshqa kassa hujjatlari kabi bo’yab yozishlar, tuzatishlar mumkin emas. Buzilgan kassa kitobining varaqlari qayta yoziladi, buzilgan varaqlar kitobda saqlanishi kerak. Buxgalteriyaga topshirilgan kassa hisoboti va unga ilova qilingan boshlang’ich hujjatlar kassadagi pul mablag’larining sintetik va analitik hisobi registrlarini (1-son jurnal-order va 1-son qaydnomani) yuritishga asos bo’ladi.
Chet el valyutasi bo’yicha kassa operatsiyalari yuz bergan hollarda, ularga doir muomalalar alohida kassa kitobida qayd etiladi. Kassadagi pul mablag’larining sintetik hisobini yuritish uchun 21- son BHMS da 5010 «Milliy valyutadagi pul mablag’lari» va 5020 «Chet el valyutasidagi pul mablag’lari» schyotlar ko’zda tutilgan.
To’lov topshiriqnomasi – bu kutubxona tomonidan bankga ma’lum bir summani boshqa yuridik shaxslarga olingan aktivlar, bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar uchun, shunigdek kutubxonaning davlat organlari oldidagi majburiyatlarini to’lash uchun bergan yozma guvohnomasi. Barcha kutubxonalar uchun yagona shakl va mazmunga ega bo’lgan ushbu hujjatda uning tartib raqami, tuzilgan sanasi, to’lovchi va oluvchi kutubxonalarning nomlarii, bank rekvizitlari, soliq to’lovchi sifatidagi rekvizitlari, o’tqaziladigan summaning miqdori, o’tqazish maqsadi va ko’rsatiladi. To’lov topshiriqnomasi kutubxona rahbari va bosh hisobchi tomonidan imzolanadi va kutubxona muhri bilan tasdiqlanadi.
2022 yilda iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish uchun jami 32 trln.so’m kredit ajratish va o’tgan yilga nisbatan o’sishni 7 trln. so’m yoki 126 foizga yetkazish rejalashtirilgan.
Shundan, oilaviy tadbirkorlik bo’yicha 3,9 trln. so’m kreditlar ajratiladi. Hududlarda jami 807 ta loyihalarni moliyalashtirish uchun 4,9 trln.so’mlik kredit mablag’i yo’naltirish ko’zda tutilgan.
Ushbu maqsadda paxta va g’alla hosilini yetishtirish uchun 2021 yilda jami 8,0 trln. so’mlik imtiyozli kreditlar, shuningdek, 3 974 ta qishloq xo’jalik kutubxonalariga 130 ming gektar maydonda suv tejovchi texnologiyalar joriy qilish uchun qariyb 3 trln. so’mlik kredit mablag’lari ajratildi.
2021 yilda fermerlar va tomorqa yer egalari uchun qishloq xo’jaligida“ 100 ta kitob” to’plam loyihasin ham amalga oshirildi. Ushbu to’plamdan 10 mingta chop etib tarqatildi. Elektron shaklda agrobank.uz sayti, telegram boti orqali foydalanish imkoniyati yaratildi.
Moliyaviy aktivlarni hisobga olish uchun schyotlar rejasida quyidagi schyotlar belgilangan:
10 “Hisob varaqlardagi budjet mablag‘lari”;
11 “Hisob varaqlardagi budjetdan tashqari mablag‘lar”;
12 “Kassa”;
13 “Boshqa pul mablag‘lari”;
14 “Moliyaviy qo‘yilmalar”.