Xorazm musiqa uslubining janr va ijro uslublari tavsifi Shaxzodbek Baxrom o’g’li Rajabov Samarqand davlat universiteti Annotatsiya

Xorazmda suvora ashula yo’lining ikki asosiy turkumi mashhur:
1. O’n ikki suvoradan iborat savti suvoralar turkumi. Bu turkumdagi har bir 
suvora rim raqami bilan belgilanadi. Masalan, Savti suvora I, Savti suvora II, Savti 
suvora III, Savti suvora IV, Savti suvora V. Mazkur turkumdagi barcha suvoralar 6/8 
o’lchov vaznidagi doira usullari bilan ijro etiladi. 
2. Yirik shakldagi suvoralar turkumi. Bu suvora turkumidagi har bir 
suvoralarning maxsus nomi bo’lib, Ular: Katta suvora, Chapandozi suvora, Yak parda 
suvora, Xush parda suvora, Kajang suvora nomlar bilan ataladi. Bu suvoralarda 6/8, 
3/4, 3/8 ritm o’lchovlari va ularga muvofiq doira usullari qo’llaniladi. Ijrochilik 
amaliyotida mashhur xonandalar tomonidan yaratilgan Suvoralar mavjud – Suvorai 
Komil (Komiljon Otaniyozov ijodidan), Qorichmoniy suvora (Hojixon Boltayev), 
Indamas suvora (Quvondiq Iskandarov), Go’jayi suvora (Ozod Ibrohimov). Suvora 
ijrochilari orasida Hojixon Boltayev, Komiljon Otaniyozov, Otajon Xudoyshukurov, 
Madraxim (Sheroziy) Yoqubov, Quvondiq Iskandarov, Matnazar Xudoynazarov va 
boshqalar, jumladan, Hojixon Boltayev repertuarida 500 ortiq Suvora maqom ashula 
yo’llari, ashula turkumlari, ashula yo’llari o’rin olgan. Suvora ashula yo’llari asosida 
Xorazmda xonandalarning ijodiy musobaqalari- "Diyralishma" o’tkaziladi (bir kuy 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
May 2022 / Volume 3 Issue 5
www.openscience.uz
1094

---

 
asosida turli mavzuidagi she‘rlar ijro etilishi lozim). Xorazm maqomlari asosida 
paydo bo’lgan suvora yo’llarida deyarli olti yarim maqomning har birining ladlari 
uchraydi. 
Bulardan tashqari Xorazm musiqa uslubida an’anaviy kasbiy musiqaning 
maqom san’ati ham alohida o’rin tutadi. Xorazm maqomlari muayyan tizimdagi 
turkum shaklda XIX asrning birinchi yarmida qaror topgan bo’lib, bu turkum olti 
yarim maqomdan iborat.
1. Rost maqomi 
2. Buzruk maqomi 
3. Navo maqomi 
4. Dugoh maqomi 
5. Segoh maqomi 
6. Iroq maqomi 
7. Panjgoh maqomi (bu maqom faqat cholg’u ya’ni, chertim yo’lidan iborat) 
Xorazm maqomlari tuzilishi jihatdan Buxoro maqomiga aksariyat o’xshash 
hamda o’zgacha holatlarni namoyon etadi. Xususan, bu maqomlarning cholg’u-kuy 
yo’llaridan tashkil topgan bo’limi “Shashmaqom”dagi kabi “Mushkilot” emas, balki 
“chertim yo’li”, yoki “Mansur” nomi bilan yuritiladi. Chertim yo’li takibida bizga 
Olti maqomdan ma’lum bo’lgan “Tarje”, “Gardun”, “Muxammas”, “Saqil” nomli 
kuylari bo’lgan holda “Tasnif” atamasi uchramaydi, uning o’rniga “Tani maqom” 
iborasi qo’llaniladi. Bundan tashqari chertim yo’li bo’limlarida “Peshrav” va “Ufar” 
nomli qismlarning o’rni muhim tus olganki bu “Shashmaqom”ga xos emas. Xorazm 
maqomlarining cholg’u kuylari ijro etilganda tanbur va doira sozlari muhim o’rin 
tutadi. Shunday maqom kuylari ham borki, ular asosan dutorda ijro etiladi. Xorazm 
«Qari navo” kuyi bunga misol bo’ladi.