Xovos don mahsulotlari” aj dagi “Ishlab chiqarish amaliyotining” Guliston-2022 mundarija

6.DONLARNING FIZIK-KIMYOVIY XOSSALARI
Donning shakli va o’lchamlari havoli – elakli separatorlarning va trierlarning elaklarini tanlashga, hamda maydalash va qobiq ajratish mashinalari ishchi organlarining tavsifiga ta’sir qiladi. Bundan tashqari donning geometrik tavsifi donni qatlamlarini shakllantirishda joylashtirish zichligini, ya’ni donni tozalash yoki saralashda elak ustida don qatlamlarini ma’lum bir qalinlikda hosil qilishga ham ta’sir qiladi. Donning geometrik tavsifini ko’rsatkichlari don issiqlik va namlikni o’tkazish jarayonlariga, ayniqsa donga gidrotermik ishlov berishda asosiy ahamiyatga egadir.
Donning geometrik o’lchamlaridan tashqari don tashqi yuzasining maydoni (F_d), hajmi (V), sferasimonligi (Ψ) ham donning texnologik xossalariga ta’sir qiladi.
Donning sferasimonligini oshishi bilan endosperm miqdori ko’payadi, bunda donning texnologik xossalari yaxshilanadi.
Ekin donlarining geometrik tavsiflari 5.1 –jadvalda keltirilgan. Donning geometrik tavsifini hamma ko’rsatkichlari katta oraliqda o’zgarib turadi. Don uzunligi 2,0...2,5 barobar, eni 2,0...3,0 barobar, qalinligi 2,5...3,0 barobariga farq qiladi. Shuning uchun donning hajmi (V), tashqi yuzasining maydoni (F), sferasimonligi (Ψ) va VG’F nisbati ham o’zgarib turadi. Bu don massasini yiriklik ko’rsatkichi bo’yicha tekislanganligiga katta ta’sir qiladi. Donni yiriklik ko’rsatkichi bo’yicha fraktsiyalarga ajratish jarayonisiz don massasini havoli – elakli mashinalarda tozalash, qobiq ajratish va shunga o’xshash texnologik jarayonlarning optimal rejimlarini tanlashni qiyinlashtiradi. Donning geometrik tavsifi ko’rsatkichlari qancha kam farq qilsa, shuncha texnologik samaradorlik yuqori bo’ladi.
XULOSA
Respublikamiz aholisining yqori sifatli un mahsulotlariga bo’lgan talabi ortib bormoqda. Buni qo’shni Qozoqiston, Rossiy mamlakatlaridan kiritilaytgan yqori sifatli un mahsulotlari salmogining olib borilaytgani bilan ham tushinish mumkin.Mamlakatimiz ichida ham shu mahsulotlarga raqobatbardosh tayor mahsulotlar ishlab chiqarish, chiqaytgan un sifatini oshirish davr talabidir.Buning uchun respublikamiz hududlarida etishtirilaytgan bugdoy donlarining sifatini, tehnologik hossalarini urganish, ularni qayta ishlashda tehnologik regimlarni to’gri tanlash va ularga rioy qilish aynan tanlangan mavzuning dolzarbligidan dalolat beradi
Тегирмон ва ёрма заводларида донларнинг анатомик қисмларини алоҳида маҳсулот кўринишида ажратиш ҳар хил усулда бажарилади. Навли ун тортишда доннинг майдаланган маҳсулотлари кўп мартали такрорланувчи майдалаш ва саралаш жараёнларидан ўтказилади. Бунда майин янчилган эндосперм унга юборилади, қобиқлар алейрон қатлам билан бирга ва муртак йирик бўлакчалар кўринишида кепакка юборилади.
Олий ва биринчи навли буғдой унидан пиширилган нонларда витаминларнинг миқдори анча камаяди. Олий навли буғдой унидан пиширилган нон таркибида тиаминни миқдори 1,5 баробар ва ниацинни миқдори 2,5 баробар кам бўлади.
Ун ва ёрмаларнинг биологик қимматини ошириш учун ҳар хил усулларни қўллаш мумкин. Тегирмонда ун тортиш жараёнида ҳар бир технологик системадан олинган ун оқими таркибидаги оқсил, витаминлар ва микроэлементлар миқдорини ҳисобга олган ҳолда ун оқимларини қўшиб, ҳар хил сифатли унларни шакллантириш мумкин. Ун оқимларини рационал бирлаштириб, юқори оқсилли, кам оқсилли ва бошқа хил унларни олишни таъминлаш мумкин.
Ун тортишда уннинг чиқиши 70 % дан кўп бўлганда унда биологик қимматли моддаларнинг миқдори ҳам кўпайиб боради. Уннинг чиқиши қанча кўп бўлса, шунча унинг биологик қиммати ҳам юқори бўлади. Аммо бир вақтнинг ўзида унда одам организми ҳазм қила олмайдиган клетчатканинг миқдори ҳам кўпаяди. Масалан, 3 я.с. дан олинаётган уннинг таркибида 0,30 % клетчатка бўлиб, 7 я.с. дан олинаётган уннинг таркибида эса 1,59 % клетчатка борлигини аниқланган, яъни 5 баробардан ортиқ.
Унни яна синтетик витаминлар билан ҳам бойитиш мумкин.
Ун ва ёрма ишлаб чиқаришда донга гидротермик ишлов бериш натижасида ун ва ёрманинг озиқавий қиммати ошади. Буғдой донига тезлаштирилган ва иссиқ усулда гидротермик ишлов берганда юқори навли унларда витаминларнинг миқдори сезиларли даражада кўпаяди.