Xülasə Bu işdə proqram təminatının təhlükəsizliyi və s haqqında məlumat verilmişdir

“İnformasiya təhlükəsizliyinin aktual multidissiplinar elmi-praktiki problemləri” 
IV respublika konfransı, 14 dekabr 2018-ci il
76 
məsələlərini tədqiq edərkən aşağıdakı problemləri diqqətə 
almaq lazımdır [4]: 

PT-nin icrası zamanı xətaların aşkarlanması; 

Xətaların 
meydana 
çıxmasına 
zəmin 
yaradan 
subyektlərin araşdırılması; 

Mövcud proqram xətalarının sayının müəyyən edilməsi; 

Proqram 
xətalarının 
proqram 
səhvlərindən 
fərqləndirilməsi; 

PT-nin istismarı zamanı dağıdıcı proqram vasitələrinin 
aktivləşməsi nəticəsində ehtimal edilən nəticələrin 
müəyyənləşdirilməsi və s. 
İnformasiyanın təhlükəsizliyinə təhdidlər PT-nin istismarı 
prosesində yaranır. Hal-hazırda kompüter sistemlərində 
informasiyaya zərərli təsirlərdən biri ən təhlükəli vasitələr 
sayılan viruslar olur. PT-lər inkişaf etdikcə virusların da növü 
artır. Son illər ərzində kompüter virusları həm avadanlıqlara, 
həm də proqram təminatına çöx böyük ziyan vurmuşdur.Belə 
ziyanların ölçüsü milyon dollarladır. 21 noyabr 1988-ci ildə ən 
təhlükəli olan Morris virusu 24 saat ərzində ARPANET 
şəbəkəsini sıradan çıxarmışdır. Şəbəkənin işlək vəziyyətə 
salınması üçün milyon dollarla pul xərclənmişdir. 
PT-nin texnologi təhlükəsizliyi modelinin yaradılması 
infosferada təhlükəsizliyin ümumiləşdirilmiş konsepsiyasına 
əsaslana bilər [5]. Bunun üçün aşağıdakı məsələlərə diqqət 
yetirmək lazımdır: 

PT-nin texnologi təhlükəsizliyi probleminin praktik 
həlli üçün onun nəzəri əsaslarının işlənilməsi; 

təhlükəsiz informasiya texnologiyalarının yaradılması; 

kompüter infosferısının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi 
üçün nəzarət sisteminin genişləndirilməsi. 
III. PROQRAM TƏMINATININ TƏHLÜKƏSLİYİNİN 
TƏMİN OLUNMASININ ANALİZİ METODLARI 
PT-nin təhlükəsizliyinin təmin olunmasında müxtəlif
analiz metodlarından istifadə olunur. Bu metodlar müxtəlif 
funksiyaları yerinə yetirilər. Analiz metodlarının bəziləri şəkil 
1-də göstərilmişdir[6]. 
Şəkil 1. PT-nin təhlükəsizliyinin təmin olunması metodları
Nəzarət-sınaq metodları vasitəsilə proqramın icra prosesinə 
nəzarət edilir. Bu metodlar geniş yayılmışdır, çünki onlar 
formal analiz tələb etmirlər, cari texniki və proqram 
vasitələrindən istifadə etməyə icazə verirlər, qısa müddət 
ərzində hazır metodikaların yaradılmasına imkan yaradırlar 
[7]. 
Məntiqi-analitik metodların köməyi ilə təhlükəsizliyin 
analizi vaxtı proqramın modeli qurulur və tədqiq edilən 
proqramın modelinin və qrupda olan PT-nin modelinin 
ekvivalentliyi rəsmi sübut edilir [8]. Proqramın modeli kimi ən 
sadə halda onun maşın kodu (bitlərlə) ola bilər və proqramda 
virusların olmasını onların hücum siqnaturlarını tapmaqla 
sübut etmək olar. Hücum siqnaturu — kompüter virusunun 
xüsusiyyətləridir [8]. Daha çox formal modellərdən istifadə 
edir.
PT-nin analiz prosesinə aid modellər [10] şəkil 2-də 
göstərilmişdir. 
Leksik verifikasiyalı analiz modeli axtarış, tanıma və icra 
edilən kodlarda təqdim edilmiş proqramın obyektlərinin 
müxtəlif leksemlərinin təsnifatını tədqiq edir. Leksem— 
translyator üçün məna daşıyan proqramlaşdırma dilinin 
mümkün simvollarının ardıcıllığıdır [11]. Bu halda leksemlər 
siqnaturlardır. 
Hazırda siqnaturların axtarışı aşağıdakı qruplarda həyata 
keçirilir: 
1. virusların siqnaturları; 
2. proqram 
təminatı 
sistemlərinin 
elementlərinin 
siqnaturları; 
3. "şübhəli funksiyaların" siqnaturları. 
Şəkil 2. PT-nin analiz prosesi modelləri 
Sintaksis verifikasiya analizi modeli axtarış, tanıma və PT-
nin sintaksis strukturlarının təsnifatı hesab edir, proqramın 
özünün strukturuna uyğun alqoritmin qurulmasıdır. 
Semantik analiz - kompüterin əməliyyat sistemində PT-nin 
funksiyalarının (prosedurlarının) mənasını öyrənməklə onun 
tədqiqini həyata keçirir. Statik tədqiqata əsaslanan analizin 
əvvəlki növlərindən fərqli olaraq semantik analiz proqramın 
dinamikasının öyrənilməsinə yönəlmişdir. Semantik analiz 
modeli analizin ən effektiv növüdür, bu həm də çox zəhmət 
tələb edir.