Xülasə Tədqiqatın məqsədi

10.Ermənistan: “qapanmış qapalı dəmir yolu”

Müasir Ermənistanın ərazisində ilk qatar Rusiya imperiyasi zamanlarında - 1899-cü ildə Tiflis-Aleksandropol (Tiflis: Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhəri, Aleksandropol: Ermənistan Gümri şəhəri) dəmir yolu xəttinin açılışı ilə gəlmişdir. Sovetlər İttifaqı dönəmində buradakı dəmir yolları Zaqafqaziya və Azərbaycan dəmir yolları təsisatları tərəfindən idarə olunmuşdur. Yalnız İttifaq dağıldıqdan sonra Ermənistanda dəmir yolları üzrə təşkilat təsis olunmuşdur. Bir neçə il formal mövcudluqdan sonra zərərlə işləməsi ilə bu təşkilat 2008-ci ildə 30 il müddətinə (20 il istisamardan sonra tərəflərin razılığı ilə daha 10 il müddətinə uzadılmaqla) “Rusiya dəmir yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə konsessiyaya verilmişdir. Əslində burada heç bir gözlənilməz amil axtarmaq gərəkli deyildir. Göründüyü kimi, milli dəmir yolu hesab edilən təsisat demək olar ki, heç zaman respublikaya aid müstəqil qurumlar tərəfindən idarə edilməmiş və milli dövlətin investisiyalarını da almamışdır [12].

Tender şərtlərinə görə idarəetməni alan və bu məqsədlə təsis edilən “Rusiya dəmir yolları” QSC-nin törəmə təşkilatı “Cənubi-Qafqaz dəmir yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti 570$ milyon məbləğındə investisiya layihəsi ilə burada infrastruktur modernizasiyasını reallaşdıracaqdır. Buna görə o, həm də “Ermənistan dəmir yolları” Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin pensiyaçıları istisna edilməklə 4 mindən çox işçisini öz ştat cədvəlinə qəbul edərək onların əmək haqqını 20% artırmışdır. Hazırda Ermənistandakı dəmir yolu xətlərinin uzunluğu 1328,6 km-dir ki, bunun da 780 km-i (yolun yalnız 2,6%-i iki xəttlidir) əsas yollardır. Lakin digər mənbələrdə bu 869 km təsbit edilir. [13] Bu yollarda orta hesabla 100-ə qədər elektrik və istilik lokomotivləri, 2 min ədəd yük vaqonu və 150 sayda sərnişin vaqonunun mövcudluğu qeyd edilir. “Cənubi-Qafqaz dəmir yolları” QSC-nin istismar etdiyi xətlərin uzunluğı isə 726 km-ə bərabərdir ki, burada da 75 stansiya xidmətdədir. İllik daşınma qabiliyyəti yük üzrə 50 milyon ton, sərnişin üzrə isə 5,5 milyon təşkil edir [12, 13].

Ermənistanın xaricə çıxışı olan başlıca dəmir yolu xətləri Azərbaycanla bağlıdır ki, bunlar da Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü nəticəsində qapanmışdır. Erməni mənbələrində bu xətlərin bərpa perspektivinin olmadığı göstərilir. Azərbaycanda isə bu fikir bölüşülmür. Ermənistanın dəmir yolu xətlərinin Türkiyədə çıxışı da bu təcavüzün nəticəsi olaraq 1993-cü ildən bağlıdır. Erməni mənbələrində Azərbaycan istiqamətindən fərqli olaraq bu xəttin açılma perspektivliyi güman edilir. Bununla belə, Ermənistanın dəmir yolu ilə xaricə çıxışı yalnız Şimalda Gürcüstan vasitəsi ilə qalmışdır ki, bu xətlə də gediş-gəlıs intensivliyi olduqca zəifdir. Bu əlaqələrdə sərnişin daşımalarda Batumi ilə mövsümi, Tbilisi ilə isə gündəlik olmayan daşınmalar mövcuddur.

Aşağıdakı şəkildə Ermənistan dəmir yolları şəbəkəsini əks etdirən xəritə verilmişdir: