Xvi bob. O ilaning konstitutsiyaviy asoslari

3-§. Nikoh tuzish asoslari
Mamlakatimizda oila tuzish asosi nikoh hisoblanadi. Nikoh oila 
tuzishning qonuniy sharti bo'lib, u Konstitutsiyada belgilangan. Kons­
titutsiyaning 63-moddasida “Nikoh tomonlarning ixtiyoriy roziligi va 
teng huquqliligiga asoslanadi”, — degan qoida o'z ifodasini topgan.
Oilaning asosi nikoh bo'lsa, nikoh birinchidan, tomonlarning 
mutlaq roziligi bilan, ikkinchidan, teng huquqliligi asosida tuzi- 
Iadi. Shundan xulosa qilib aytilsa, nikoh tuzish asoslari tomonlar­
ning roziligi (ixtiyoriylik) va tomonlarning — er va xotinning teng 
huquqligidir. Nikohlanuvchilarning roziligi haqiqiy bo lishi, biror
1 Bu haqda qarang. “ Xalq so'zi", ‘2011-yil 8-dekabr.
243
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

to m o nn in g roziligi har qanday tazyiq, qo'rqitish, kuch ishlatish 
orqali olinmasligi kerak.
O'zbekistonda nikoh munosabatlari m ax su s qonun bilan tartib­
ga solinib, unda ham nikoh tu z ish n in g ba’zi asoslari belgilangan. 
Unga asosan, nikoh tuzishga kelgan shaxslar, albatta, qarama- 
qarshi jins vakillari (erkak va ayol) bo'lishi kerak. Nikoh tuzish 
uchun m a ’lum yoshga y etgan bo'lishi (erkaklar 18 yosh, ayollar 
17 yosh) talab etiladi.
Bundan tashqari, nikoh tuzish uchun nikohlanuvchilar sog'lom 
bo'lishi talab etiladi. Sababi, nikoh natijasida qurilgan oilalar al­
batta farzand ko'rishni maqsad qilib qo'yadi. D unyoga sog'lom far- 
zand kelishi uchun ota va ona sog'lom bo'lishi kerak.
Shu masalani hal qilish uchun O 'zbekiston huk u m ati “Nikoh- 
lanuvchi shaxslarni tibbiy ko'rikdan o'tkazish to'g'risida N izom ’ni 
tasdiqlagan. Ko'rikdan o'tkazish nikohlanuvchining sog'lig'ini aniqlash 
bilan birga ularning ruhiy kasalliklar va OITS kasalliklari bilan 
og'rimaganligini aniqlashdan iboratdir. Chunki, bu kasalliklar ni- 
kohlanuvchilarning biridan-biriga, farzandlariga o'tishi m um kin va 
og'ir oqibatlarga olib keladi. Tibbiy ko'rikdan o'tish tartibi buzilib 
nikoh tuzilsa, unda bunday nikoh bekor qilinishi m um kin.
Oilada sog'lom avlod vujudga kelishini ta ’minlash maqsadida 
qonunga asosan yaqin qarindoshlarning nikoh tu zu sh i taqiqlanadi. 
Bunday holda ham meditsina nuqtai nazaridan nosog'lom farzand- 
lar dunyoga kelishi mumkin.
Nikoh tuzishda nikohlanuvchilarning huquqi tengligi asosida 
oilada bir er va bir xotin bo'lishi mumkinligi belgilab qo'yilgan. 
Qonunlarimiz ko'p xotinlikka yo'l qo'ymaydi. Bu m asala bir kishini 
faqat bir kishi bilan nikohda bo'lishi mumkinligini, avvalgi ni­
koh bekor qilinmasdan boshqa nikoh tuzish m um kin emasligini 
bildiradi.
O'zbekistonda tegishli davlat organlari tomonidan ro'yxatga 
olingan nikohgina qonuniy sanaladi va e’tirof etiladi. Bunday or­
gan Adliya vazirligi tizimidagi fuqarolik holatlari dalolatnomalarini 
yozish organlaridir (FHDYo).
Bu organlar tomonidan qonuniy asoslarda berilgan hujjat ni- 
kohni isbotlovchi hujjat tariqasida e’tirof etiladi.
244
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O'zbekiston Respublikasining M a ’muriy javobgarlik to'g'risidagi 
kodeksi 230-moddasida “Fuqarolik holati aktlari to'g'risidagi qonun 
hujjatlarini buzish” uchun m a ’muriy javobgarlik belgilangan.
Oila qurishda erkak va ayol tengligi ularni familiya tanlashida 
ham ko'rinadi. Er-xotinning ixtiyoriy roziligi bilan bir xil familiya 
tanlanishi yoki har kim o'zining familiyasida qolishi mumkin. Ke­
yingi barcha m unosabatlarda ham er-xotin bir xilda huquqlardan 
foydalanadi.
4-§. O ta-onaning [arzandlar oldidagi majburiyati
O ta-on an in g
farzandlar 
oldidagi 
burchining 
konstitutsi­
yaviy darajada m ustahkam lanishi yosh avlodga bo'lgan e’tiborni 
ko'rsatadi. O ta-ona farzand ko'rgach uni voyaga yetkazishi, tar- 
biyalashi shart. Tarbiyasiz, yetarli ta ’minotsiz farzand jamiyatda 
o'z o'rnini topishi u yoqda tursin, jamiyat uchun xavfli shaxsga 
aylanadi.
K onstitutsiyaning 64-moddasida: “Ota-onalar o'z farzandlarini 
voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburdirlar”, -
deb belgilangan. Bundan kelib chiqadiki, majburiyat ikki narsani 
hal qilishga qaratilgan, birinchisi, farzandlarni boqish, ikkinchisi, 
tarbiyalash.
Farzandni boqish deganda uni voyaga yetguncha barcha mod- 
diy ehtiyojlarini qondirish, yashashi uchun eng zarur imkoniyatlarni 
yaratish tushuniladi. Bu - ovqatlantirish, kiyintirish, bolalarni ya­
shashi uchun zarur jihozlar bilan ta ’minlash, o'qitish, o'qish va bilim 
olish uchun zarur o'quv qurollari va jihozlar bilan ta’minlashdir.
Bunda har bir ota-ona o'z moddiy imkoniyatlaridan kelib chi­
qib, tegishli sharoitlarni yaratadi.
O ta-onaning muhim va mashaqqatli majburiyati bolani tarbiya- 
lashdir. M ak tab g ach a bola to'la ota-ona ixtiyorida bo'ladi. Ayrim 
bolalar m aktabgacha tarbiya muassasalarida bo'lishi ham mum­
kin. Bola maktabgacha ota-ona ixtiyorida bo'lganda, bolaning 
tarbiyasiga faqat ota-ona javobgar. Shu davrdan boshlab bolada 
atrofdagi va oiladagi hodisa, voqealarga munosabat shakllana
245
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

boshlaydi. Shu-ning uchun bola ongida faqat ijobiy qarash lar shakl- 
lanishi uchun ota-ona katta ishlar olib borishi, barcha yaxshi ish- 
lar, odatlar, xislatlar, voqealar haqida bolaga tu s h u n c h a la r berishi, 
televizorlardagi bolalar uchun ko'rsatuvlarga ularni jalb qilishi, ju- 
da ham muhim. Bola tarbiyasida ularni tabiatga, o'simlik va hay- 
vonlarga yaxshi munosabatda bo'lish ruhida tarbiyalash alohida 
rol o'ynaydi. Tarbiya natijasida o'simlik va hayvonot dunyosiga 
do'stlik ruhini vujudga keltirish zarur. Bola tarbiyasi natijasida 
ularning bir-biriga, kattalarga hurmati, mahalla, v ata n g a hur- 
matining boshlang'ich asoslari vujudga keladi.
Bola tarbiyasida eng muhimi nafaqat tushuntirish, o'rgatish, 
balki, shaxsiy o'rnak ko'rsatishdir. Bola uchun o ta-onaning yurish- 
turishidan o'rnak olish, ularga taqlid hissi juda kuchli. Ana shu 
narsadan to'g'ri foydalanish zarur.
Bolani boqish va voyaga yetkazish majburiyatida bolalarni 
o'qitish, o'qish uchun zarur sharoitlarni yaratish, bolaning qobili- 
yatiga qarab bilim berishni am alga oshirish, o'quv dargohidagi 
ishlarini kuzatib turish muhim hisoblanadi.
Oila buzilib, ota-ona ajrashgan holda ham ota-ona majburi- 
yati bekor bo'lmaydi. Bola kim bilan qolishidan q a t’i n aza r ikkala 
tomon ham bola uchun g'amxo'rlik qilishi shart. Bu ixtiyoriylik 
asosida bo'lmasa, majburiy tarzda aliment undirish bilan amalga 
oshiriladi.
Bola voyaga yetguniga qadar barcha ehtiyojltrini imkoniyat 
darajasida qondirgan ota-onalar majburiyatni ado e tg an hisobla­
nadi. Otalik, onalik majburiyatlarini bajarm aganlar qonun asosida 
ota-onalik huqiqidan m ahrum qilinadi.
Keyingi paytlarda m am lakatim izga turli 
diniy oqimlar- 
ning kirib kelishi va ularning xurujlari, narkom aniya kasofatining 
paydo bo'lishi bulardan farzandlarimizni saqlash choralarini keng- 
roq ko'rishni taqozo etmoqda. Bu esa, yana tarbiyaga e’tiborni 
kuchaytirish, barcha kuchni unga sarflashni, bu ishda maktab, 
mahalla hamkorligini o'rnatish zaruriyatini keltirib chiqaradi.
246
www.ziyouz.com kutubxonasi

---