Xvi bob. O ilaning konstitutsiyaviy asoslari

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Jamiyat hayotida OAVning roli nimalardan iborat?
2. OAVning erkinligi qan day ta ’minlanadi?
3. OAV faoliyati qaysi normativ-huquqiy hujjatlarga asosla- 
nadi?
4. 
Jurnalistlarning mas’uliyati nimalardan iborat?
258
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

BESHINCHI BO‘LIM
0 ‘ZBEKIST0NNING MA’MURIY- 
HUDUDIY VA DAVLAT TUZILISHI
XVIII bob. 
Davlatning ma’muriy-hududiy tuzilishi
l-§. D a v la t tuzilishi shaklining umumiy tasnifi
Davlat tuzilishi bu davlat hokimiyatini mam alakat hududi 
bo'yicha tashkil qilish, hududlardagi davlat organlarining, marka- 
ziy davlat o rganlarining munosabatining belgilashning alohida 
shaklidir.
Bunday m unosabatlar (markaz va hudud munosabati) kichik 
davlatlarda oson, hal qilinsa, yirik, ko‘p millatli davlatlarda qiyin 
hal qilinadi. Davlat tuzilish shakli masalalari davlat va huquq na- 
zariyasi fanida chuqur va har tomonlama o'rganiladi.
Davlat va huquq nazariyasiga binoan, davlat tuzilishining uch 
ko'rinishi mavjud bo'lib, ular unitar davlat, federativ davlat va kon- 
federativ davlatdir.
Federativ davlat bu davlat tuzilishlarning ittifoqi, federatsiya 
ma’lum mustaqillikka ega subyektlarning ittifoqi hisoblanadi. Fede­
ratsiya subyektlari ba’zi mamlakatlarda mustaqil bo'lib, ayrim va­
kolatlarini federatsiyaga ixtiyoriy o'tkazadi va barcha subyektlar bir 
xil huquqiy m aqom ga ega bo'ladi. Bunday davlatlarda federatsiya 
hududi, subyektlar hududidan iborat bo'ladi, federatsiya subyekt- 
larining konstitutsiyalari, fuqaroligi, alohida qonunchilik, ijro, sud 
hokimiyati organi bo'ladi. Bunday davlat tuzilishidagi mamlakatga 
AQSh, Hindiston, Braziliya, Rossiyani kiritish mumkin.
Unitar davlat bu davlat tuzilishining oddiy ko'rinishi, uning 
tarkibida boshqa davlat tuzilmalari yo'q, hududiy birliklari musta­
qillikka ega emas. Yagona konstitutsiya, yagona fuqarolik, Oliy 
qonunchilik, ijro va sud hokimiyati ham markazlashgan shaklda 
tuzilgan va faoliyat olib boradi. Bu mamlakatlar qatoriga Fransiya, 
Italiya, Yaponiya, Qozog'iston, Tojikiston, Qirg'iziston, Turkmanis- 
tonni kiritish mumkin.
259
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O'zbekiston ham unitar m a m lak a tla r qatoriga kiradi. Lekin 
u n in g tuzilishida ayrim federativ davlatlarga xos xususiyatlar ham 
mavjud.
M asalan, O'zbekiston tarkibida davlat tuzilishiga xos bo'lgan 
Qoraqalpog'iston Respublikasi mavjud. U ning o'zining konstitu- 
tsiyasi, qonunlari, hududi, fuqaroligi, oliy qonunchilik, ijro va sud 
hokimiyati organlari mavjud.
Q oraqalpog'iston va O 'zb ek iston m u n o sab ati federativ mu­
nosabatlar asosida qurilm agan. F ederatsiya bir necha te n g hu­
quqli subyektlar ittifoqi bo'lsa, bu yerda te n g huquqli federa­
tsiya subyektlari yo'q. O 'z b ek isto n n in g K onstitutsiyasi, qonun­
lari Qoraqalpog'iston Respublikasi hududida bajarilishi majburiy 
va Qoraqalpog'iston qonunlari O 'zb ekisto n qonunlari ustunligini 
to'la tan oladi.
Lekin Q o raq alp o g 'isto n da davlat tu z ilish ig a xos bo'lgan 
u n in g mavqeini, O 'z b e k is to n n in g boshqa tu z ilm a la r id a n farqini 
ko'rsatuvchi holatlar mavjud bo'lib, bu haqda keyingi boblarda 
to'xtalam iz.
Davlat tu z ilish in in g n aza riy jih atd an u ch u n ch i shakli kon- 
federatsiya hisoblanadi. Bu tu s h u n c h a a s o s a n bir n e ch a suveren 
d avlatlarning ittifoqiga n isb atan ishlatiladi. Bu ko'pincha, davlat 
huquqiy m u n o sabatig a n isbatan x alqaro-huquqiy m u n o s a b a t xa- 
rakterida bo'ladi. Ayrim p aytlarda konfederatsiya federatsiyaga 
o'tishda foydalaniladigan shakl sifatida h am nam oyon bo'lishi 
m um kin. M asalan , AQSh Konfederatsiyasi, AQSh federatsiyasi- 
ga aylangan. Hozirgi kunda S h v ey tsariy a va K anada konfedera­
tsiya hisoblanadi, aslida esa, ular ham allaqachon federatsiyaga 
aylangan.
Federatsiya davlat tuzilishidan Sobiq Ittifoq foydalangan. Un­
da davlatning bu shakli milliy m asalalarni hal qilish usuli deb 
qaralgan.
Sovet Ittifoqi tarkibiga kirgan ittifoqchi respublikalar rasman 
suveren respublika hisoblansada, ular mustaqil hech narsani hal 
qila olmagan, xalqaro munosabatlarda ishtirok eta olmagan. SSSR 
haddan tashqari markazlashgan ittifoq davlati bo'lgan.
260
www.ziyouz.com kutubxonasi

---