Xvi fəSİl azərbaycan sovet rejiMİ ŞƏRAİTİNDƏ

 

2. Azərbaycan döyüşçüləri ön cəbhədə, antifaşist 

Müqavimət və partizan hərəkatında 

 

Müharibənin ilk günlərində 40 mindən çox oğlan və qız cəb-

həyə könüllü getmək üçün icazə istədi. Azərbaycanda 1941-ci ilin 

avqustunda 402-ci, oktyabrında 223-cü, 1942-ci ilin mart-sentyabr 

aylarında 416-cı, avqust-sentyabrda 271-ci milli atıcı diviziyalar 

yaradıldı. Krımın müdafiəsində şəxsi heyətinin çoxunu itirmiş 77-ci 

diviziya 1942-ci ilin mayında respublikada yenidən yığıldı (101. s. 

12). Ümumiyyətlə, sovet ordusuna 640 minə yaxın azərbaycanlı, o 

cümlədən 10 min qadın səfərbərliyə alınmşdı. 

1941-ci ilin dekabrında Novqorod yaxınlığında Pustinka 

kəndi uğrunda gedən döyüşlərdə kiçik leytenant İsrafil Məmmədov 

azərbaycanlılar arasında ilk dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adı 

aldı. Moskva ətrafında döyüşlərdə  Həzi Aslanov “Qırmızı ulduz” 

medalı ilə, Borodino çölündəki döyüşlərdə pulemyotçu İdris Vəli-

yev (50 nəfərdən çox düşmən məhv etmiş) , təyyarəçi Hüseynbala 

Əliyev Leninqrad səmasında (6 düşmən təyyarəsi vurub), Mozdok 

rayonu uğrunda 402, 416, 223-cü Azərbaycan diviziyaları, Kerç, 

Rostov, Stavropol və Mozdok uğrunda 77-ci diviziya, Tuapse uğ-

runda Qafur Məmmədov, və b. igidlikləri ilə fərqlənmişlər. Polşa və 

Çexoslovakiya uğrunda 271-ci diviziyadan Ziya Bünyadov və 20 

nəfər azərbaycanlı Sovet İttifaqı  Qəhrəmanı adına layiq görül-

müşlər. 1942-ci ilin dekabrında Stalinqrad uğrunda döyüşdə qəhrə-

manlıq göstərdiyinə görə H.Aslanov Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına 

layiq görüldü. 1944-cü ildə H.Aslanov ikinci dəfə Sovet İttifaqı 

qəhrəmanı adı ilə  təltif olundu, lakin bu haqda fərman onun ölü-

mündən 47 il sonra, 1991-ci ildə həyata keçirildi. H.Aslanov 1945-

---

 

274

ci il yanvarın 24-də döyüş  əməliyyatları getməyən bir yerdə mü-

əmmalı  şəkildə  həlak oldu (7, s. 63). 1943-cü ilin yayında H.Əj-

dərov Oryol şəhəri üzərinə  qələbə bayrağını sancdı. Hərbi təyya-

rəçilər Adil Quliyev və Züleyxa Seyidməmmədova da fərqlənir-

dilər. 416-cı diviziya mayın 2-də Berlinin Brandenburq darvazası 

üzərinə  qələbə bayrağı sancmışdı. Reyxstaqın alınmasında göstər-

diyi rəşadətə görə Yusif Sadıqov Sovet İttifaqı  Qəhrəmanı adına 

layiq görülmüşdü. Mehdi Hüseynzadə Mixaylo ləqəbi ilə Yuqosla-

viyada partizan dəstəsinin kəşfiyyatçı-təxribat qrupuna rəhbərlik et-

mişdi və 1944-cü ildə qeyri-bərabər döyüşdə son gülləni özünə 

vuraraq 26 yaşında həlak olur. 1957-ci ildə ona ölümündən sonra 

Sovet  İttifaqı  Qəhrəmanı adı verildi. Smolenskidə  İsmayıl  Əliyev, 

Belorusiyanın Borisov şəhərində  Ələkbər  Əliyev, Polşada Hadı 

Qiyasbəyov və Mirzəxan Məmmədov, İtaliyada Əli Babayev, Vila-

yət Hüseynov, Əkbər Ağayev kimi qəhrəmanlarımız partizan hərə-

katlarında  şücaətlə vuruşmuşlar. Azərbaycandan 121 nəfər Sovet 

İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü. 30 nəfər “Şöhrət” ordeninin 

hər 3 dərəcəsi ilə, 175 min nəfər isə müxtəlif orden və medallarla 

təltif edildi (12, s. 170-171).