Ya. A. Komenskiyning "Buyuk didaktika" asari tahlili

Izchillik printsipida kun, oy, yilga vazifa qo’yish va uni amalga oshirish uchun intilish kerakligi aytiladi. Bunda a) aniq vaqtni belgilash, b) o’qishning bola yoshiga mos bo’lishi v) material izchillik bilan o’rganilishi, ya’ni bugungi material ertagi bilan bog’lanishi va keyingi o’tiladigan materialga yo’l ochish kerak.
Komenskiy materialni mustahkam, asosli o’zlashtirib olishlariga katta ahamiyat berib, «mustahkam asos» vujudga keltirish, o’qitilayotgan narsalarni bir-biriga bog’lagan holda olib borish lozim, deydi. Har bir mavzu qisqa, aniq qoidalar asosida berilishi kerak.
O’tilgan materialni mashq qildirish va takrorlatish o’quvchilarni materialni mustahkam o’zlashtirishiga olib keladi. Takrorlangan dars materiali esda yaxshi saqlanib qoladi. Ovoz chiqarib takrorlashning foydasi ko’pligini ko’rsatadi. Mashqlar o’rnida bir qancha qoidalarni belgilab, takrorlash yo’llarini aniqlab beradi. O’qitishda taqrib bilan tahlilni bir-biriga qo’shib olib borish kerakligini ko’rsatadi.
Komenskiy o’quvchilarning bilish qobiliyatini o’stirishga bilimga bo’lgan ishtiyoqini kuchaytirishga va ilm ishiga bo’lgan g’ayratini oshirishga intiladi.
Sinf-dars tizimi. Komenskiy o’qituvchi butun sinf bilan jamoa bo’lib ish olib borishini, ya’ni sinf-dars tizimid o’qitishni olib borishni tavsiya etdi. Komenskiy sinfdars tizimini ishlab chiqdi. Dars vaqtida o’tgan darsni qaytarish yangi mavzuni tushuntirish, mustahkamlash, uyga vazifa beri kerakligini ko’rsatdi. Darsni rejalashtirish va olib borish to’g’risida ko’rsatmalar berdi. Har bir darsning o’z mavzusi va o’z vazifasi bo’lishini aytdi. O’qituvchi o’quvchilarning dars mashg’ulotlarida faol qatnashishlarini ta’minlashi, kuzatib borishi, sinfda intizom saqlanishi kerakligini aytdi. O’quv jarayonini tashkil qilishni haddan oshirib yuborib, o’qituvchi bir vaqtda 300 o’quvchi bilan dars olib borishi mumkin, deb hisobladi. O’qituvchi o’ziga yaxshi o’quvchini yordamchi qilib olishi mumkinligini aytdi.
Maktabda o’quv yili va uni o’quv choraklariga bo’lish, ta’tillar berilishini kiritdi. O’quv kunini (ona tili maktabida 4 soat, lotin maktabida 6 soat) belgilab berdi. O’quvchilar maktabga bir vaqtda qabul qilinib, o’qish kuzda (sentyabrda) boshlanishi kerak, deb hisobladi.
Komenskiy darslik qanday bo’lishi to’g’risida qimmatli fikrlar aytib, o’z zamonasi uchun namunali bo’lgan bir necha darsliklar yozdi. O’zining nazariy fikrlarini darsliklarida amalga oshirdi. Darslikda o’quv materiali etarlicha bo’lishi, qisqa, mazmunli, tushunarli, izchil berilishi kerak. Darslik oddiy, bolalarga tushunarli tilda yozilishi, rasmlarga boy bo’lishi kerak. Darslikdagi material muntazam tartlb bilak joylashtirilishi, bolalarning yoshiga qarab ravshan bayon etilishi shart. Komenskiyning «Tillar va hamma fanlarning ochiq eshigi» va «Hislar vositasi bilan idrok qilinadigan narsalarning suratlari» darsliklari mashhurdir.