15 Ağustos 1905’te Nijni Novgorod kentinde
Rusya Müslümanları Birinci Kongresi düzenlenir.
Başkanlığını İsmail Bey Gaspıralı’nın yaptığı kongreye,
Yusuf Akçura, Alimerdan Bey Topçubaşov, Ahmed Bey
Ağaoğlu, Ali Bey Hüseyinzade, Abdürreşid İbrahim
gibi isimler katılır. Rusya Müslümanlarının hak talep
etme mücadelesinde bu ilk buluşmanın müstesna bir
önemi vardır. Resmî makamların çıkardığı engeller
yüzünden kongre, önceden belirlenen otelde değil,
Volga Nehri üzerinde sağa sola yalpalayan bir eğlen-
ce gemisinde gerçekleştirilir. Yüzden fazla Müslüman
üyenin katıldığı kongrede oturum başkanlığını Yusuf
Akçura ile A.Topçubaşov üstlenir.
Topçubaşov, artık rusya duma’sına seçilen ilk Müslüman
vekiller arasındadır… rusya devlet duma’sına toplam 36
Müslüman vekil seçilir. Bunlardan yalnız 22’si Petersburg’a
gelebilir. Bu 22 vekil, 21 haziran 1906’da bir araya gelerek
Müslüman Fraksiyonu’nu kurar. Toplantıda, Topçubaşov
başkan olur. Fraksiyon sadece 19 gün ayakta kalır; çünkü
9 Temmuz’da duma kapatılır. Seçilen 36 milletvekilinden
Petersburg’u göremeyenler dahi vardır. Birinci duma’nın
kapatılmasından sonra vergi ödememeyi ve çocukları as-
kere göndermemeyi telkin eden Viborg Beyannamesi’ni
imzalamasından dolayı Topçubaşov, siyasî haklardan mah-
rum edilir. 1907’nin sonunda üç ay hapis cezası alır. Böylece
daha sonra açılacak II. ve III. devlet duma’larına seçilemez.
Şubat 1917 devrimi yeni dönemin habercisidir. 28
Mayıs 1918’de bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan
Cumhuriyeti, Topçubaşov gibi tecrübeli bir diplomatın
himmetlerine muhtaçtır… Ağustos 1918’de tam yetkili
elçi sıfatıyla İstanbul’a gönderilir. Yedi ay İstanbul’da kalan
Topçubaşov, dış ülke temsilciliklerine verilmek üzere bir
memorandum hazırlar ve bunu Azerbaycan’ın Teşekkülü
adıyla kitapçık şeklinde yayınlatır. Aralık 1918’de gıyaben
Azerbaycan Parlamento Başkanı seçilir ve ardından Paris
Barış konferansı’na gönderilecek delegasyona başkan olur.
delegasyonun diğer üyeleriyle beraber nisan 1919’a kadar
İstanbul’da kalır ve Paris’e gitmek üzere İtilaf devletleri’nden
vize almayı bekler.
Azerbaycan Barış delegasyonu, 22 nisan 1919’da Paris’e
gitmek üzere İstanbul’dan ayırılır. Ağaoğlu ve hüseyinzade
gibi isimlere izin çıkmadığı için onlar İstanbul’da ka-
lırlar. Topçubaşov ve beraberindeki heyet, Kuzey
Dostları ilə paylaş: |