Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

Yaddaşın növləri. Yaddaş – xatırlama, yaddasaxlama və təkraretmə kimi pro-
seslərdən ibarətdir. Bu proseslərin müddətindən asılı olaraq 3 tip yaddaş ayırırlar. 
Sensor və ya ani yaddaş reseptorlardan gələn məlumatın təsir izlərini bir neçə 
saniyə  saxlaya  bilir.  Əgər  daxil  olan  siqnallar  beyinin  ali  şöbələrini  cəlb  etmirsə, 
yaddaş izləri silinir və reseptorlar yeni siqnalları qəbul edir.  
Əgər reseptorlardan gələn məlumat vacib olarsa, o, qısamüddətli yaddaşa keçir. 
Onlarda hazırkı anda  insanın fikirləşdiyi məlumat saxlanılır. Əgər məlumat təkrar 
daxil olmazsa, o, yaddaşdan silinir. Yalnız təkrarla və ya digər yadasalmalarla möh-
kəmləndirilən məlumatlar uzunmüddətli yaddaşa daxil olur və uzun müddət ərzində 
– aylarla, illərlə yadda qalır.  
Məlumatın yaddaqalma xüsusiyyətinə görə iki cür yaddaş ayırırlar: iradi və qey-
ri-iradi yaddaş. Qeyri-iradi yaddaşda məlumatın yadda saxlanılması üçün heç bir 
cəhd olunmur. Bu yaddaş şüurun nəzarəti olmadan formalaşır. İnsanın əksər həyat 
təcrübəsi  belə yaddaş nəticəsində qazanılır. 
İradi  yaddaşda  məlumatın  yadda  saxlanılması  zamanı    şüur  işə  qoşulur.  İnsan 
məlumatı yadda saxlamaq üçün öz qarşısına məqsəd qoyur. Qeyri-iradi yaddaş, əsa-
sən,  uşaqlarda daha güclü olur. 
Məlumatın yaddaqalma xüsusiyyətlərinə görə yaddaş aşağıdakı növlərə  bölünür: 
hərəkət yaddaşı, obrazlı yaddaş, emosional yaddaş  və söz yaddaşı. 
Hərəkət yaddaşı hərəki vərdişlər əsasında hər hansı hərəkətlərin yadda saxlanıl-
ması və təkrar edilməsidir; məsələn: idman hərəkətləri, rəqs etmək, yazı yazmaq. 
Obrazlı yaddaş insanların üzlərini, səsini, təbiət lövhələrini, qoxuları, musiqini  
yadda  saxlamaq  və  təsvir  etməkdir.  Obrazlı  yaddaş  artistlərdə,  şairlərdə,  rəssam-
larda,  yazıçılarda  daha  yaxşı  inkişaf  edir.  Görmə,  eşitmə,  qoxubilmə,  dadbilmə 
orqanları obrazların yadda saxlanılmasına və təsvir olunmasına  imkan verir. 
Emosional yaddaş insanın keçirmiş olduğu hislərinin daha yaxşı yadda saxlanıl-
masıdır.  Emosional  vəziyyətdə  insanda  yaranan  bioloji  fəal  maddələr  məlumatın 
daha yaxşı yadda saxlanılmasına səbəb olur. Emosional yaddaş hislər yaddaşıdır. Bu 
səbəbdən müsbət və ya mənfi emosiyalarla əlaqədar olan şeylər daha yaxşı yadda 
qalır. 
Söz yaddaşı insanın oxuduğu, eşitdiyi, danışdığı sözləri yadda saxlamaq və təkrar 
etmək qabiliyyətidir.  
Yaddaşın tipləri bir-biri ilə əlaqəlidir. Bəzən məluma-
tın yadda saxlanılmasında bir neçə yaddaş növləri iştirak 
edir. Analizatorlarla əlaqəli yaddaş növləri də var.