Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

 
 
 
Ali sinir fəaliyyətinin əsas tipləri qrafik təsvirlərdə 
Yad şəxs tərəfindən şlyapasının əzilməsinə qarşı  müxtəlif temperamentə malik insanların tipik 
reaksiyası (Danimarka rəssamı Herluf Bidstrupun karikaturası). 
 
 
 
İnsanın  temperamentini  elmi  cəhətdən  əsaslandıran  İ.P.Pavlov  olmuşdur. 
İ.P.Pavlov oyanma və tormozlanmanın fərdi xüsusiyyətlərini öyrənməklə  müəyyən 
• 
temperament
• 
xolerik 
• 
fleqmatik 
• 
sanqvinik 
• 
melanxolik 
A ç a r   s ö z lə r  

---

 
 
137 
 
•   V  fəsil  •  
Ali sinir fəaliyyəti 
• 
5 
etmişdir ki, insan və heyvanların sinir sistemi sinir proseslərinin oyanıqlığı və ta-
razlığı ilə bir-birindən fərqlənir.
  
Sanqvinik  (yun.  “sanquis”  –  qan,  həyat  qüvvəsi)  tipli  sinir  sisteminə  malik 
insanlar hər şeyi bilmək istəyən, geniş maraq dairəsinə malik, enerjili, soyuqqanlı və 
təmkinli xarakterə malik olur. 
Fleqmatik  (yun.  “fleqma”  –  şirə,  selik)  tipli  sinir  sisteminə  malik  insanlar 
emosional, təmkinli, sakit, inadkar, daim müəyyən vərdişlərə meyilliliyə malik olur-
lar. 
Xolerik (yun. “chole” – öd)  tipli sinir sisteminə malik insanlar enerjili, inadkar, 
qətiyyətli hərəkət edən, lakin öz hərəkətlərinə fikir verməyən olur. Onlarda müsbət 
emosiyalar üstünlük təşkil edir. 
Melanxolik (yun. “melainachole” – qara öd)  tipli sinir sisteminə malik insanlar 
passiv,  tez  küsən,  depressiyaya  meyilli,  qətiyyətsiz  olur.  Onlarda,  əsasən,  mənfi 
emosiyalar üstünlük təşkil edir.  
İnsanların bir çoxunda bütün tiplərə məxsus cəhətlər olur. Lakin bunlardan biri 
üstünlük  təşkil  edir.  Sinir  sisteminin  tipləri  anadangəlmə  olur  və  insanın  psixi  
fəaliyyətinin, onun temperamentinin  əsasını təşkil edir. O həmçinin bu və ya digər 
xarakterik  cəhətlərin  formalaşması  sürətinə  müəyyən  təsir  edir.  Lakin  sinir  sis-
teminin tipləri  fərdi inkişaf prosesində xarici mühitin təsiri ilə kəskin surətdə dəyişə 
bilir. Daha çox təsir edən amillərdən biri sosial mühitdir. Bu səbəbdən tərbiyə sinir 
sisteminin tipinin formalaşması üçün vacib əhəmiyyətə malik olur. Fiziki hərəkətlər 
və idmanla məşğul olmaq təkcə sağlamlığın möhkəmləndirilməsinə deyil, həmçinin 
ali sinir fəaliyyətinin güclü, səbirli və hərəkətli tipinin formalaşmasına səbəb olur.