Yazı Bu ensiklopedik xarakterli ekspromt-fantaziya tipli

…Азярбайжан тарихинин сон бир нечя йцз илиндя (!) бу халг вя бу юлкя цчцн щеч бир дювлят хадиминя мцйяссяр олмайан нящянэ гуружулуг ишлярини эюря билмиш Щейдяр Ялийевин хидмятляри данылмаздыр.

1993-дяки триумфал гайыдышындан сонра о, дцз он ил сярасяр - дурмадан, дайанмадан, динжялмядян, йорулдум демядян бу гцдрятли шяхсиййят эежя-эцндцз ишляди. Вятян, халг, дювлят наминя чалышды, чалышды, чалышды...

Онунла сийасят мейданында, аьыл вя идрак мцбаризясиндя, мянтиг йарышында ажиз галан бир овуж «чайын узунуна кюрпц саланлар» дястяси ися цмидлярини бу бюйцк Инсанын сящщятиня, саьлыг дурумуна баьлайыб пусгу гурдулар... Заваллылар эерчякдян ня гядяр эцжсцз имишляр!

Президентин сящщяти иля баьлы радикал мцхалифятин дцшярэясиндя йашанан айыблы дяряжядя ейфорик рущ йцксяклийини якс етдирян “сары” мятбуатда, хцсусян «Йени Мцсават», «Азадлыг», «Щцрриййят» кими гязет каьызларына ня гядяр зящярли сюзляр, пис ниййятляр тюкцлдц. Халг эюрдц ки, яхлагдан, етикадан мящрум олан бу эери зякалыларын дцшцнжяси еля узаг 1993-жц илдя “дондурулмуш” вязиййятдя дя галыб.

Юлкянин символу сайылан Президентин, халгын севиб сечдийи тарихи шяхсиййятин, юмрц бойу Азярбайжан наминя ишлямиш рящбярин вя нящайят, йашлы бир Инсанын, аьсаггал Атанын, Бабанын сящщятиндяки ращатсызлыьы эюрцб дя гящ-гящя чякмяк, севинмяк, шадланмаг, щязз ичиндя шяр-шябядя гошмаг, лаь елямяк елементар аиля тярбийяси эюрмямиш кцчя ушагларынын «дебиллийиндян» башга бир шей дейилдир…

* * *

Аз адамлара йекун сюзц: -Адам, сян Щейдяр Ялийеви севмяйя билярсян, она мцхалиф ола билярсян, онун сийаси курсуну тянгид едя билярсян вя бу сянин Щейдяр Ялийев тяряфиндян верилмиш Конститусион щцгугундур. Анжаг сян Азярбайжан Республикасынын Президенти Щейдяр Ялийеви тящгир едя билмязсян, бир шяхсиййят олараг она щягарят едя билмязсян, дювлят рящбяри кими ону лаь вя истещза обйектиня чевиря билмязсян. Чцнки буна сянин ня щаггын вар, ня щцгугун, ня дя ихтийарын. …щям дя она эюря ки, сян йашадыьын бу мямлякятдя щяля бундан сонра чох сийаси хадимляр, дювлят башчылары, юлкя рящбярляри олажаг. Чох аьыллы шяхсляр, мцдрик адамлар, танынмыш лидерляр эялиб-эедяжяк. Анжаг Азярбайжанда бир дя щеч вахт Щейдяр Ялийевдян олмайажаг…

Танры Àçÿрáàéæàí халгы вя äþâëÿòè ö÷öí Ùåéäÿр ßëèéåâ ôåíîìåíèíин àрõàñûíæà èêèíæè áèр Ùåéäÿр ßëèéåâ éåòèрìÿéÿæÿê!

Буна инан, адам!

***

Akif ƏLİ. Âятян тящлцкя гаршысында

«Àù óíóäóëìóø Вÿòÿí, àù éàçûã Вÿòÿí!

Äöíéàëàр òèòрÿäè, àëÿìëÿр ìàéàëëàã àøäû, ôÿëÿêëÿр áèр-áèрèíÿ ãàрûøäû, ìèëëÿòëÿр éóõóäàí îéàíûá ýþçëÿрèíè à÷äûëàр âÿ ïÿрàêÿíäÿ äöøìöø ãàрäàøëàрûíû òàïûá, äàüûëìûø åâëÿрèíè áèíà åòìÿéÿ öç ãîéäóëàр. Áÿñ ñÿí ùàрäàñàí, àé áè÷àрÿ Вÿòÿí?!

...Àù, ýþçÿë Àçÿрáàéæàí Вÿòÿíèì! Ùàрàäà ãàëìûñàí?..."
Ðóùóí øàä îëñóí, Ìèрçÿ Æÿëèë! Ãÿáрèí íóрëà äîëñóí!

Сÿí íåæÿ êè 73 èë áóíäàí ãàáàã äåéèá ýåòìèñÿí, èíäè ýþçÿë Àçÿрáàéæàí Вÿòÿíèìèç éåíÿ ùàìàí

éàçûã ýöíäÿ âÿ éåíÿ ùàìàí áè÷àрÿ äÿрääÿäèр. Éåíÿ äÿ ìèëëÿòëÿр éóõóäàí îéàíûá äàüûëìûø åâëÿрèíè ãóрìàüà öç ãîéäóãëàрû ùàëäà, áèçèì ãóрóëó åâëÿрèìèçè äàüûäûрëàр, òîрïàãëàрûìûçû âèрàí ãîéóрëàр, ñÿрâÿòëÿрèìèçè ÷àïûá-òàëàéûрëàр... Âÿòÿí ÷þëëÿрèíäÿ ìèíëÿрëÿ "æûрûã-мûрûã" äèäÿрýèí ãàрäàøëàрûìûç

"ëöò-öрéàí" ýÿçèá äîëàøìàãäàäûрëàр...

Ùÿãèãÿò áóäóр êè, Åрìÿíèñòàí òÿрÿôäÿí éöç ìèíëÿрëÿ ñèëàùëû ãà÷àã-ãóëäóр ýÿëèá òþêöëöøöá

ñÿрùÿäëÿрèìèç áîéóíæà. Äöøìÿí âÿòÿíèìèçèí öçÿрèíÿ éåрèìÿê ö÷öí áÿùàíÿ àõòàрûр, ìÿãàì

ýþçëÿéèр... Øóøà, Ëà÷ûí, Êÿëáÿæÿр, Ãàçàõ, Ãóáàäëû æÿáùÿëÿрèíäÿí ùÿр ýöí àæû þëöì-èòèì õÿáÿрëÿрè

ýÿëèр. Ùÿр эцн òîрïàãëàрûìûçà êöòëÿâè áàñãûíëàр, ùöæóìëàр ýþçëÿíèëèр. Äàüëûã Ãàрàáàüäà ãóëäóрëàр

ùþêóìÿòÿ ìåéäàí îõóéóрëàр. Íàõ÷ûâàíûìûç - æàíûìûç ìöùàñирÿ òÿùëöêÿñè èëÿ, òÿæàâöç ãîрõóñó èëÿ öç-

öçÿ äàéàíûá. Êÿрêè òîрïàãëàрû àрòûã äöøìÿí òаïäàüûíà âåрèëèá...

Âÿ ùÿãèãÿò áóäóр êè, Åрìÿíèñòàíäàí, Äàüëûã Ãараáàüäàí, Þçáÿêèñòàíäàí ãà÷àíëàр éóрä-

éóâà, éåìÿê-ýåéìÿê, èø-ýöæ, ìÿøüóëèééÿò àõòàрà-àõòàрà реñïóáëè-êàíû äîëàøìàãäàäûрëàр. Áîр÷àëû ñÿìòèíäÿí, Äÿìèр Ãàïû Äÿрáÿíääÿí íèэарàí÷ûëûãëàр âàр. Æÿíóá ïàрàìûç äà ãÿôèë çÿрáÿéÿ òóø ýÿëèá, ïàр÷à-ïàр÷à, äèäèê-äèäèê åäèëèá, àüëàñûüìàç ôÿëàêÿò ýèрäàáûíäà èíèëäÿéèр...

Þçöíö ñèâèëèçàñèéàëû ùåñàá åäÿí ÿêñÿр äöíéà þëêÿëÿрè äÿрäèìèçÿ ìÿëùÿì íÿäèр, àäèæÿ ìÿùÿë áåëÿ ãîéìóрëàр. Þç Ãûçûë Ïàéòàõòûìûç èñÿ þëêÿäÿ áåëÿ áèр Ñîâåò рåñïóáëèêàñûíûí îëäóüóíó àç ãàëà

óíóäóá. Òàëåéèìèç ôàêòèêè îëàрàã ùÿрáè ãöââÿëÿрèí öìèäèíÿ áóрàõûëûá.

...Ñîí éåòìèø èëäÿ éûüûëûá-ãàëìûø ñîñèàë-èãòèñàäè, ìÿíÿâè-ìÿäÿíè ãàéüûëàрûìûç,

äÿрäëÿрèìèç äÿ êè òîõóíóëìàìûø äóрóр. Áåëÿ áèр çàìàíäà Èòòèôàã þùäÿëèêëÿрèíÿ ÷îõ ñÿäàãÿòëÿ ÿìÿë åäÿí рåñïóáëèêàìûçäàí êÿíàрà äóрìàäàí-äàéàíìàäàí, ôàñèëÿ âåрìÿäÿí êöëëè ìèãäàрäà õàììàë,

éàíàæàã, ãèéìÿòëè ìàòåрèàëëàр, ìöõòÿëèô éàрäûì, êþìÿê ãàòàрëàрû àõûá ýåòìÿêäÿ äàâàì åäèр...

Áàõ, áó ýöíöí ùÿãèãÿòëÿрè áóíëàрäûр âÿ áó ýöí éàçûã Вÿòÿíèí, áè÷àрÿ Вÿòÿíèí ùàëû áó æöрäöр!

Îíóí äàüëû ñèíÿñèíäÿí, éàрàëû êþêñöíäÿí ãîïàí àùëàр áóíëàрäàí хÿáÿр âåрèр...
...Áó ýöí áöòöí äöøöíÿí áåéèíëÿр, ýþрÿí ýþçëÿр, âóрàí ãîëëàр ùàìûñû, ùàìûñû äÿñòÿëÿр,

äрóúèíàëàр, îíëуãëàр, áèрëèêëÿр, òîпëóëàр, æÿìèééÿòëÿр øÿêëèíäÿ âàùèäëÿøÿрÿê Øóøàäà, Ëà÷ûíäà,

Êÿëáÿæÿрäÿ, Ýÿäÿáÿéäÿ, Ãàçàõäà, Ãóáàäëûäà, Íàõ÷ûâàíäà äöøÿрэÿ ñàëìàëû, ãÿрàрýàùëàрûíû îрàëàрäà ãóрìàëûäûрëàр. Áó ýöíêö ìèëëÿò ìåéäàíû, àçаäëûã ìåäàíû - Àçÿрáàéæàíûí Ãÿрá ñÿрùÿäëÿрè áîéóíæà

êå÷ÿí ñÿíýÿрëÿрäÿ, äàüëàр ãîéíóíäàäûр. Áó ýöí рåñïóáëèêàäà ряñìè, ãåéрè-рÿñìè, ôîрìàë, éà ãåéрè-

ôîрìàë òÿøêèëàòëàр ùàìûñû òîрïàüûìûçû èøüàëäàí, õàëãûìûçû íàùàã ãàíäàí ãóрòàрìàã ö÷öí èрÿëè

äóрìàëûäûрëàр. Ýþç ýþрÿ-ýþрÿ äèäèëèá-ïàр÷àëàíàí, ñþêöëöá äàüûäûëàí, òàр-ìàр åäèëÿí Вÿòÿíèí ãåéрÿòëè âÿòÿíäàøëàрû áó ýöí ýÿрÿê íÿ éóõó áèëñèíëÿр, íÿ äèíæëèê; íÿ àä-ñàí ýöäñöíëÿр, íÿ øàí-øþùрÿò; íÿ

âÿçèôÿ áþëñöíëÿр, íÿ âàр-äþâëÿò; íÿ èæëàñëàрà óéñóíëàр, íÿ êîíñåрòëÿрÿ; íÿ ãîíàã ýåòñèíëÿр, íÿ ãîíàã ÷àüûрñûíëàр; íÿ áèр ýöëñöíëÿр, íÿ àüëàñûíëàр... Йàëíûç èø, ÿìÿë, ùÿpÿêÿò!

×öíêè áó ýöí – Вÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр, Вÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр, Вÿòÿí òÿùëöêÿäÿäèр!»

(ийул 1990)

***
...2003-cü ilin hüznlü günlərindən, aylarından sonra ölkədə həyat tədricən öz axarına qayıtmağa başlamışdı. İctimai, siyasi, iqtisadi həyatın bütün sahələrində ümummilli liderin xatirəsi hörmətlə yad edilir, onun başladığı işlərin davam etdirilməsi, tövsiyyə və tapşırıqlarının həyata keçirilməsi əzmi yaşanırdı.

Məlumdur ki, Heydər Əliyevin ədəbiyyata dair də çox dəyərli fikirləri vardı və hələ ötən əsrin 70-ci illərindən o, bədii yaradıcılığın bu sahəsinə xüsusi diqqət yetirərək dövlətin mədəniyyət siyasətinin incəlikləri barədə AYB rəhbərlərinə mütəmadi tövsiyyələrini, tapşırıqlarını, məsləhətlərini verirdi. O, müxtəlif tədbirlərdə hətta ədəbi prosesə təkan ola biləcək qədər dinamik, yazıçılara istiqamət verə biləcək qədər mütərəqqi fikirlər söyləməklə, bütün hallarda ədəbiyyatı AYB rəhbərliyindən daha yaxşı bildiyini, ədəbiyyatın funksiyalarını onlardan daha aydın təsəvvür etdiyini göstərirdi. Həmin fikirlərin bu gün də aktual olaraq qalması o böyük şəxsiyyətin dərin zəka və işıqlı ideallar sahibi olduğuna sübutdur.

Lakin məsələyə başqa prizmadan yanaşdıqda, ölkə rəhbərinin söylədiyi həmin fikirlərin uzun onilliklər keçdikdən sonra da öz aktuallığını saxlaması və müasir ədəbi mühitdə baş verən olaylarla üst-üstə düşməsi, həmahəng səslənməsi, yaxud belə demək mümkündürsə - “icra olunmaması”, həm də “ədəbiyyat nazirliyinin” passivliyinin, fəaliyyətsizliyiynin göstəricisidir. Sanki AYB (Elnurun açmasında) qurumunun əsas funksiyası ədəbi prosesi inkişaf etdirməkdən yox, onu tormozlamaqdan, ən ağıllı məsləhətlərdən belə heç bir nəticə çıxarmayaraq istedadlı yazıçıları yaradıcılıq proseslərindən uzaqlaşdırmaqdan ibarətdir. Bəlkə... Bəlkə?.. Bəlkə də...

Xüsusilə, 2004-cü ildə keçirilən XI qurultayın kontekstində Heydər Əliyevin Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (əvvəllər Yazıçılar İttifaqı) öncəki qurultaylarında söylədiyi nitqləri daha çox maraq doğurur. Heydər Əliyevsiz keçən son qurultay həm də onu göstərdi ki, 35 il ərzində şahidi olduğumuz AYB qurultaylarını əhəmiyyətli ictimai-mədəni hadisəyə çevirən orada Heydər Əliyevin iştirakı və parlaq çıxışları olub. Yazıçılar qarşısında rəhbərin çıxışlarına yalnız bir ad vermək olar: “Ədəbiyyata ali nəzər”

Heydər Əliyev yazıçıların V, VI, VII və X qurultaylarında çıxış etmişdi. VIII qurultay onun Moskvada yaşayıb-işlədiyi dövrə təsadüf edir, IX qurultaya isə o ancaq qonaq qismində qatılmışdı.

Azərbaycan yazıçılarının məclisində ümummilli lider ilk dəfə 1972-ci ildə keçirilən V qurultayda çıxış edib. Bu zaman artıq o üç il idi ki respublikaya rəhbərlik edirdi.

Ancаq çox sonralar, X qurultayda özü etiraf edəcəkdi ki: “... Мян 1972-cи илдя Aзярбайжан Йазычыларынын гурултайында илк дяфя Aзярбайжанын рящбяри кими иштирак едирдимся, ондан яввялки гурултайларда да кянарда олмамышдым. О заман мян Азярбайжанын рящбяри дeйилдим, башга вязифяляр тутурдум, анcаг йазычыларын гурултайларыны даим изляйирдим вя имкан оланда эялиб салонда отуруб йазычылары динляйирдим. Мян hяр дяфя йазычыларымызын эюрцшляриня эедирдим вя онларла эюрцшмяйи юзцм цчцн бюйцк бир щадися hecaб едирдим.»

Bu görüşlər isə o zamanlar olub ki, Heydər Əliyev DTK-nın sədri idi və onun ədəbiyyata, ədəbiyyatçılara bəslədiyi xüsusi məhrəm münasibətdən hələ yazıçıların çoxunun xəbəri yox idi. Yazıçılar bilmirdilər ki, sərtliyi ilə seçilən bu “vahiməli” sovet idarəsinin başında necə həssas qəlbə malik bir ziyalı insan dayanır və o həssas ziyalı yazıçıları, mədəniyyət adamlarını necə səmimi məhəbbətlə sevir, onları ciddi təhlükələrdən qoruyur, şərdən, xatadan müdafiə edirdi.

Bütün bunları yazıçılar özləri çox sonralar eşidib-biləcəkdilər...

Beləliklə, ölkəyə təzəcə rəhbər təyin olunmuş gənc DTK generalının 70-ci illərdə ədəbiyyata dair dediklərinin bu gün də öz aktuallığını saxlamaqla çağdaş qocaman “ədəbiyyat generallarından” nə qədər demokratik mövqeyi və azad düşüncə tərzi ilə seçildiyinə fikir verin. 1972-ci ildə V qurultaydakı nitqinin lap əvvəlindən ədəbiyyat məsələlərinə çox ciddi yanaşdığını göstərən Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əliyev deyirdi:

“...Интизамсызлыьа, laqeydliyя, вicдаnсызлыьа, мянявi позьунлуьа, iжтiмаi борcу унутмаг hалларыnа гаршы мцбарiзядя ядябиййат чох фяал иштирак етмялидир.

...Сиз йахшы билирсиниз ки, Азярбайжан Йaзычылар Иттифагында йарадыжылыг мясяляляринин мцзакиряси бязян цмуми характер дашыйыр, лазыми дяряжядя конкрет олмур. Бязи йолдашлар «мцнасибятляри корламагдан» ehтийат едяряк ясяря ачыг гиймят вермякдян чякинир вя принсипсизлик мювгейиня енирляр. Ядяби тянгидимиз бязян лазыми йцксякликдя олмур, aйры-айры ясярля­рин жидди нюгсанлары, идейа-бядии гцсурлары щаггында юз ряйлярини жясарятля ифадя етмир. Йазычылар Иттифагы мцзакиряляри, мцбащисяляри аз кечирир, онун йарадыжылыг бюлмяляри пассивдир.”

Azərbaycanın yazıçılar təşkilatına qarşı belə tələbkarlıq göstərən, ədəbi yaradıcılığa məsuliyyətli münasibət bəsləyən Heydər Əliyev bütün dövrlər üçün xarakterik olan gənc nəslə münasibət problematikasına da toxunur:

«...gянж йaзычылырын yetiшdirilmяsi ишиндя нюгсанлар вар. Бязи эянжлярин ясярляри эеж-эеж чап олунур, бязян бу ясярляри сцкутла гaршылайыр вя йa гeйри-oбйектив тянгид едирляр. Башга арзу олунмайан фактлар да вар. Мясялян, щеч дя принсипиал олмайан мцлащизяляря эюря бу вя йa башга gянж йазычынын ясярляри щяддян артыг тярифлянир вя беляликля, она пис хидмят эюстярилир. Бязян эянж мцяллифлярин ясярляри формал естетик мeйaр ясасында гиймятляндирилир, бу ясярлярин идейа мязмуну нязяря алынмыр... Биз цмид едирик ки, Йазычылар Иттифагы эянжляря гайьыны артыражаг, онларын йетишдирилмяси ишини йахшылашдыражагдыр.»

Sonra Heydяr Яliyev йазычынын мяняви hцгугu вя мяняви мясулиййяти мясяляlяrи цзяриндя дaйaнır. O чыхышыны бу сюзлярля битирир:

“Халг юз тясяввцрцндя йазычынын йарадыжылыьыны онун шяхсиййятиндян hеч вахт айырмыр. Охужулар цчцн сяняткарын сюзц вя ямяли, онун ясярляри вя шяхси идеалы - гырылмаз вяhдятдир. Гой hеч бир йазычы, хцсусиля йашлы нясилдян олан ядябиййатчылар вя йарадыжылыг тяшкилатына ряhбярлик кими мясул иш етибар едилмиш йолдашлар буну hеч бир заман унутмасынлар.

Биз йзычыйа инсан гялбинин мцhяндиси дейирик. Бу ады доьрултмаг лазымдыр. Йалныз о йазычынын инсан зякасына вя гялбиня тясир эюстярмяк кими бюйцк мяняви hцгугу вар ки, о, ижтимаи hяйатда да, шяхси давранышы иля дя юз охужусуна доьрудан да нцмуня ола билир, йяни халг гаршысында юз мяняви мясулиййятини бцтцн дяринлийи иля дярк едир. Тяяссцф ки, бязи ядябиййатчылар, о жцмлядян йашлы нясилдян оланлар да, юз йарадыжылыгларына hеч дя hямишя тялябкар олмурлар, гейри-тявазюкарлыг, ловьалыг бяласына тутулурлар, еля hярякятляр едирляр ки, бунлар йазычы кими йцксяк адын мяняви мясулиййяти иля бир арайа hеч жцр сыьмыр.”