Yazı Bu ensiklopedik xarakterli ekspromt-fantaziya tipli
Deyirəm bəlkə məni bir gün oyandırdı muğam”
Yüklə 2,06 Mb.
|
|
Deyirəm bəlkə məni bir gün oyandırdı muğam” (B.Vahabzadə)... Müəllifin sinizmlə xəstə şairə ünvanladığı “təbrikə” bir bax! Açığı belə delikat məqamın kövrəkliyinə görə biz çox dərinə varmaq istəməzdik, ancaq Anarın 80 yaşlı xəstə şairdən gətirdiyi cəmi iki misralıq ədəbi nümunənin bu yuvarlaq yaş kontekstində nə qədər ədəbsiz seçildiyini də görmək dəhşətdir. Doğrudanmı Yazıçılar Birliyinin sədri xalq şairinin yubileyində yada salınmalı, sitat gətirilməli ürəkaçan, yataqda olan şairdə xoş ovqat yaradan nikbin bir misrasını tapmadı?!. Yoxsa elə ürəyindən keçən dilinə gəlmiş?! Onsuz da Anarın düşüncə tərzinin təzahürü kimi (“dil təfəkkürün aynasıdır”) ziyalıya yaraşmayan rüsvayçı leksikonu ayrıca təhlil obyekti olsa da, yeri gəlmişkən bir daha vurğulayaq ki, onun Bəxtiyar Vahabzadəyə belə məkr və müəmma zəminli müraciəti heç də təsadüfi deyildi. Ədəbiyyat meydanında özünün yeganə canlı klassik kimi qalmasını arzulayan bu adamın idarəsində hər fürsət düşdükcə belə xəbis priyomlara rəvac verildiyi bəllidir. Hələ gəncləri qoyaq bir kənara, yaşlı yazıçı Ələviyyə Babayeva haqqında, xalq şairi Nəbi Xəzri haqqında, Əkrəm Əylisli, Sabir Əhmədov, KamilVəli, Vidadi Babanlı haqqında buradan nələr deyilməyib! Hətta AYB mətbuat xidməti adından (artıq təcrübədən o da bilinir ki, “AYB katibliyi”, “AYB MX” deyəndə elə AYB sədrinin özünü düşünmək lazımdır) “Ədəbiyyat qəzeti”nə təqdim edilən tənqidi bir materialda (“Ə.Q.”, 28.01.2005) qadın yazıçı Ələviyyə Babayeva tənqid yox, açıq təhqir olunur. Bundan öncə onun “Bakı-xəbər”də yazdıqlarının hamısının “böhtan”, “iftira”, “sayaqlama” olduğunu, özünün isə “yalançı”, “şöhrət düşgünü”, “nəfəsi yalanla gedib-gələn” bir adam olduğu bəyan edildikdən sonra, təhqiramiz məqalə belə qurtarır: “Ələviyyə Babayeva indi o yaşdadır ki, daha çox haqq dünyasında bütün qara əməllərinə görə nə cavab verəcəyi barədə düşünməlidir.” Bax, AYB rəhbərliyi öz yaşlı həmkarları ilə belə danışır, onlarla mümkün qədər tez vidalaşmağı arzulayır! Amma bu nə ədəbi polemikadır, nə ziyalılıq əlamətidir, bu - iblisanəlikdir! ...Yaxşı, bu ədəbdən kənar naqisliyi də bir kənara qoyaq, çünki bütün bunlar – bilginin yox, mənəviyyatın göstəricisidir. Hərçənd ədəbiyyat elə mənəviyyat məsələsidir, amma yenə də... Bəxtiyar Vahabzadəyə təbrik yazısının incələnməsini davam etdirək: Sovet senzura sisteminin dar çərçivələri içərisində şairin çap etdirdiyi “Gülüstan” poemasının cəsarətindən danışan Anarın yazdığı digər bir fikir daha heyrətamizdir. Baxın, o nə yazır: “...Son beş-altı ildə də azad, müstəqil Azərbaycan uğrunda mübarizənin çətin yollarında Bəxtiyar müəllimi həmişə ön sıralarında görmüşük, görürük və inşallah, hələ çox illər görəcəyik.” Fikir verin: “son beş-altı ildə!”... “azad, müstəqil Azərbaycan uğrunda!”... “mübarizənin çətin yollarında!”.. Və bu sözlər 2005-ci ilin avqustunda deyilir! Son beş-altı il - təxminən 1998-99-cu illərə təsadüf edir. Müstəqil Azərbaycan uğrunda bu “son beş-altı ildə” hansı çətin mübarizələr gedib ki?! Və o nə mübarizədir ki, “hələ çox illər” də gedəcək? Maraqlıdır, deyilmi?! 1000 AYB üzvünə yol göstərən düha nə demək istəmişdir? İncələyək görək, xanım hey! Mətnin bir neçə yozumunu nəzərdən keçirək: Birinci. Anar 1988–93-cü illərdə gedən böyük azadlıq, müstəqillik mübarizələrindən kənarda qaldığı üçün o vaxtkı olaylardan xəbərsizdir və 1991-də Azərbaycan xalqının müstəqillik əldə etdiyini, 1992-95 arası isə bütün mübarizələri, müstəqilliyimizə qəsdləri, dövlət çevrilişi cəhdlərini ləğv etdiyini bilmir. Xəbəri yoxdur ki, tam müstəqil ölkəmiz 1996-dan etibarən quruculuq mərhələsinə, 1998-də isə ümumiyyətlə dirçəliş yollarına qədəm qoyub. Dolayısı ilə o, ölkə tarixindən xəbərsizdir. İkinci. Anar hər şeyi yaxşı bilir, sadəcə radikal müxalifətçilərin apardığı son “mübarizələri” nəzərdə tutur. Axı təxminən 1997-98-də Heydər Əliyevin yaratdığı dinclik, sabitlik, əmin-amanlıq şəraitindən istifadə edib yenidən siyasət meydanına qayıdan, toparlanaraq yavaş-yavaş baş qaldıran AXCP, Müsavat, ADP kimi partiyalar və onların mətbuatı hələ “azad, müstəqil Azərbaycan uğrunda” mübarizənin bitmədiyini, onun davam etdiyini və yalnız bu iqtidar devrildikdən sonra Azərbaycanın əsil azad, müstəqil olacağını bəyan edirlər. Və Anar da onlarla həmrəydir... Anarın sponsorlarından birinin vaxtilə ADP liderinin olduğunu, onun kitabının daim Müsavat partiyası başqanının arxasından qürurla boylandığını, “Azadlıq”, “Yeni Müsavat” kimi qəzetlərlə sıcaq münasibətlərini və 2005-ci ilin “oktyabr gözləntilərini” nəzərə aldıqda bu variant istisna deyil. Üçüncü. AYB sədri artıq nə yazdığının fərqində deyil. Yəni o sözün çəkisini, dəyərini, mənasını, məntiqini itirib. Düşüncəsi xaotikləşib, anlaşıqlı deyil... Və yalnız gəlişigözəl sözlər yazır ki, o da daha işə keçmir, heç kimi aldada bilmir... Başqa yozum variantları da mümkündür... Ancaq gərəkdir xalq yazıçısının yazısını xalq da başa düşə. Millət aydınının fikirləri millətə də aydın ola. Dövlət mükafatı laureatının ictimai-siyasi mövqeyini dövlət də bilə. Nəhayət, AYB sədri olan “baş yazarın” hər kəlməsi cavanlı-qocalı bütün sıravi yazarlara nümunə olmalıdır... Bəlkə də biz ilk gənclik illərində olduğu kimi yenə də maksimalistik, çox tələbkarıq? Ola bilər: ancaq xalq, millət, dövlət mənafeyi dartışılan məqamlarda qətiyyətli, güzəştsiz, maksimal prinsipiallıq tərəfdarı olmağın alternativi yoxdur.
AYB strukturundan Azərbaycan milli mədəniyyətinin, Azərbaycanda ədəbi prosesin inkişafı üçün deyil, şəxsi maraqlarının təmin edilməsi üçün istifadə edən AYB sədrinin və AYB katibliyinin dövranla ayaqlaşa bilməyən köhnəlmiş təfəkkürünü ifşa edən konseptual tezislərlə zəngin “Nadanlığın təzahürü” məqaləsi həm də AYB sədrinin göründüyü kimi olmayan mifik obrazının daxilən dayaz mahiyyətini, şadara mexanizmini açıqlayırdı. Bundan sonra ədəbi proseslərdə fəal iştirak edən, ən aktual məsələlər barədə öz yenilikçi fikirlərini söyləyən, ənənəvi sosrealizm təmsilçilərinə və köhnə təfəkkür daşıyıcılarına alternativ olaraq öz cəsarəli mövqeyini ortaya qoyan yazıçı-publisist Akif Əliyə qarşı hücum kampaniyası daha da genişləndi və bu hücum kompaniyasının ideoloqunun və təhrikçisinin AYB sədri olduğunu dərk eləmək o qədər də mürəkkəb şarada deyildi. Ancaq o, sən demə, çoxdan tanıdığı Akif Əlini yaxşı tanımırmış və bəlkə də ədəbi yaradıcılığa heç bir aidiyyatı olmayan AYB strukturuna ciddi əhəmiyyət verib maraq göstərməyən bu sıravi AYB üzvünü ciddi bir alternativ kimi ümumiyyətlə nəzərə almırmış. Ona görə yox ki, AYB sədri öz ətrafına yarınanlar zümrəsini toplamaqla artıq son nəfəsədək canlı klassik kimi qəbul ediləcəyini güman etmişdi. Yox, ona görə ki, o dəfələrlə deyildiyi kimi, ümumiyyətlə Azərbaycana deyil, rus-sovet imperiyasına və öz tayfasına xidmət etdiyindən Azərbaycan cəmiyyətini yaxşı tanımırdı və “insan qəlbinin baş mühəndisi” vəzifəsində çalışmasına baxmayaraq, Azərbaycan xalqının igid, cəsur övladlarını yalnız xəyali, qurama, qondarma obrazlar toplusu kimi təsəvvür edirdi. Sıx tellərlə bağlı olduğu Moskva propaqandası sayəsində uzun illər boyu hamıdan üstünlük kompleksi ilə yaşamağa vərdiş etmiş adam real, olan, yaşayan azəri türklərini tanımırdı və tanıdıqlarını da saya salmırdı. Burda həm qan və gen məsələsi vardı, həm böyüdüyü mühit, yaşadığı həyat tərzi, gözünü açandan gördüyü qayğısız məişət şəraiti, həm də sözügedən propaqandanın süni surətdə körükləyib şişirtiyi “yeni tipli sovet ziyalısı” obrazından irəli gələn yanlış təsəvvür, yalan təəssüratlar və aldanmış idrak əlamətləri. Belə bir kompleks səbəblər konqlomeratından ibarət “ANAR” obrazı özünü nə qədər “təəssübkeş” pozada göstərsə də, heç vaxt xalqa təmənnasız xidmət edəcək qədər “sadəlövh” olmamışdı... və deyildi də. Yalnız özü, yalnız özününkülər, yalnız qohun-əqrabası, dost-aşnası, həmyerlisi, dədə-baba yurddaşları! Bu idi Anarın maraq dairəsində olan təəssüb obyekti (Bir dəfə Akif Əli Anarın qohumbaz-dostbaz-yerlibaz olduğuna və öz qohum-əqrabasını hər yerə yerləşdirdiyinə inanmaq istəməyən bir nəfərə yarızarafat-yarıciddi dedi: “Gəl mərc gələk ki bu saat Yaponiya səfirliyini axtarsaq, oradan da Anarın qohumu çıxacaq”...Və o bir nəfər bu alayarımçıq informasiyadan heyrətə gəldi). Təbii ki, bir çoxları kimi Akif Əli də Anarın cızdığı yaxın dairənin adamı olmadığından Anar onu, onun yazılarını, onun sənət sahəsindəki uğurlarını heç vaxt “görmək” istəməmişdi... Yəni buna nə daxili ehtiyac duymuşdu, nə ictimai zərurət görmüşdü, nə də vəzifə borcu kimi baxmışdı. Amma hər adam kimi, Akif Əlinin də xarakterində qandan və gendən, ailə tərbiyəsindən, doğulduğu mühitdən, yaşam tərzindən irəli gələn bir şeylər vardı ki, o dəyərlərin təmas nöqtəsində Anar tipli adamlara yer yox idi... Odur ki, bütün 2002-ci il boyunca (Akif Əlinin xəstəliyi dövründə) təlim keçmiş anarbazların nəşəli hücumları müqabilində AYB sədrinin əməllərinə ironik münasibət bəsləyən Akif Əlinin də 2002-nin son dekabr günlərinin birində əsil Yeni il “sürprizi” partladacağı labüd idi. Akif Əlini yaxından və yaxşı tanıyanlar üçün ona qarşı olan hücumlar müqabilində haçansa hədəfə saplanacaq sərrast zərbənin olacağı heç də gözlənilməz deyildi. Gözləməyənlər – onu tanımayanlar idi. Beləliklə, Akif Əli yazdı (“Ədalət”, 26 dekabr 2002): Наданлыьын даща дир нечя тязащцрц
"Ядалят" гязетиндя "Азярбайжан Йазычылар Бирлийинин катиблийи" имзасы иля дярж олунмуш "Дцшмян" ожаг башында" йазысындан сонра фикрими билдирмишдим. "Наданлыьын тязащцрц" адлы гейдляримдя АЙБ-нин кобуд шякилдя эянж йазарлар групу АЙО-ну тянгид етмяси иля разылашмадыьымы йазмышдым. Чцнки индики ядяби мцбащисялярин башланьыжында АЙО групунун йениляшдирмя амалы иля чыхышларыны, ядяби-бядии дцшцнжядя зярури ислащатларын апарылмасы идейасыны кцтлявиляшдирян бир гцввя кими ниййятлярини тягдир едянлярдян бири дя мян олмушам. Бундан сонра ики сябябя эюря: 1) АЙО-чуларын мювгейини мцдафия етдийимя; 2) йазычылардан хябярсиз "йазычылар адындан" Тцркийянин дцшмяни Назим Щикмятин яфви барядя Тцркийя рящбярлийиня "коллектив" хащишнамя эюндярмиш АЙБ сядринин мювгейини ися мцдафия етмядийимя эюря цстцмя эялян даща бир нечя наданлыг тязащцрляри барядя йеня фикiрlərими билдирмяк истярдим.
Фирудин Гурбансойун 80-ci illərdə şer həvəskarlarına щяср етдийи "Шаир, щуй!" миниатцрц йадыма дцшдц (avtobus dayanacağında bir nəfər “şair, huy!” deyə uzaqdan dostunu çağırır və bu zaman dayanacaqdakı adamların hamısı ona tərəf dönür). * * * Мян ютян мягалямдя йазмышдым ки: "...Дурьун ядяби мцщити тярпятмяк ня гядяр аьыр бир ишдир, тясяввцр едирсинизми?!" Инди будур, арадан аз бир мцддят кечиб, амма щаггын вя "Ядалят"ин кюмяйи иля артыг тярпянмя башлайыб. Ону да хатырлатмышдым ки, охумуш адамлар цчцн, хцсусян йазычы цчцн вя лап хцсусян дя Йазычылар Бирлийинин рящбярлийи цчцн айыблы сайылажаг дяряжядя чохлу кобуд сюзлярля долу йазы йазмаг гябащятдир. Анжаг эюрцнцр кобудлуг о адамларын ганындадыр. Чцнки йеня ейни кобуд сюзляр, ейни тярбийясизлик, ейни шяр-шябядя, деди-году, сучлама, ифтира... Демишдим ки, ясил сяняткар ядябиййатятрафы адамларын йох, Ядябиййатын мянафейини горумалыдыр. Анжаг эюрцнцр сянятдян узаг бу адамлар цчцн "Ядябиййат сехи" чох файдалы işlədiyindən əдяби сющбятлярдянся "сеховшиклярин" мянафейини горумаьы даha файдалы билирляр. Демишдим ки, сон илляр республикамызда чох жидди ижтимаи-сийаси просесляр эется дя, "Азярбайжан Йазычылар Бирлийи" имзасы щансыса талейцклц мясяля иля баьлы принсипиал мювге нцмайиш етдирмяйиб, чаьдаш ядяби просес вя ядяби ясярлярин тящлилини апармайыб, бу Вятянин вя бу халгын талейи цчцн актуал ящямиййят кясб едян мягамларда ортайа чыхыб сюз демяйиб. Бу ися щямин гурумун ижтимаи ящямиййятсизлийини эюстярир. Йеня дя АЙБ "елитарлары" вя дястякчиляри "дцшмян" сайдыглары истедадлы йазарларла мцдриклик, бюйцклцк фювгцндян даныша билмир, жылыз сявиййядя дайанараг кин, кцдурят, щиккя, гязяб вя щятта нифрят сачан йазылар йазмагда давам едирляр. Бу мискин эюркям адамда щягигятян мярщямят hissi доьурур. Йазмышдым ки, эянжлярдяки истедады, савады, бюйцк Ядябиййат наминя ишлямяк щявясини, йениляшдирмя вя сафлашдырма арзуларыны эюрмямяк - эюрмямишлик оларды. Тяяссцф ки, йеня дя гаршымыза ейни эюрмямишлик рущу иля гидалананлар чыхыр. Исятяр АЙО-чулара, истяр истедадлы эянжляря чап имканы йарадан "Ядалят" гязетиня, истярся дя шяхсян мяня цнванладыглары пасквилляриндя bu эюрмямишляр ХХ1 яср цчцн рцсвайчы дяряжядя эери зякалылыг эюстярирляр. * * * Конкрет мяним йарадыжылыьымла баьлы йазыланлар ися дедийим беля бир фикри айдын шякилдя сцбут едир ки, "АЙБ елитасы" юз дястякчиляри иля бирэя сон он-он беш или бу республиканын, бу халгын щяйатындан чох узагда галыблар. Онлар щятта билаваситя юз АЙБ-чи цзвляри щаггында да минимум билэиляря малик дейилляр. Йаздыгларындан эюрцнцр ки, цмуми елми-нязяри билик сявиййяляри кифайят гядяр олмадыьындан тяфяккцрляри дя гармагарышыг, системсиз вя мянтигсиздир. Йягин адамлар йазычы-шаир-публисист ишлясяляр дя лазыми щяжмдя китаб, гязет-ъурнал охумур, мятбуаты излямирляр вя охудуглары йалныз юз йазылары, марагландыглары юз йахын ятрафлары, юз гощум-яграбаларыдыр. Миллятя сюз дейян вя миллятин сюзцнц дейян зийалы цчцн бу ня бюйцк гябащятдир! Ешитдикляринин мащиййятиня вара билмямяк сябябиндян, ясас мятляби бир кянара гойуб дярщал жангуртарыжы "демагоъи прийомлара" ял атмаг, сюз дейянин сюзцнц йох, юзцнц дартышдырмагла эюзя кцл цфцрмяйя, фикри аздырмаьа, дейилмиш щягигят сюзцнц унутдурмаьа чалышмаг – кющня sistemə хас шантаъ методларындандыр. Щягигяти ешитмяк рисгини минимума ендирмяк мягсядиля мяркязляшдирилмиш тотал нязарят реъиминдя сюз демяк сялащиййяти йалныз "сечилмишляря" етибар едилирди. Бу эцнкц демократик дцзяндя ися щяр кясин азад шякилдя юз фикрини билдирмяк щцгугу вар. Сюзц кимин демясиндян чох, дейилян сюзцн щягигят пайына юням верилир... Анжаг буна бахмайараг щяля кющня тяфяккцрля йашайан "елитар наданларын" нязяриня бязи елементар мялуматлары чатдырмаг зяруряти галыр. Бялкя беля бир "ликбез"-дян сонра онлар реаллыгдан узаг фантасмагорийалар гурашдырыб юзлярини тарихя эцлцнж шякилдя салмазлар. Bəlkə! Беляликля, "елитарлардан" щамылыгла хащиш едяк онларын "ядяби кланына дахил олмайан" сырави цзвляринин щеч олмаса АЙБ-йя дахил олдуглары вахтдан сонракы йарадыжылыглары иля гисмян дя олса таныш олсунлар... Барямдя щяжв йазанлары ян чох марагландыран суал будур: Акиф ЯЛИ кимдир? Акиф Яли 1952-жи ил февралын 22-дя Шуша шящяриндя доьулуб. Атасы - Яли Мящяррямов щцгугшцнас кими узун илляр республиканын щцгуг-мцщафизя органларында чалышыб. Анасы - евдар гадындыр. Акиф Яли 1970-жи илдя Бакы ш. 16 №-ли орта мяктяби, 1974-жц илдя М.Ф.Ахундов адына АДПРЯ Институтуну "Рус дили вя ядябиййаты" ихтисасы цзря битириб. 1974-жц илдя "Азярбайжанфилм" киностудийасында Ряшид Бещбудовун иштиракы иля чякилян "1001-жи гастрол" филминдя реъиссор ассистенти ишляйяркян, ейни заманда бир нечя бядии филмдя баш роллара дявят алыб: -"Тажикфилм" киностудийасында "Узун мцщарибядя гыса эюрцшляр" филминдя - Рцстям; "Азярбайжанфилм" киностудийасында "Тцтяк сяси" филминдя - Тапдыг, "Архадан вурулан зярбя" филминдя - Фазил мцяллим, "Яэяр биз бир йердяйикся" филминдя - Мяммяд вя б. образларыны йарадыб. Акиф Яли 1978-1987-жи иллярдя Азярбайжан Дювлят Телевизийа вя Радио верилишляри Комитясиндя чалышыб: -Радионун "Сатира вя йумор" шюбясиндя кичик редактор, редактор вя шюбя мцдири (1978-1983) ишляйяркян бир нечя мяшщур радио верилишинин ("Сабащыныз хейир", "Молла Нясряддин", "Эцлцш ахшамы"); Телевизийанын Эянжляр цчцн програмлар Баш редаксийасынын Баш редактору вязифясиндя чалышаркян ися (1983-1987) бир сыра телевизийа верилишляринин ("Зярифлик" инжясянят топлусу, "Айэцн" гызлар цчцн програм, "Эянжлик" телевизийа ъурналы, "Чинар" ядяби алманахы, "7 суал, 7 жаваб" телевикторинасы, "Идрак" елми-публисистик програмы, "Тялябя дцнйасы", "Телетеатрда эянжляр эежяси", "Мяняви дцнйамыз") йарадыжысы, мцяллифи, йахуд да редактору олуб. 1981-жи илдян Азярбайжан Ъурналистляр Бирлийинин, 1988-жи илдян Азярбайжан Йазычылар Бирлийинин цзвцдцр. 1988-жи илдя Азярбайжан ЕА Низами адына Ядябиййат институтунда "М.Я.Сабирин сатира сяняткарлыьы" мювзусунда диссертасийа мцдафия едяряк (елми рящбярi- проф. Йашар Гарайев) filoloji елмляр намизяди алимлик дяряжяси алыб. 1989-жу илдя Бакы Али Партийа Мяктябинин икииллик яйани курсуну битиряряк "Партийа вя дювлят гуружулуьу" ихтисасына йийялянся дя, Азярбайжан КП МК тяряфиндян ишля тямин олунмадыьындан бир мцддят ишсиз галыб. 1990-жы илин апрелиндя илк мцстягил демократик няшрлярдян олан Азярбайжан Гачгынлар Жямиййятинин органы "Вятян сяси" гязетинин йарадылмасында билаваситя иштирак едиб, яввялжя Мясул катиб, 1991-1993 -жц иллярдя ися гязетин Баш редактору ишляйиб. 1991-жи илдя мцстягил "Айпара" гязетинин гуружусу вя Баш редактору олуб. Ейни заманда елми-педагоъи фяалиййятля мяшьул олараг, Бакы Сосиал Идаряетмя вя Политолоэийа Институтунда Мядяниййятшцнаслыг кафедрасынын мцдири (1992-1994) вязифясиндя чалышыб, досентдир (2000). Али мяктябдя "Дцнйа мядяниййятинин тарихи вя нязяриййяси", "Азярбайжан мятяниййятинин тарихи", "Ишэцзар цнсиййят мядяниййяти вя дювлят гуллугчусунун нцфузу" курсларындан мцщазиряляр охуйуб Илк мягаляси 1977-жи илдя "Ядябиййат вя инжясянят" гязетиндя дярж олундугдан сонра, йазылары мцтямади олараг "Азярбайжан", "Улдуз", "Гобустан", "Кирпи", "Хязяр" ъурналларында, "Елм", "Вятян сяси", "Айдынлыг", "Ядалят", "Азярбайжан", "Сяс", "Нахчыван", "Айпара", "7 эцн", "525-жи гязет", "Йени Азярбайжан" вя б. гязетлярдя чап едилиб. Чохлу сайда елми-публисистик мягалялярин (Сатирик инкар- естетик идеалын тясдиг цсулу вя формасы кими-1987; "Доьма саз"- 1988; "Щопщопнамя": мин иллик бир йол -1989; Вятян тящлцкя гаршысында -1990; "Дярябяйлийизм" -1990; Серэей Костриков кимдир -1990; "Самвел"ин ювладлары -1990; Бакыдан Шушайа сяйащят- 1991; Милли дирчялишимизин бешийи башында -1991; Тцркийя консуллуьу нийя ишя башламыр?- 1991; Ялвида, Советистан!- 1991; Иран Ермянийя силащ сатыр -1992; "Юнжя - Вятяндир" -1992; "Азярбайжан КП МК-дан репортаъ"-1992; Аьыл щардадыр? -1992; Яразисиндя мцщарибя эедян юлкя-1992; Беля зарафат олмаз, бяйляр -1992; Ядалят зяфяр чалды -1993; Мянтигя диггят етмядикдя - 1993; Ики гардаш юлкя вя бир доьма халг- 1994; Антей гцдрятли адам -1995; "Сабир бизя няляри дейирди?!"- 1998; Зийарятэащ -2000; Дювлят вя Мядяниййят-2001; Интибащ - 2001; Назим Щикмят: олдуьу кими -2001 вя с. жями - 275 мягаля); -няср ясярляринин (Кяшф - 1983; Цч бармаг-1984; Аь халат - 1985; Буна ким инанар- 1986; Юмрцн хошбяхт анлары - 1987; Рявайятляр 1991; Йамаг -1994 вя с. жями - 57 щекайя) - щабеля теле-радио верилишляри вя телефилмляр цчцн йцзлярля сатирик миниатцр, сцъет, монолог, диалог вя ссенарилярин; - бир нечя китабын ("Эюзяллийин гядрини биляк"- 1984; "Азярбайжанын мцасир киноактйорлары"- 1984; "Унудулмаз йоллар"- 1985; "Мящяббят тяраняляри"- 1989; "Гараэюз ойуну" - 1999; "М.Я.Сабирин сатира сяняткарлыьы" - 1999); -"Мозалан" кино ъурналы цчцн ссенарилярин ("Зярбя"- 1983; "Цзр истяйирям"- 1985; "Тярсиня"- 1987; "Мцкафат"- 1988; "Гоншулар"- 1989; "Кресло"- 1989; "Мцавин"- 1989; "Щажы Гара"- 1998); -тяржцмя ясярляринин (А.Щертсен - "Олмушлар, дцшцнжяляр", В.Майаковски - "Тахтабити", Митсуко Такахаси - "Кяпяняк мювсцмц", М.Зошшенко - "Нящс эцн", Ъ-Б.Молйер - "Мешшанын задяэанлыьы", А.Солъенитсын - "Матрйонанын ожаьы", А.П.Чехов - Щекайяляр, Гримм гардашлары - "Бремен мусигичиляри", Хосров Шащани - "Гасырьа" вя с.) мцяллифидир. ...Беляликля, дцнйадан бихябяр "елитарлар" юзляри цчцн йени мцяллиф кяшф етдикдян сонра, гысганмасалар бу гыса статистикадан да эюря билярляр ки, Акиф Яли бир юмцр чярчивясиндя онларын тясяввцр едя билмяйяжякляри гядяр зянэин йарадыжылыг йолу кечмиш шяхсдир. Вя онун фяалиййят эюстярдийи сащялярдян йалныз бири кифайят едярди ки, "тянгидчи-шаирляр"ин щамысы цчцн шяряфли биографийа тяшкил етсин. Анжаг ня етмяли, бцтцн бунлар бир адама мяхсусдур...(вя бцтцн бунларын щамысыны бир йердя йыьыб-йыьышдырыб "галдырмаг истясян галдыра билмязсян, эцлцм"). Одур ки, гаршыларындакы адамын эуйа танымадыглары щансыса "бириси" йох, садяжя таныйыб щясяд апардыглары бялкя дя цст-цстя "он бириси" олдуьуну етираф етмяляри нежя дя мярданялик оларды. Оппонентляр цчцн о да мараглы олар ки, мян мцхтялиф вахтларда А.Мящяррямов, М.Акиф, А.Мящяррямли имзалары иля бяс гядяр танынсам да, чох вахт чох иши кюнцллц олараг йени мярщялядян башламагдан чякинмямишям. Чцнки мяним популйарлыг проблемим олмайыб, яксиня даим диггят мяркязиндя галмагдан, щай-кцйлц щяйатдан, теле-фото-кино камералар юнцндя поз вермякдян хошум эялмир. Мян Аллащын цзяримизя гойдуьу миссийаны башга жцр тясяввцр едянлярдяням... Нящайят, щалал зящмятимля дюня-дюня Атамын адына лайиг шяряфли бир юмцр йолу кечдикдян сонра, онун адыны ябядиляшдирмяк мягсядиля сойадымы "ЯЛИ" кими рясмиляшдирдим. Инди ня едим ки, бязи адамларын йаддашы йенилийя эеж гошулур... АЙБ МХ-нин вя дястякчилярин нязяриня щям дя ону чатдырым ки, сойадымы милли формада рясмиляшдирдикдян сонра бцтцн кющня сянядлярими, о жцмлядян АЙБ-нин цзвлцк билетини дя дяйишдиряряк бу сойадла йаздырмышам. 670№-ли щямин йени цзвлцк билетим 9 декабр 1999-жу илдя АЙБ-нин сядри Анарын имзасы иля тясдигляняряк мяня эюндярилмишдир вя инди архивимин бязяйидир. Дцнйанын вя щяйатын дяйишдийинин фяргиня вармайараг хцсуси имтийазлы «сечилмишлярдян» олдуглары эцманы иля йашайанлар "ядяби монополийаларына" кянар мцдахиляни синиря билмясяляр дя, йухарыда садаладыгларым фактдыр вя ялащязрят факт щяр лафдан цстцндцр. Ирили-хырдалы бцтцн йаратдыгларымы сябрля ядябиййатшцнаслыг, сянятшцнаслыг, мядяниййятшцнаслыг аспектляриндян арашдырсалар онларын идейа-бядии тутум бахымындан "мяни танымайан елитарларын" йаратдыгларындан щеч дя эери галмадыьына ямин оларлар. Анжаг шяхсян мяним цчцн йарадыжылыг просесиндя важиб шярт одур ки, дцшцндцклярим идейа шяклиндя жямиййятя тялгин олунсун вя ижтимаи шцурда юз йерини тапсын. Бу бахымдан ращатам, чох да ки реклам олунмамышам... Вахтиля ядяби-бядии-мядяни сфераларда миллиликдян узаг, сахта дяйярлярин явязиня ясил щягигятлярин тясдигиня йардымчы олмаьа чалышдыьымыз заманлар щеч кяся пахыллыг етмядян, гысганмадан, эениш црякля юз шяхси мянафейимизи бир кянара гойуб йадларын щягарятля бахдыьы Азяри халгынын истедадыны цзя чыхармаьа цстцнлцк верирдик. Бу эцн орта нясля мянсуб чох истедадлы алим, йазычы, ъурналист, шаир, бястякар, мцьянни, ряссам, реъиссор, актйор, щяким, педагог вя диэяр пешя адамлары вар ки, мящз о дюврлярдя цзя чыхыб, таныныб. Вя мян о просеслярдя иштирак етдийимя эюря фяхр едирям! (Йери эялмишкян, дейим ки, ишлядийим идарялярдя он илляр ярзиндя чох истедадлы адам тяблиь етсям дя, онларын арасында инди щаггында данышдыьымыз "тянгидчи-шаирлярин" щеч бири йох иди...) Шцкр, бу эцн артыг юлкямизин башы цзяриндя щеч бир тящгирамиз нязарят галмадыьындан йарадыжылыг да там азаддыр. Ди эял ки, инди дя юз ичимиздяки яски дцшцнжяли "елит метрляр" ейни болшевик истерийасы иля йенилийин гаршысына чыхырлар. Анжаг милли ядяби-бядии фикрин инкишафындакы сон дайанажаьы 40 ил бундан яввялки дюврлярдя консервляшдирмяк жящдляри ялбяття бищудя сяйлярдир. Бялкя дя эери зякалыгдыр. * * * Дедикляримин контекстиндя бир даща ядяби-бядии дцшцнжянин нювбяти инкишаф мярщяляси цчцн зярури сайдыьым рямзи мцлащизяляри йеня тякрар етмяк истярдим: -кющняляри йашатмагла кющнялийи даьылмаьа гоймайан кющнялмишлярин сахта табулары щягигятян даьыдылмаьа лайигдир! -шцурлары сармыш яски дяйярлярин боз-буланыг щавасынын даьыдылмасы лабцддцр. -бу халгын, бу миллятин, бу вятянин, бу дювлятин бу эцнц вя сабащы иля щеч бир ялагяси олмайан ядябиййатын щюрцмчяк тору тутмуш, кясафят басмыш, эяряксиз туллантыларла долу гаранлыг тахтапушу тямизлянмясин бяс ня олсун? -ала булудлардан зявзяк ядиблярин жянэиндя чабалайан бичаря Ядябиййаты йеря, бу торпаьын цстцня, бу халгын йанына ендирмяк лазым дейилми? Нежя ки бир заманлар М.Сервантес романтик хцлйалар гойнунда жювлан едян Авропа жянэавяр ядябиййатыны эюйлярдян чякиб йеря ендирмишди... -Йарадыжылыг мирас дейил, Аллащ верэисидир. Йениликчи рущу иля йашайан адамларын "йазы йазмаг" щцгугу эюйлярдян эялир. Гысганмаьа, жырнамаьа щажят йох! * * * Тцркийянин вя тцрклцйцн дцшмянляриня эцзяштли мцнасибятля разылашанлар мяним "Мцдахиля"-мля щеч жцр разылаша билмядиляр. Амма диггятля охусалар вя мясялянин мащиййятиня вара билсяляр дедиклярими баша дцшмяк чятин дейил. Садяжя шаблон гаврам тярзини ашараг гябул етмяк лазымдыр ки, шаир Назим Щикмят щеч дя сюзцэедян Мцражиятдя дейилдийи кими "Тцркийянин символу, рямзи" йох, яксиня, Тцркийяйя гаршы ишлядилмиш Совет идеолоэийасынын, Совет пропагандасынын символу, рямзидир. Вя биздян фяргли олараг Тцркийядя вятяндашлар пешяляриня эюря йох, ягидяляриня эюря дяйярляндирилирляр. Одур ки, ня Рома Папасындан артыг католик эюркяминя дцшмяк, ня чай эялмямиш чырманмаг, ня дя йай эялмямиш гызышмаг лазым дейил... Йазанларса щей йазырлар: Назим Щикмят истедадлы шаирдир... Мяэяр мян дейирям о шаир дейил? Йа дейирям истедадсыздыр? Хейр, мян дейирям: олсун истедадлы шаир, олсун дащи, олсун лап узайдан эялмиш феномен, анжаг о щям дя вятян хаинидир! Яэяр сабащ, узаг олсун, бизим бир истедадлы шаиримиз гачыб Ермянистанда дцшмян гойнуна сыьынса вя орадан юлкямизя, дювлятимизя щягарятляр йаьдырса, демяк истедадлыдыр дейя эятириб баьрымыза басмалыйыг? Истедад хяйанятя бяраят газандыражаг фактор дейил ахы? Инсанлар юз дцшмянлярини она эюря рядд етмирляр ки, bu düşmənlərin истедады кифайят гядяр олмур; она эюря рядд едирляр ки, ортада ягидя сющбяти вар, намус, гейрят мясяляси вар. Мяэяр диэяр тцрк шаири Щцсейн Жавид истедадсыз иди дейя ону сцрэцн етдиляр? Хейр, яксиня, о даща истедадлы иди, амма ону мящз ягидясиня эюря мящв етдиляр. Еляжя дя йцзлярля диэяр истедадлы Азяри тцркц Назим Щикмяти сыьаллайан Краснайа Москва тяряфиндян didərgin салынды, инжидилди, говулду, эцллялянди, юлдцрцлцрдц... Бах, щягигят будур! Щеч кяс Назим Щикмяти ня истедадсыз шаир олдуьуна, ня коммунист олдуьуна эюря иттищам етмир. О йалныз вя йалныз юлкясини сатан бир вятян хаини, бюйцк Ататцркя щягарят едян, Тцркийянин дювлят гурулушуну дяйишмяйя чаьыран дцшмянчилик ягидясиня эюря тянгид олунур. Буну баша дцшмяк ня чятин ишдир? Адам "Сян йанмасан, мян йанмасам, Насыл чыхар гаранлыглар айдынлыьа?" дейя-дейя "гаранлыг" Тцркийяни "ишыглы" коммунизмя говушдурмаг амалы иля йашайыб-ишлядийи цчцн юлкясиндян говулуб... Назим Щикмят щаггында дедийим бу сайаг щягигятляри тякзиб етмяк цчцн йазылан контр-мягаляляр о дяряжядя мянтигсиз олур ки, адам бу жаваблары йазанларын бясит дцшцнжясиндян даща чох, онларын жямиййятдя тутдуглары йерин вя иддиаларынын сявиййясиня мяяттял галыр. Ясас мятляби бир кянара гойараг, йалныз цмуми ашиганя мцлащизяляр йцрцтмякля, Назим Щикмятин явязиня бяраят характерли фикирляр сюйляйян, шаирин мцжярряд язабларындан, хяйали цряк аьрыларындан, щясрятиндян, изтирабларындан, инжиклийиндян-филандан бол-бол йазанлар дювлят гуружулуьу вя xalqın mənafeyi naminə расионал принсипляр бахымындан ня гядяр садялювщ изщарлар сачырлар, бир биляйдиляр. Яслиндя бизим милли назим-пярястляр Назим Щикмятин йубилейиня она эюря беля хцсуси диггят йетирирdiляр ки, бй шаири тягдир етмяк ады алтында йубилейкараня мягаляляр йазсынлар, китаб басдырсынлар, сызылтылы хатиряляр данышсынлар, архивляриндяки фотошякилляри галдырыб чап етдирсинляр вя с. Назим Щикмяти дишля-дырнагла мцдафия едянлярин даща чох юзляриня, юз йаздыгларына вя йазмаг истядикляриня, юз кечмишляриня, кечмиш юмцрляриня, хатиряляриня, ата-аналарына, гощум-яграбаларына эюря чалышдыглары эюз габаьында дейилми?... Мян фикрляширям: бяс бу эцн гардаш дедийимиз юлкянин дцшмяниня йубилей кечириб ял чаланларын ардыжыллары эяляжякдя беля рцсвайчы преседентдя архаланыб юз шяхси мараглары наминя юлкямизин дцшмянляри олан истедадлы ермяни ядибляриня дя йубилейляр кечирмяйяжяклярми?! Шцурлу инсанын нечя мин иллик щяйаты бойунжа Вятяни, Дювляти вя Халгы дцшмяня сатмагдан даща гябащятли бир иш олмайыб. Вя бцтцн сатгынлыглардан сонракы пешиманчылыглар, цряк аьрылары, изтираблар, нисэилли мисралар, етирафлар, ащ-уфлар, эюз йашлары, филан-бешмякан еля Эцлщаня паркындакы жевиз аьажынын биржя чцрцк мейвяси дяйяриндя дя дейил. Щям билярякдян, шцурлу сурятдя, щям дя кюнцллц шякилдя Тцркийяни - Русийайа, тцркц - руса, Ататцркц - Лениня, Сталиня, Анкараны - Москвайа дяйишян адамы анжаг носталъи иля йашайан Москва ушаглары мцдафия едя билярляр. Йохса бу ня йаха жырмагдыр? "Ким ня дейир десин"- ядасы иля "йандыг верянляря" биз дя беля дейирик: тяк бир шаирлик истедадынын адамын бцтцн рязил щярякятлярини компенсасийа етмяси барядя мцлащизяляр - дар дцшцнжя яламятидир. Шаирлик- сюз сяняти, сатгынлыг ися - ишдир, ямялдир. Мцдрикляр дейиб: "Айиняси ишдир кишинин, лафа бахылмаз!"... Инди дцнйа дяйишиб. Имкан дцшмцшкян илк юнжя ядяби-мяняви-мядяни мяканда яски дюнямлярдя щагсыз инжидилмиш, унудулмуш шяхслярин щаггы гайтарылмалыдыр. Вахтиля "буръуа галыглары", "иртижачы йазычылар", "яксингилабчылар", "пантцркистляр" вя с. дамьалары иля мящв едилмиш зийалыларымызын щаггыны гайтарыб гуртардыгмы ки, йеня нювбя болшевик трафаретиня йетишди? Бу – халгын истедадына истещзадыр ки, 20-жи илдян 2002-жи илядяк щей Назим Щикмят, Назим Щикмят! Бяс щаны бу халгын юзцнцн истедадлы, цстялик дя намуслу, гейрятли, вижданлы вятянпярвяр оьуллары? Истяр классик, истяр мцасир милли зийалыларымызын щяр бири бу халг цчцн, бу вятян цчцн, бу дювлят цчцн 100 йашлы космополитдян 100 гат артыг иш эюрцбляр! Бу эцн юлкядяки эянж вя истедадлы Азяри тцрк йазарларыны "дцшмян" адландырыб цзя чыхмаьа гоймайан, явязиндя сцмцкляри дя чохдан чцрцйцб эетмиш бир тцрк хаининя "дост" дейяряк эюйляря галдырмагла южяшян АЙБ еля щаман 30-жу иллярин хятти-щярякятини тякрарламырмы?!
Бир ил юнжя "Назим Щикмят: олдуьу кими" башлыглы силсиля мягалялярим мятбуатда чап едиляня гядяр бу шаир щаггында ядяби ижтимаиййятдя йалныз биртяряфли, совет пропагандасынын тяблиь етдийи парылтылы-эурултулу фикирляр йашамагдайды. Бу эцнся артыг адамын ясил симасы цмумун эюзц юнцндядир. Щятта ютян иллярдян фяргли олараг назим-hikmət-пярястляр дя етираф етмяйя башлайыблар ки, бяли, она Тцркийядя щямишя фяргли мцнасибят олуб: она вятяни сатан, бюйцк Ататцркя дцшмян олан "характерсиз", "ирадясиз", "нюкяр", "шяхсиййятсиз", "шяряфсиз", "жящяннямлик" вя с. сюзляри цнванланыб. Гащмар чыханлар йалныз бир гисм коммунистляр, пролетар фиргясинин цйяляридир ки, онлар да алтмыш милйонун ичярисиндя бир щеч гядяринжядир. Onların bu etirafı – şübhəsiz mənim qələbəm deməkdir... Тез-тез бюйцк щяззля "Назıмıн бядхащлары" терминолоъисини саьа-сола сяпян милли назим-hikmət-пярястляримиз бир дцшцнмцрляр ки, та кечян иля гядяр шаир щаггында щягигятляри билиб дя халгдан эизлядирдиляр. Щяля дювлят сявиййясиндя онун йубилейинин кечирилмяси хащиши иля дя рясми структурлара мцражият едирдиляр. Демяк онлар билдикляри щягигяти щям дя дювлятдян эизлятмяйя чалышырдылар. Белядя мянтиги бир суал доьур: бядхащ кимдир? Тябии ки бу дювлятин вя бу халгын бядхащы олмагданса, бир сатгынын "бядхащы" олмаг даща доьру йолдур. Зийалы эяряк шяхси ниййятлярля щягигяти халгындан эизлятмясин, щяр шейи олдуьу кими чатдырсын: дцзц-дцз, яйрини яйри. Галаны ижтимаиййятин юз ишидир... Бир мялум дейимля бу мювзуну гападырам. Тцркляр арасында Назим Щикмятин йахшы шаир олдуьундан сюз дцшяндя миллиййятчи тцрклярин жавабы бир олур: "О заман яввялжя бу адамы Вятян хаини кими дар аьажындан асмаг, сонра ися бир шаир кими мейидинин цстцндя аьламаг лазымдыр..." Бах бизим назим-hikmət-пярястляря анлатмаг истядийимиз щягигят дя бундан ибарятдир. Адамын сатгынлыьыны етираф един, сонра аьлашын ня гядяр истяйирсиз... * * *
Ачыьы, онлар барясиндя корректли ряй йазмаг чох чятиндир. Она эюря ки, системли елми-аналитик тяфяккцр сащибляриндян фяргли олараг, сюзц эедян мцяллифлярин щамысынын йаздыглары хаотик дцшцнжя тярзиндян иряли эялян системсиз тяфяккцрцн мящсулудур. Арамыздакы савад, билик, дцнйаэюрцшц, щяйат йолу, тапындыьымыз амаллар, идеаллар, мяняви-интеллектуал база вя с. о гядяр бюйцк диссонанс йарадыр ки... Алимин дилетант шаирля сющбяти щягигятян язаблы ишдир. Мцгяддяс "Гуран"-да да алимля сапытан шаирин гиймяти айры-айрыдыр, билирсиниз. Беляжя айры-айры елми-нязяри, ядяби-бядии, естетик-яхлаги, интеллектуал-мяняви мцстявилярдя дайансаг да, щяр щалда бихябярляря ня ися анлатмаг цмиди иля пресс-дебата разылыг верirəм. Беляликля, селин гаршысында - 1-жи шаир Ядалят Ясэяроьлу эялир ("Експресс", 21 нойабр): --"Сцбуt еtмяк исtяйирсиниз ки, Анарын мцдафияйя ещtийажы вар." --Мян йазымда ад чякмямишям. Мяни индики щалда адлар вя адамлар дейил, щаллар, просесляр марагландырыр. О ки галды Анара, онун щаггында индийяжян сящв етмирямся, ики дяфя сюз демишям: бир 1983-жц илдя "Коммунист" гязетиндя "Евляри кюндялян йар" адлы ресензийамда, бир дяфя дя 1987-жи илдя "Улдуз" ъурналында "Классик янянялярин мцасир йолу" башлыглы мягалямдя. Биринжисиндя онун ссенариси ясасында чякилмиш мяшщур телетамашаны тярифлямишям, икинжисиндя ися "Молла Нясряддин-66" китабыны классик ирся мцасир бахыш кими тягдир етмишям. Ялбяття, лазым эялся цчцнжц дяфя дя онун щаггында сюзцмц дейярям, анжаг щялялик демямишям, наращат олмайын... --"Мян сизин 1988-дя щарада олдуьунузу йахшы билирям вя хаtырлайырам..." -- Буну щамы билир. Мян щямишя эюз габаьында олмушам. 1988-жи илдян башлайараг бцтцн екстремал шяраитлярдя дя мян гейрятли вятяндашларымыз кими ижтимаиййят арасында Вятян вя халг йолунда чалышмагда идим, kabinetdə щяйяжанла вар-эял етмирдим. Конкрет ня ишля мяшьул олдуьуму йухарыдакы гыса биографик мялуматдан юйрянdiниз. Амма тябии, бу щамысы дейил, мясялян, щямин вахтлар бир груп истедадлы вятянпярвяр зийалы иля бирэя Азярбайжанын азадлыьы, суверенлийи, тотилатар реъимдян гуртулмасы мярамы иля кечирдийимиз гапалы эюрцшляр, тяртиб етдийимиз стратеъи вя тактики мцбаризя програмлары, йаратдыьымыз Бирлийин иши, сонра Мейдан щярякаты вя с. Бунлар щаггында бир айры вахт йадыма саларсыныз ятрафлы данышарам. Эюрярсиниз ки, бу эцн сизляр цряйинизи дешянляри она эюря ачыг дейя билирсиниз ки, бизляр вахтиля щямин гапалы топлантыларда сямяряли ишляр эюря билмишик. --"...Бичаря гачгынларын щалына чохму йанырдыныз? Йанырдынызса, бир зийалы кими фяалиййяtинизи эизляtмяйин, эюсtярин, яэяр варса..." --Вар, эизлятмирям. Садяжя сиз бихябярсиниз. Йухарыдакы биографик мялуматда бу барядя дя информасийа тапа билярсиниз. Щямин мялуматы эютцрцб изи иля Азярбайжан Гачгынлар Жямиййятиня вя onun orqanı "Вятян сяси" гязетинин редаксийасына эетсяниз, инанын, бу истигамятдя фяалиййятимля баьлы даща чох шей юйряня билярсиниз. -- "...Мяэяр сизин юзцнцз о гядяр йениликчи олдунуз ки..." --Буну мяним бцтцн йарадыжылыг йолум эюстярир. Вя юзцнцз дя мяним ня гядяр хейирхащ, гайьыкеш, юнжцл йолэюстярян олдуьуму дяфялярля цмуми дост-танышларымызын йанында щявясля демисиниз, хатырлайын. --"...1992-дя "Азярбайжан" гязеtиндя Анарын ялейщиня дярж едилян йазы йадыныздадырмы?" -- Бяли, йадымдадыр. Эяряк ки рящмятлик Гулу Хялилли йазмышды вя Анарын оьлу да она иддиалы бир жаваб йолламышды (щярчянд бу эцн АЙБ рящбярлийи жаванларын гожалара сюз демясиня кяж бахыр). Мян тяяссцф ки, Гуллу Хялилли иля таныш олмасам да ешитмишям о еля бир гейрят сащиби олуб ки, щеч вахт сифаришля иш эюрмяйиб, юз ряйини юзц щяр заман чякинмядян ачыг билдириб. (Daha dəqiqi: “Azərbaycan” qəzetinin 5 mart 1993-cü il tarixli sayında Tural Rzayevin “Qulu Xəlillinin keçmiş tələbəsinin bir neçə açıq sualı” başlıqlı yazısı dərc olunmuşdu və o, “atasının burada olmamasına” görə Qulu Xəlillinin “Azərbaycan” qəzetinin 24 fevral 1993-cü il tarixli sayında dərc olunmuş “Yazıçı Anara açıq məktub”una özü cavab verməyə çalışmışdı.- Müəllif.) Мяним ися о вахтлар юзцмцн гязетим вар иди вя мян 30 мин тираъла чыхан популйар "Вятян сяси" гязетинин Баш редактору олараг юз сюзцмц юз гязетимдя шястля дейирдим. Даща мцхалифятдя олдуьумуз сабиг игтидарын гязетиня цз тутмаьа ещтийаж йох иди. Одур ки, бу тяряфлярдян архайын олун, ахтарышларынызы о тяряфлярдя апарын... --"...Нцфузлу зийалылары "саtгын", "ар олсун" дейиб яля салан гараэцрущун габаьында сиз нежя дайанмышдыныз? 20 Йанвар гырьынындан сонра... " -- О гараэцрущ дейилди, оьлан! О халг иди! Вя 90-жы иллярдя тялатцмя эялиб щягигятян сатгынлара ар олсун дейян бу халгы эюздян салмаг, щярякаты ящямиййятсиз эюстярмяк цчцн Москва вя онун йерли ялалтылары Вязиров, Мцтяллибов кимиляр она "гараэцрущ" дейирди. Мян дя о вахт бцтцн намуслу, вижданлы вятянпярвярляр кими о халгын габаьында йох, о халгын ичярисиндя идим вя о халг о ингилаби дюврлярдя азадлыьы, мцстягиллийи бу юлкяйя эятирмяк цчцн бцтцн сатгын сийасиляр кими бцтцн сатгын зийалылары да вуруб юлкя дышына чыхартмышды... * * * 2-жи АЙБ МХ билдирир ("Ядябиййат гязети", 5 декабр): -- "Анара гаршы ифtиралар йаьдырмаг, "Оtел оtаьы" повесtини лазымсыз ясяр адландырмаг даща асандыр" -- Йеня Анар! Бундан яввя Я.Я.-йя жаваб веряндя охшар фикря мцнасибят билдирмишям. --"...Яэяр "Оtел оtаьы" лазымсыз ясярдирся няйя эюря Акиф Яли адлы бириси щямин о "Оtел оtаьы"нда епизодик ролда чякилмяйя разы олуб?" --Тябии ки, екранда биржя дяфя фятир сифятини анфасдан эюстяря билмяк шансы газанмагдан ютяри цзцмя иришян унутганлардан фяргли олараг, екран щяйаты мяним цчцн артыг чохдан архада галмыш эянжлик хатиряляридир... "Отел отаьы"нын чякилиш групундан да мяня зянэ вуруб билдиряндя ки, ссенаридяки намуслу зийалы образына мцяллиф юзц чякилмяк истяся дя реъиссор бу образда анжаг сизи эюрцр, мян онлара тяшяккцр вя етираз елядим. Щамы билир мян Расим Ожаговун хятрини ня гядяр чох истяйирям. Онунла эюрцшцб сющбят едяндя юзц дя мяня деди ки, филм бойу ясас лейтмотив кими кечян намуслу зийалы образында щягигятян йалныз сяни эюрцрям, разы ол. Хейли тяряддцдлярдян сонра мян Расим мцяллимин тякидляриня етинасыз гала билмяйиб, bir-neçə dəfə etiraz bildirəndən sonra, nəhayət, онун хатириня филмя кюмяк етмяйя сюз вердим. Анжаг чякилишляр просесиндя ссенаридя раст эялдийим бязи мягамлар ятрафында йеня хейли мцзакиряляримиз олду. Тцркийя севэимя, бу гардаш юлкя иля баьлы эюрцшляримя, тцрк мядяниййятиня мцнасибятимя зидд олдуьуна эюря мян щятта юз диалогуму юзцм йенидян йазмаьы тяклиф етдим (чякилдийим яввялки филмлярдя беля щаллар олуб). Реъиссор ися артыг мцяййян инстансийалардан кечяряк тясдиглянмиш ссенарийя ял вурмаг истямядийини билдирди. Онда мян Расим мцяллимдян бир хащиш етдим: яэяр щачанса йери эялся, мятнля баьлы мяним етиразларымы тясдигляйярсиниз. Беляликля биз ишя башладыг... Инди бу конфиденсиал сющбятин бир гисмини ачдыьым цчцн щюрмятли Расим мцяллимдян чох цзр истяйирям. Баьышлайын ки, Расим мцяллим, мящз йери эялдийи цчцн мян буну демяйя мяжббур олдум. * * * 3-жц эялян Тофиг Абдиндир ("Ядалят", 14 декабр): --"...сонра ролуну дяйишдин, сюз аляминя цз tуtдун..." --Сизя йанлыш мялумат верибляр. Мян филмляря дявят аланда артыг дил вя ядябиййат ихтисасы цзря али тящсилими баша вуруб, ядябиййат нязяриййясиндян диссертасийа йазмаьа щазырлашырдым. --"Коммунисt парtийасындан ян чох йарыйан йолдашлардан бири олараг..." --Йеня сящвсиниз. Мян щятта 1989-да "Партшкола"ны яла гиймятлярля битирсям дя Азярбайжан КП МК мяни ишсиз гойду. Мяни йенидян нормал ишля дя, узун илляр кирайядя галдыгдан сонра мянзилля дя мящз индики мцстягил Азярбайжан щюкумяти тямин етди. --"...няйинся хаtириня бир йазы йазмыш..." --Онун хатириня ки, бир дя бу миллятя сахта дяйярляр сырынмасын. Бир дя бу юлкядя яски болшевик трафаретляри эюз юнцндян иллцзор пярдяляр кими асылмасын. Бир дя бу халгын инкишафына мане олунмасын. Бир дя дяйярли инсанларымыз дяйярсизлярин эцдазына эетмясин... -- «…бир мягсяд вар: Анарын шяхсиййяtиня бир лякя салмаг.» -- Ястафцруллащ! Йеня Анар? Артыг еля тясяввцр йараныр ки, контр-мягаляляр мцхтялиф имзалар алтында цзя чыхса да, щамысы бир мяркяздян гайнагланыр. Дейясян, щягигятян бу дцнйада щяря юз "фыштырыьыны" таныйыр... --"Лорканын фажиясини юзцмцзцн фажиямиз щесаб еляйиб йазырдыгса... нядян Акиф о заман диллянмирди?" --Ондан ки, яфяндим, Акиф о заман щяля юзцнцн мин ил яввялки щяйатындан бу щяйатына эялиб чыхмамышды. Вя Акиф бу дцнйайа чатанда эяряк ки яжлаф фашистляр артыг 14 ил иди ки, заваллы Федерико Гарсианы эерийя, о бири дцнйайа эюндярмишдиляр... --"Дон Кихоtлуг ясри дейил вя мящз Дон Кихоtлуг ясринин ян йарыйан адамларындан бири сян олмусан!" -- Ф.М.Достойевски (о да йазычы олуб) дейирди ки, яэяр бяшяриййят ня заманса ораларда, эюйлярдя щесабат вермяли олса, тяк биржя Миэел Сервантесин "Ламанчлы Дон Кихот" китабыны юзц иля эютцрмяси кифайятдир... Одур ки, сяняткар, мясум Дон Кихота шяр атыб ону шяр империйасынын щакимиййяти дюврц иля мцгайися едяжяк дяряжядя эюйляр гаршысында эцнаща батмайын. Tямизлянмяк цчцн жяза олараг эютцрцн "Дон Кихот"у охуйун. --"Мяндян габаг коммунисtлийи севмисян, мяндян габаг онун цзвц олуб Радио комиtясиндя эюзял бир вязифя tуtмусан..." -- Йеня йанлыш мялумат йапырсыныз. Мян доьуланда артыг Лорка бу дцнйада олмадыьы кими, Тофиг Мящяррямоьлу да коммунист оланда мян щяля коммунист олмамышдым. Щятта мян Радио комитясиндя, сян демя чохдан щясяд апардыьыныз о илк балажа, "эюзял вязифямя" тяйин олунанда да коммунист partiyasının üzvü дейилдим. Амма нолсун, адам вар щеч АЙБ-нин цзвц олмайа-олмайа бирбаша АЙБ-нин катиби олур... Мяни çox сонрадан (artıq radioda şöbə müdiri olanda!) партийа цзвлцйцня она эюря dəvət етдиляр ки, Советдя бирпартийалы систем иди вя партийачы олмаг мяктябя эетмяк, октйабрйата, пионеря, комсомола эирмяк кими мяжбури проседурлардан иди. --"...бялкя дя радиода ишлядийин вахtларда сян Назим Щикмяt щаггында верилишляря имза аtмысан севиня-севиня…" --Няням дейярди ки, бялкяни якдиляр, амма битмяди… Инанын ки мян щягигятян беля бир верилишя севиня-севиня имза атардым, малесеф, буна ня Баш редакторумуз Маиля ханым, ня дя сядр мцавини Тащир Пашазадя ижазя вермяздиляр. Чцнки мян Радиода "Сатира вя йумор" шюбясиндя ишляйирдим, Назим Щикмяти ися о вахтлар сатира атяшиня тутмаг гадаьан иди. Индики дювря бахмайын. --"Сян йцз дяфялярля, мин дяфялярля дейилян бир шейи йенидян гулаглара сохмаьыны няйля изащ еtмяк исtяйирсян? " -- Йеня гарышдырырсыныз. Сиз Назим Щикмятин сатгынлыьы барядя сющбятляри йцз дяфялярля, мин дяфялярля чох йягин ки Истанбулда ешитмисиниз. Бакыда ися бу сющбятляр тязя башлайыб вя жями бир илдир цзя чыхыб... Йери эялмишкян, сиз яэяр бу иши чохдан билирдинизся, нийя халгдан эизлядирдиниз? --"Ян бюйцк коммунисt олан бизик - сянсян, мяням... амма биз хырда адамларыг..." -- Хащиш едирям мяни юзцнцзя гатмайын... Мян билирям ки, бцтцн эедянляр юзцня йолдаш ахтарыр, амма мяндян сизя йолдаш олмаз... Тяк эедин. --"... цмид едирям биз аtамызы данмаьа галхмайажаьыг..." -- Бахын: мян Акиф Мящяррямов оланда, сиз Тофиг Мящяррямоьлу идиниз. Инди сиз - Тофиг Абдинsiniz, мянsə Акиф Яли оьлу ƏLİ. Анлата билдимми, яфяндим? --"...сянин бир заманлар tуtдуьун вязифяляр вя мювге сяня tямиз данышмаг цчцн щаггы вермир..." --Бу лап шок-ачыгламадыр! Демяк Тцркийяйя, тцрклцйя вя Ататцркя хяйанят етмиш бир düşmən щаггында тямиз щягигяти данышmaq üçün keççmiş sovet Azərbaycanının idarəsində çalışmaq adama haqq vermirmiş, amma bu xain düşməni müdafiə etmək üçün bu günkü müstəqil Azərbaycanın Т.Ж. Истанбул консуллуьунда çalışmaq, миллиййятчи тцрк гязетяляриндя ися кюшя йазары кими ülgüçü мювге тутмaq haqq verirMİŞ?! Nəsə düz gəlmir, bəy! Get təzədən gəl... --"Биз инди бир-биримизя гара йаха-йаха эеtсяк..." -- Горхмайын, сиз фырчанызы бол-бол батырын. Мяндя гара рянэ олмур, мян йалныз тямиз, пак, бяйаз щягигятлярля ишляйирям. --"...Сизин ишлядийиниз о Совеt идаряляриндя..." `--...Бяли, мян ишлядийим "о Совет идаряляриндя" отуруб сатира йазырдым, сиз ися ишлядийиниз "о анти-Совет идаряляриндя" отуруб Лили Ивановайа щейранлыг мядщиййяляри гошурдунуз... --"...валлащ бу йазыны йаздыьым цчцн дя юзцмя йазыьым эялир... Биз tцрк дейилик... Биз tцрк дцшмянийик..." -- Наращат олмайын, инди демократийадыр. Милли азлыглара да щюрмят вар, сийаси плцрализм дя мювжуддур, йазыг-кимсясиз адамлара да щуманитар йардымлар эюстярилир... Ращатжа "Йашамаг эюзялдир, гардашым" - дейиб мяслякдашыныза йубилей кечиря билярсиниз. * * * 4-жц шаир Рамиз Мяммядзадя эялир ("Республика", 17 декабр): --"...яслиндя Тцркийя Республикасы Дахили Ишляр Назирлийинин арашдырмаларындан беля мялум олуб ки, Н.Щикмяt рясми-щцгуги гайдада Тцркийя вяtяндашлыьындан чыхарылмайыб." --Яввяла, ягидядашларыныз билмяся дя эяряк сиз дювлят мямурунун инзибати етикет нормаларыны вя рясми структурларда субординасийа гайдаларыны биляйдиниз. Щя ися... Икинжиси, хябяриниз олсун ки: "Назим Щикмят Борзески Русийайа гачдыгдан сонра йящуди ясилли бир полйак олдуьуну сюйляйиб, бундан гцрур дуйдуьуну ачыгламыш, Тцркийяйя вя тцрклцйя щцжумлар етмишдир... Ардыжыл олараг мямлякяти ялейщиня ишляйян, Тцркийянин щюкумят гурулушунун вя щюкумяти идаря едянлярин ялейщиня тяблиьат кампанийасы башлайараг юлкядя коммунизми йаймаг мягсяди эцдян йазылары иля Совет щюкумятинин хцсуси тапшырыгларыны ижра едян гаты коммунист Назим Щикмят Ран Тцркийя Жцмщуриййятинин Назирляр Кабинетинин 1951-жи ил Гярары иля Тцрк вятяндашлыьындан чыхарылмышдыр." Цчцнжцсц, бялли сябяблярдян диэяр дедикляриниз дя етибарлы сайыла билмяз вя жизэилядийиниз щаллцсинатив эюрцнтцляр арашдырма обйекти ола билмяз. Там йягин иблися уйараг, цряйиниздя бир нисэил, бейниниздя башга хцлйалар долашдырыб, республиканын каьызы цзяриня тамам башга шейляр тюкмцсцнцз. Жаваб кими йухарыдан-ашаьы йаздыгларымы бир дя охуйун. Дюрдцнжцсц, бил ки: бцтцн елми фяалиййятини тцркцн дцшмянляри олан ермяни ядибляринин тяблиьиня щяср етмиш мятбуат аляминдя нашы бир архивариусун бу эцн Тцркийянин дцшмянини ифша едян шяхсин ялейщиня гошдуьунуз щяжви фюврян щавада гапыб щязм-рабедян кечирмяси, чап имканы газандыьыныз цчцн сизи хошщалландырса да, даносбаз "йарадыжылыьынын" щямлялярини артыг нечя дяфя эюрмцш адам кими мяни щеч тяяжжцбляндирмяди. Əl ələ verib işinizdə olun. * * * 5-жи шаир С.Бабуллаоьлудур ("Йени Азярбайжан", 18 декабр). -- Популйарлыг ахтаран бу эянж шаирля сющбятимиз галсын пайыза. Чцнки гязетдя фотошякли аь-гара чап олунса да, няся аьзынын гыраглары сары эюрцндц... * * * 6-жы... сел бир анонимчи дя эятирди ("Ядябиййат гязети", 20 декабр) * * *
Идейа мцбаризяляри, идеолоъи чарпышмалар, ижтимаи-сийаси, тарихи проблематика, дювлятчилик принсипляри, милли инкишафын консептуал истигамятляри вя с. сизлик дейил. Сиз чох назиксиниз !..”
...Bu məqalə ilə sanki qu gölünə daş atıldı. Hədəfin mərkəzindən çıxan səda dalğalarının rezonansı konsentrik halqalar şəklində axın-axın genişlənərək istedadsızlar məkanını basıb sükuta qərq elədi. Məqalə dərc edilən gün tezdən “Ədalət”in şöbə müdiri, mərhum jurnalist Pərviz Xosrov oğlu Əliyev evdə xəstə yatan Akif Əliyə zəng çalıb yazını çox, lap çox bəyəndiyini, sərrast, dəqiq yazıldığını, hələ mətbuatda işlədiyi dövr ərzində bu qədər ləzzətlə yazı oxumadığını dedi... Və sonra əlavə etdi ki, Tofiq Abdin də telefonda mənə yazının yaxşı yazıldığını bildirdi... Akif Əli təbii, Pərviz bəyə (Allah ona rəhmət eləsin! Həqiqətən bu gün jurnalistikada da, dostlar arasında da onun yeri görünür. Heyif özünü qorumadı...) xoş sözlərinə və səmimiyyətinə görə təşəkkür elədi. Və fikirləşdi ki, əgər Tofiq Abdin həqiqətən bunu deyibsə, demək o insafını tamam itirməyib. Doğru yolu da tapar, inşallah! ***
«…Áó éàõûíëàрäà "ÚÇË" ("Ýþрêÿìëè àäàìëàрûí ùÿéàòû") ñырасындан Ñ.Ì.Êèрîâà ùÿñр îëóíìóø êèòàáäà рàñò ýÿëäèéèìèç бир мягам ÷îõäàíêû ìàрàüûìûçû òÿçÿëÿäè: Мîñêâàëû ãîæàìàí ìåìàр Éàêîâ Ôéîäîрîâè÷ Ïîрîâóí õàòûрëàìàëàрûíà ýþрÿ, Óрúóìäà (Óрàëäà рàéîíäóр - À.) îíóíëà áèр ñèíèôäÿ îõóìóø Ñåрéîúà Êîñòрèêîâ ãÿäèì Èрàí ùþêìäàрû Êèрèí щÿéàòûíà íÿñÿ áþéöê ìàрàã âÿ õöñóñè рÿüáÿò ýþñòÿрÿр, òàрèõ êèòàáëàрûíäà Êèр ùàããûíäà éàçûëàíëàрû ùÿâÿñëÿ îõóéàрìûø (áàõ: Ñ.Ñèíåëíèêîâ, "Êèрîâ", Ì.,1964, ñÿù.138). Мàрàüûìûç òÿáèè èäè - àõû, ýþрÿñÿí ýÿëÿæÿêäÿ áîëøåâèê ùÿрÿêàòûíûí ýþрêÿìëè õàäèìè îëàæàã Ñåрýåé Ìèрîíîâè÷ Êîñòрèêîâó Èрàí øàùûíûí ùàíñû äèããÿòÿøàéàí ÿìÿëè þçöíÿ æÿçá åòìèøäè? Ùàíñû êþêëö ñÿáÿá óрúóìëó Ñåрýåéè Êèрèí øÿрÿôèíÿ þçöíÿ "Êèрîâ" ëÿãÿáè ýþòöрìÿéÿ ñþâã åòìèøäèр? …Òàрèõè ìÿíáÿëÿр äöíéàíûí èêè õàëãûíûí - éÿùóäèëÿрèí âÿ åрìÿíèëÿрèí äÿрáÿäÿр òàëåéèíäÿí õÿáÿр âåрèр. Ãÿäèì äþâрëÿрäÿ Ôàрñ ùþêìäàрëàрû áó èêè õàëãà ãàрøû õöñóñèëÿ àìàíñûç îëìóøëàр. XIX ÿñрèí òàíûíàí åрìÿíè éàçû÷ûñû Ðàôôèíèí èêрàùëû áèр øîâèíèçìëÿ, þçöíÿ âÿ þçöíöíêöëÿрÿ ãÿäÿрñèç ùåéрàíëûãëà ãÿëÿìÿ àëäûüû "Ñàìâåë" òàрèõè рîìàíûíäà Åрìÿíèñòàíäàí ÿñèр ýþòöрöëöá Èрàíà àïàрûëàí éÿùóäèëÿрèí ìöøàéèÿò÷èñè êåøèø Çâèòà åрìÿíè ãî÷àüû Ìåрóúàíà áåëÿ äåéèр: "ßñèрëèê âÿ äþéöëöá ãîâóëìà ùÿìèøÿ áèç éÿùóäèëÿрèí ãèñìÿòè îëóá...Òà Èрàí øàùû Êèр áèçè ÿñèрëèêäÿí õèëàñ åäèá àçàäëûüà ÷ûõàрàíà ãÿäÿр, æàìààòûìûç àæû ãöрáÿòäÿ ÷îõ çèëëÿòëÿр ÷ÿêèá... Èíäè äÿ áó ÿñèрëÿрèìèçè ñÿí õèëàñ åò, Ìåрóúàí, î çàìàí ñÿí äÿ áèçèì íÿçÿрèìèçäÿ èêèíæè Êèр îëàрñàí âÿ Åрìÿíèñòàíäà éàøàéàí éÿùóäè õàëãû þìрö áîéó ñÿíèí àäûíû гялбиндя йàøàäàр" (áàõ: Ðàôôè, "Ñàìâåë", Éåрåâàí, “Ùàéàñòàí” íÿøрèééàòû, 1971, ñÿù.393). Áóрàäàí àéäûí îëóр êè, Êèр ïàäøàùû ùÿëÿ ãÿäèìëÿрäÿн åрìÿíèëÿр àрàñûíäà хиласкар áèр îáрàç êèìè òàíûíìûøäûр. ßëáÿòòÿ, IV ÿñрäÿ åрìÿíè ãî÷àüû Ìåрóúàí éÿùóäèëÿрè "ïàрñëàрûí" ÿëèíäÿí ãóрòàрûá "èêèíæè Êèр" îëà áèëìядè. Éÿùóäè êåøèøè Çâèòàíûí àрçóëàрû ÷îõ-÷îõ ñîíрàéà – XX ÿñрÿ ãàëдû. Äåìÿ, ýÿíæ áîëøåâèê Ñåрýåé Ìèрîíîâè÷ Êîñòрèêîâ "èêèíæè Êèр" - Êèрîâ îëìàã ãÿрàрûíà ýÿëèáìèø. Î, íàçëû õàíûìû, ìèëëèééÿòæÿ éÿùóäè îëàí Ìàрèéà Мàрêóñëà ÿë-ÿëÿ âåрèá Øèìàëè Ãàôãàçäàí áàøëàéàрàã, æÿíóáà - Èрàíà äîüрó "õèëàñêàрëûã" éöрöøöíÿ ÷ûõûр. Áó éöрöøöí íÿéëÿ íÿòèæÿëÿíäèéèíè áèçëÿр ùàìûäàí éàõøû áèëñÿê äÿ, ùÿëÿëèê áó áàрÿäÿ ìÿрêÿçèí çèéàëûëàрû äàùà æÿñàрÿòëÿ âÿ äàùà àøêàрæàñûíà äàíûøûрëàр…
ñóàë ìåéäàíà ÷ûõûр: -Äîüрóäàíìû Гырмызы XI Îрäóнун юнцндя Àçÿрáàéæàíà "äèçÿæÿí ãàí è÷èíäÿ" äàõèë îëàí Ñåрýåé Ìèрîíîâè÷ Êîñòрèêîâ (áó çàìàí àрòûã - Êèрîâ) ñåâèìëè àрâàäû Ìàрèéà Ìàрêóñ êèìè, ñåâèìëè æÿáùÿäàøëàрû Ìèêîéàí, Îрæîíèêèäçå, Ëåâàíäîâñêè, Íåñòерîâñêè, Ïîïîâè÷, Ëéàêîâñêè, Êàìèíñêè (áó ñîíóíæóëàр äà XI îрäó èëÿ Áàêûéà ýирìèø êîìàíäèрëÿрäèр) âÿ áàøãàëàрû èëÿ ÿë-ÿëÿ âåрÿрÿê, "êèìëÿрèíñÿ" òàëåéèíäÿ "èêèíæè Êèр" îëìàüà, ùàíñû ãÿäèì "ÿçàáêåøëÿрèñÿ" àçàäëûüà ÷ûõàртìàüà ýÿëèрìèø? …áÿëêÿ, øàèр Ñåрýåé Éåñåíèí Ìÿрäÿêàíû Èрàí áèëèá ãÿëÿìÿ ñàрûëàрàã åêçîòèê "Ôàрñ ìîòèâëÿрè" éàрàòäûüû êèìè, èíãèëàá÷û Ñåрýåé Êîñòрèêîâ - áó ìöàñèр Êèр äÿ, ñèëàùà ñàрûëûá, þçöíöí åòèрàô åòäèéè "ãàíëû" éàрàäûæûëûã ôÿàëèééÿòèíè Èрàíûí òèìñàëû áèëäèéè, ùàëáóêè ùÿëÿ þòÿí ÿñрäÿí Ðóñèéàéà ãàòûëìûø Øèìàëè Àçÿрáàéæàí òîрïàãëàрûíäà àïàрìûøäûр...
êÿñèí, õöñóñÿí äÿ íÿùÿíý ùåéêÿëè Àìåрèêàíûí "Àçàäëûã" ñèìâîëó êèìè áàøûìûç öçÿрèíäÿ óæàëäûëìûø øÿõñèí êèìëèéè, ÿñиë ìÿãñÿäи âÿ íèééÿòëÿрè áàрÿäÿ áöòöí ùÿãèãÿòè áèëìÿéèìèçÿ àìàí âåрèр.»
Bu arada Akif Əli digər işləri ilə yanaşı parallel olaraq çapa hazırlanan sayca səkkizinci - “Öncə-Vətəndir” kitabının korrekturasını oxuyur, AYB sədri isə səliqə ilə doğrayıb arxivinə yığdığı özü haqqında min bir tənqidi materialı gözdən keçirə-keçirə fikir-düşüncələr içində qəlyanını tüstülədir, qurultayda onu nələrin gözlədiyini təxmin etməyə çalışırdı. *** Anarın arxivindən: Şair Musa Yaqub (“Üç nöqtə”, 4 mart 2003): “...Elə ziyalılarımız var ki, Mirzə Cəlilin, Sabirin... xalq üçün, Vətən üçün həqiqətən yandıqlarını vəsf edirlər, amma Vətənin dar günündə bir kəlmə də danışmırlar.” Jurnalist Samir Sədaqətoğlu (“3-cü ədəbi hərəkat” №15, - “Ədalət”in ədəbiyyat əlavəsi, 20.05.2003): “...Ötən həftənin maraqlı əhvalatlarından biri də “Ədəbiyyat qəzeti”nə gözlənilməz təyinatdır... Burda - Bakıda onlarla cavan, istedadlı adam işsiz ola-ola nədənsə AYB rəhbərliyi İmişlidə işi-gücü, evi-eşiyi olan bir şəxsi şair Davud Nəsibin dünyasını dəyişməsi ilə əlaqədar “Ədəbiyyat qəzeti”ndə boşalmış yerə - həmin ştata təyin edilməsinə üstünlük vermişdi. Görəsən hansı kriteriyalara görə?... Həmin təyinatla bağlı məlumatı eşidərkən biz gənclər... AYB sədri Anarla görüşmək qərarına gəldik... Bu görüş bizim bütün ümidlərimizin sınıb çilik-çilik olması ilə nəticələndi... Anar müəllimin təmkinli izahatı: o, mənə sizdən qabaq müraciət etmişdi. ...Görəsən biz Anar müəllimə...nə vaxt müraciət etməliydik: mərhum Davud Nəsiblə AYB-nin “Natəvan” klubunda düzənlənmiş vidalaşma mərasimindəmi? ” Yazıçı-publisist Əli İldırımoğlu (“Etimad”, 13 mart 2004): “...Amma bir belə kitablarım çap olunub, ordan (AYB-dən) bir nəfər indiyədək zəng edib deməyib ki, bunu yaxşı edib yazmısan, yoxsa pis edib yazmısan... Bildiyimə görə hazırda Yazıçılar Birliyinin min nəfərdən çox üzvü var. Amma onların əksəriyyətinin ədəbiyyatımıza heç bir faydası yoxdur.Az qalıb oranın adı Yazıçılar İttifaqı yox, Yazmayanlar ittifaqı olsun.” Filosof, şair Nərmin Kamal (“Exo”, 28 aprel 2004): “...Faktiki olaraq bu gün Yazıçılar Birliyinin yerinə yetirə bildiyi yeganə funksiya - pensiyaçıların sosial təminatıdır... Öz şəxsi problemlərini həll etməyə çalışan adamlarla yeni bədii düşüncə adamları arasında mübarizə gedir... Yazıçılar Birliyinin Katibliyi düşmən hesab etdiyi narazı yazarları erməni işğalçıları ilə eyniləşdirir (“Düşmən ocaq başında” məqaləsi). AYB sədri Anar isə öz orqanı olan “Ədəbiyyat qəzetində” gənc yazar Murad Köhnəqalaya cavab verərkən belə bir ifadə işlətməyi rəva görür: “Siz denşiksiniz. Denşikin vəzifəsi isə generalın çəkmələrini təmizləməkdən və cütləməkdən ibarətdir.” Yazıçılar Birliyindəkilərin dünyaya qəribə baxışları var. Onlar “yazıçı” deyəndə yalnız özlərini nəzərdə tuturlar, “milli ədəbi dəyərlərdən” danışanda isə öz romanlarından danışırlar... AYB – müsbət prosesləri tormozlayan aysberqin suyun altında qalan hissəsidir. O sanki ədəbi mühitdə polis funksiyasını yerinə yetirir, orada avtoritarizm, dostluq klanı hökm sürür, büdcə vəsaitləri subyektiv mülahizələrlə xərclənir, yerli strukturları faktiki olaraq əyalət şairlərinə AYB-nin vəsiqələrini pulla satır, Yazıçılar Birliyinin ədəbi orqanlarında dərc olunan nümunələrsə nə dünya standartlarına, nə də yerli auditoriyanın tələblərinə cavab verən səviyyədə deyil. Lazım gələn vaxt ədəbi gəncliyin bir-neçə üzvü mükafatlarla ələ alınır, qalanları isə daim təhqirlərə məruz qalırlar... Belə dözülməz atmosfer obyektiv olaraq ona gətirib çıxarıb ki, yaradıcı adamlar AYB-dən uzaqlaşırlar... Onların narazılığı budur ki, uzun illər yaradıcılıq azadlığı əldə etmək üçün Azərbaycanın müstəqil olmasını gözləyiblər, amma indi məlum olur ki, AYB-dəki maneələr necə vardısa, eləcə də qalır. ” ***
Onun əbədiyyətə qovuşması bütün ictimai-siyasi-mədəni mühiti sarsıtdı. Bütün başlanğıclar durduruldu. Bütün işlər dayandırıldı. Bütün planlar saxlandı. Təbii ki, bütün mübahisələr də kəsildi, cəmiyyət daxilindəki həm siyasi, həm elmi-ədəbi polemikalara ara verildi. Soyuq dekabr günlərində xalq dərin kədər və hüzn içərisində öz dahi oğlunu son mənzilə yola saldı... Heydər Əliyevin qəflətən xəstələnməyini və vəfatını hamı kimi Akif Əli də dərin kədərlə qarşıladı. O hələ 1989-90-cı illərdən içində olduğu, qələmi, düşüncəsi, iradəsi ilə dəstək verdiyi, ideya və idealları ilə alovlandırdığı azadlıq, müstəqillik mübarizələrində dərk etmişdi ki, Azərbaycanı imperiya caynağından yalnız Heydər Əliyev kimi qüdrətli şəxsiyyət qurtara bilər. Bunun nə üçün məhz belə olduğunu, o cümlədən, Heydər Əliyevin respublikaya qayıdışının və idarəetmə sükanının ona etibar edilməsinin nədən vacib və alternativsiz olduğunu ictimai fikirə təlqin etmək üçün Akif Əli 90-cı illərdə mətbuatın imkanlarından var gücü ilə istifadə etmişdi. Vətənin azadlığı uğrunda çox gərgin mübarizələrin getdiyi o illərdə həm “Vətən səsi” qəzetində baş redaktor kimi yürütdüyü ümumi strateji xətt daxilində, həm redaksiyaya gələn materialların seçilib yerləşdirilməsində, sifariş verilməsində, oxuculara nəyin, necə, haçan çatdırılmasında, həm də bilavasitə özünün qələmə aldığı məqalələrdə Akif Əlinin yaradıcılığından “Heydər Əliyev və müasir Azərbaycanın taleyi” mövzusu qırmızı xəttlə keçirdi. Akif Əli ötən əsrin son onilliyi ərzində görkəmli dövlət xadimi haqqında bir neçə məqalə yazmışdı və həmin yazılar oxucular tərəfindən müsbət qarşılanmışdı. Ümummilli liderin hələ sağlığında yazdığı sonuncu məqalə isə (“Xalq qəzeti”,18.08.2003) sanki bütün əvvəlkilərin yekunu və məcmusu idi: “Tarixin seçdiyini xalq da seçir” (Бюйцк юмрцн анлары йаддаш ахарында) Азярбайжанда чох сийаси хадимляр олуб вя олажаг. Чох дювлят башчылары, юлкя рящбярляри олуб вя олажаг. Чох мцдрикляр, сяркярдяляр, лидерляр олуб вя олажаг… Анжаг Азярбайжанда бир дя щеч вахт Щейдяр Ялийевдян олмайажаг.
О заман юлкядя вязиййятин дцзяляжяйиня инанмайанлар чох иди. Чцнки мин иллярля йаша малик Азярбайжан юлкяси таирхи бойунда бялкя дя ян чятин дювранларыны йашайырды. * * * Yüklə 2,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|