Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Anarın şərhi: Bu mənim SSRİ Xalq deputatı olduğum müddətdə son
çıxışımdır.Xalq deputatı və SSRİ Ali Sovetinin İttifaqlar Şurasının üzvü olduğum iki il ərzində iyirmidən artıq dəfə Qurultaylarda, sessiyyalarda, komissiyalarda çıxışlar etmişəm. Təəssüf ki,onlaran yalnız bir qismi arxivmidə yaxud qəzet səhifələrində qalıb. Çıxışlarım rus dilində olduğu üçün onların əlimdə olanlarının əksəriyyəti bu kitabın rus dilindəki nəşrində verilir.Buradakılar isə o vaxt Azərbaycan dilinə çevrilib dövrü mətbuatda çap olunanlardır. 1980-1991-ci il SSRİ Xalq deputatlığım - ömrümün ən çətin dövrüdür.O gərgin,əsəbi,qarmaqarışıq zamanlarda Azərbaycan deputatları hər tərəfdən,hər səmtdən amansız hücümlara məruz qalırdı. O vaxtki respubilka iqtidarı bizim müxalifətlə və Moskvanın Regionlararası qrupla təmaslarımızdan narazı idi,müxəlifət iqtildara qarşı kəskin mövşe tutmamaqda günahlandırırdı bizi,ermənilər teleqram, məktub və telefon zəngləriylə bizi təhdid edir, hətta ölümlə hədələyirdilər. Məsələnin bütün mürəkəbliyini ,vəziyyətin bütün çətinliyini yetərincə dərk etməyən, Sovet parlamanında muhitin bizə qarşı olduğunu nəzərə almayan minlərlə həmvətənlərimiz isə bizi hər şeydə suçlayırdılar. Deputatlar arasında yazıçı kimi başqalarından daha çox tanındığım üçün - əsas hədəf mən idim. Elə gün olurdu yüzə qədər teleqram alırdım yaxud mehmanxana nömrəsində olduğum vaxt Bakıdan, Moskvadan, İrəvandan dəqiqə başı aramsız telefon zənglərinə cavab verməli olurdum. Həmvətənlərimizin zəngləri, teleqramlar arasında bizi dəstəkləyən, ürək -dirək verənlər də az deyildi, amma yerli-yersiz iradlar, imkanamız xaricində olan tələblər, bəzən ittihamlar və təhqirlər də böyük yer tuturdu. Təəsüf ki, deputatlıq dövrü bitəndən sonra Moskvadan ayrılarkən bu teleqramları özümə yük edib Bakıya gətirməmişəm, saxlamamışam. Burada faktların olduğu kimi şərh olunması naminə yalnız iki məsələyə aydınlıq gətirmək istəyirəm. Bu məsələlərdən biri bədxahlarımın indiyə qədər hallandırdıqları məsələdir - Qorbaçovun bir dəfə iclasda mənə soz verməməsi məsələsi. O gün mən çıxışa yazılmamışdım. Növbəsiz çıxış etmək istəyəndə iclas aparacısının(Qorbaçovun) bir imkanı var,düyməni basır, mikrofonu söndürürdü. Mən əl-qol ata bilərdim,səsim çıxmayacaqdı.Gülünc- vəziyyətə düşməmək üçün kürsünü tərk etdim.Səhərisi gün Qorbaçev rəhmətlik akademik Püstə xanım Əzizbəyova vasitəsiylə (O, Rəyasət heyətində Qorbaçovuni yananda əyləşmişdi)demişdi ki,mən bilməmişəm sizin yazıçınızdır,ondan üzr istəyirəm. Bu da qəzetlərdə dərc olundu. O vaxt Dövlətin Prezidentinin məndən üzr istəməsini, ondan əvvəl və sonra dəfələrlə çıxışlar etməyimi heç kəs yadına salmır, amma mənim məhz o gün, yeganə dəfə söz ala bilmədiyimi hər dəfə başıma qaxırlar. Sonralar Qorbaçovla şəxsən tanış oldum, bir neçə dəfə onunla görüşlərdə iştirak etdim, ağrılı problemlərimiz haqqında mükalimələr və mubahislər etdik. Sonuncu dəfə Qorbaçovu Moskvada Nizami yubileyində gördüm. 1991-ci ilin dekabrı idi,avqust qiyamından iki ay keçmişdi, SSRİ-nin dağılmasına da demə ikicə ay qalırmış. Nizaminimn Böyük teatrda keçirilən yubileyində məruzə etdim, br neçə respublikanın nümayəndələri çıxış etdlilər. Rəsmi hissədən sonra elə teatrın binasındaca furşet oldu. Furşetdə Azərbaycanın Prezidenti A.Mütəllimov, Respublika Nazirlər Sovetinin sədri H.Həsənov, SSRİ-nin Mədəniyyət naziri N.Qubenko iştirak edirdilər. Qorbaçov da gəlmişdi. Uzun masanın əks tərəflərində dayanmışdıq. Qorbaçov Mütəllimovun yanında durmuşdu. Məni gördü, yaxınlaşdı, əl verdi: -Afərin sizə --dedi - belə bir vaxtda bu qədər respublikaların nümayəndələrini bir araya gətirə bilmisiniz. Özünə isə bu iş müyəssər olmadı, respbikalalrı bir yerə yığıb yeni adla İttitfaq yarada bilmədi. Elə həmin ilin dekabrında SSRİ dağıldı, onun ilk Prezidenti M.Qorbaçov tarixə həm də qeyb olmuş ölkənin sonuncu prezidenti kimi düşdü. Burda gətirmək istədiyim başqa bir mətn hadisələrin bilavasitə içində olan, Ali Sovetdə müxbir kimi iştirak edən mərhum Balaş Abbaszadənin mətbuatda dərc- olunmuş yazısıdır. «SSRİ Xalq deputatı seçilənə kimi mən Anarın çoxsaylı pərəstişkarlarından biriydim, onu yaxından tanımırdım,onunla heç bir ünsiyyətdə olmamışdım. Qələmindən çıxan bütün yazılırı oxumağa çalışırdım. Təsadüf elə gəitrdi ki,mən iş yerimi dəyişməli oldum. Anar SSRİ Xalq deputatı seçildi. Çoxları təskinlik içində nəfəslərini dərdilər:deputat korpusu içində xalqın əzablarını, əziyyətini, faciəsini öz əzab-əziyyəti, öz faciəsi kimi yaşayan, millətin adından danışmağa qadir layiqli adamlarımız vardır. Unutmamalıyıq ki, Anar siyasətçi deyil, yazıçıdır. Lakin son iki ildə Anarın deputat kimi fəaliyyəti əvəzsizdir. SSRİ Xalq deputatilarının Birinci qurultayndan sonra Anara münasibət müəyyən mənada dəyişdi. Bu da hardasa təbii idi. Çünki xalqımız hər şeydən əlini üzmüşdü, bütün respublika rəhbərliyinin görə bilmədiyini Anardan gözləyir və umurdu. Hər şeyə qadir Anar illyuziyası qəflətən dağıldı, məlum oldu ki, Anar sehrbaz deyil, onun «sim- sim qapınıi aç» hökmü yoxdur. Ermənilərin iki-üç qatı düşməni varsa, onlardan biri Ziya Bünyadov, ikincisi Anardır. Anar deputat kimi fəaliyyətinin ilk günündən oyuna düşdü. Oyun yazıçı Anara nə qədər mənfi təsir göstərdisə vətəndaş Anarı iradəsindən döndərmədi. Xalq əksər hallarda deputatların fəaliyyətini televizya baxmaqla və çıxışlarını oxumaqla qiymətləndirir. Bir çox deputatlar məhz bundan istitfadə etməklə siyasi kapital yığırdılar. Mümkün qədər tez-tez, mümkün qədər kəskin danışmağa meyl göstərirdilər. Deputatalaırn, xüsusən, bizim deputatların fəaliyyətini ancaq və ancaq iclasdakı çıxışları və ya heç çıxış etməməyi ilə qiymətləndirənlər böyük səhvə yol verirlər. Unuda bilmərik ki, Ermənistandan Azərbaycana ilk qaçqınlar gələndə ilk pənahları Yazıçılar İttifaqı,Anar olub. Onlar Anar deyib gəlirdilər, Anar da əlindən gələni əsirgəmirdi. Bütün bunlar məlum həqiqətlərdir və bunların üstündən xətt çəkə bilmərik. İşimlə əlaqədar tez-tez Moskvada deputatlarımızla ünsiyyətdə olmuşam. Onların fəaliyyətinin də, fəaliyyətsizliyinin də şahidlərindən biriyəm. Həmin ağır günlərdə mən Anar qədər işləyən, çalışan ikinci bir deputat yada sala bilmirəm. Anar öz çıxışlarından başqa digər deputatlar üçün də çıxışlar yazırdı, şəxsi əlaqəsi olan deputatlarla söhbətlər aparırdı. Bəzi deputatlarımız(dili bilmədiyindənmi, yorğunluğunumu bəhanə gətirməklə) Moskvada zülmlə təşkil edilmiş müxtəlif görüşlərdən imtina edəndə qabağa düşən Anar olurdu. Özü də Anar çalışmıırdı ki, gördüyü işlərin sorağı Azərbaycana çatsın. Çalışırdı ki, erməni versiyası tədricən də olsa, damla-damla da olsa, dağılsın, çoxüzlü «həqiqətin» əvəzinə yeganə həqiqət dünyaya yayılsın. Anar demişkən əgər SSRİ Xalq deputatlarının Birinci qurultayında ermənilərin gündəliyə beş məsələ daxil etmək istəyi baş tutmamışdısa, bu da deputatlarımızın səyi nəticəsində olmuşdu. Anarın mart ayında İttifaq hökümətinin, Mərkəzin ünvanına söylədiyi tənqidi çıxışı həmin fikrə sübutdur. Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|