Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ZƏFƏRİN MÜBARƏK, NAZIM!
«Nazım» deyirəm, «sən» deyirəm,çünki artıq düz on yaş ondan böyüyəm. Hər gün qəzeit səhifələrindən,televiziya ekranlarından, radio dalğalarından bəd xəbərlərin uçqunu üstümüzə gəlir. Fələstinin acıdan-acı faciəsi, İraqda müsəlmanların bir-birlərini qırması, Hindistanda terror aktı, Əfqanıstanda döyüşldər, Rusiyanın təcavüzkar Ermənistanı yenidən səxavətlə silahlandırması, siyasi çəkişmələr nəticəsində qışın şaxtasında qazsızlıqdan əziyyət çəkən Avropa ölkələri, Türkiyədə hansı təxribatçılarnsa təşəbbüs göstərdikləri ləyaqətsiz və heysiyyətsiz «Ermənilərdən üzr istəyək» kompaniyası,milləti parçalayan «Erganokon» olayları,hər gün neçə-neçə insanın tutulması… Partlayışlar, qan,ölüm, işgəncə, zülm, təbii fəlakətlər.. kabus kimi üstümüzü alan,bir an belə rahatlanmağa qoymayan müdhiş yeniliklər içində birdən-birə şad bir xəbər də gəldi:Nazım Hikmətə Türkiyə vətəndaşlığı qaytarılıb. Bizim qəzetlərdə bu barədə oxuyanda əvvəl-əvvəl inanmağım gəlmədi,növbəti şayiədir - deyə düşündüm.Bunun xoş gerçək olduğunu dəqiqləşdirəndə Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş bakanı R.T.Ərdoğana təşəkkür məktubu yazdım. Dünən Türkiyənəin TV kanallarından bildim ki,Prezident A.Gülün və Baş nazir Ərdoğanın imzaladığbı bu qərar «Rəsmi qəzet»də dərc olunub,hüquqi qüvvəyə minib. İllər boyu həsrətlə gözlədiyimiz bu əldalətli iş axır ki,baş tutdu. Canından artıq sevdiyi məmləkətinə sağlığında dönə bilməsə də təmiz adı qayıtdı. Vaxtilə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Nazım Hikmətə Türkiyə vətəndaşlağının qaytarılması haqqında müraciətini Türkiyənin Bakıdakı Böyük elçiliyi vasitəsiylə Ankara hökumətinə çatdırmışdıq.Bəzi rəsmi qəbullarda imkan düşəndə Türkiyə siyasiləriylə, bir vaxt Baş bakanın müavini olan Erdal İnönüylə, qısa ünsiyyət zamanı bu arzumuzu bildirmişdim,müxtəlif vaxtlarda Kültur bakanları olmuş Namik Kamal Zeybəklə,Fikri Sağlarla, İstemixan Talayla bu barədə söhbətlərimiz olmuşdu. 302
Təbii ki,bu qərarın verilməsində bizim cəhdlərin hər hansı rolu olduğunu iddia etməkdən uzağam.Sadəcə olaraq onu demək istəyirəm ki,heç bir vaxt bu işə biganə qalmamışıq,bu məsələni unutmamışıq. Çünki Nazım Hikmətin vətən həsrətini mən kitablardan,qəzetlərdən,xatirə yazılarından deyil,böyük şairlə canlü görüşlərimizdə duymuşdum.Təkrarsız ifa tərziylə,insanı bayıldan gözəl səsiylə oxuduğu misralar indiyəcən qulaqlarımdadır:
Sən şimdi alnımın qırışlarında,saçımın ağında,yürəgimin inrfarktındasın memlekitim,memleketim,memleketim… Bu misraları dəqiqləşdirmək üçün kitablara baş vurmuram, yaddaşımda Nazımın dilindən eşitdiyim zaman necə qalıbsa,eləcə də yazıram.
Dünyanın əksər dillərində kitabları çıxan Nazımın ən böyük həsrəti vətənə,ailəsinin yanına dönmək və bunun mümkünsüzlüyünü anladığı üçün heç olmasa əsərlərinin Türkiyə oxucusuna çatdırılması idi. Sağlığında bu arzularının heç birinə yetmək ona qismət olmadı,Ölümündən sonra əsərləri nəhayət ki,Türkiyəyə ayaq açdı.Son illərdə İstanbulun, Ankaranın, İzmirin,başqa şəhərlərin elə bir kitab dükanı yoxdur ki,orada Nazım Hikmətin əsərləri,yaxud ona həsr olunmuş yeni-yeni kitablar,tədqiqatlar satılmasın. İstiqlal caddəsini bu başdan o başa keçirsən,hər kaset satan mağazadan Nazımın şeirlərinə bəstələnmiş şərqilər eşidilir. Pyesləri səhnələrdə oynanılır, haqqında televiziya filmləri çəkilir,xatirəsinə həsr olunmuş tədbirlər, elmi simpoziumlar,poeziya festivalları keçirilir. Türkiyə gec də olsa tarixinin ən böyük şairinə sahib çıxır. Doğrudur,Nazımın şeirləri yasaq olduğu illərdə belə misraları yüz minlərlə oxucunun qəlbində, hafizəsində yaşayırdı. İndi rəsmi şəkildə də bu böyük Milli şairin halal haqqı təsdiq olundu.Milli şair ifadəsinin altını cızıram. Sırf milli şeirlər yazan şairlərə eşq olsun! Xalqın milli şüurunun oyanışında belə şeirlərin müstəsna xidməti var.Amma milli şair olmaq haqqı yalnız bu səpgili şeirlər yazan 303
müəlliflərə aid deyil.Doğma dilin ən gözəl və əbədi şeirlərini yaradan şair - məzmunundan və mövzusundan asılı olmayaraq milli şairdir. Füzuli qəzəlləri milli məzmunlu deyil,onların ruhu millidir. Nazım Hikmət yalnız Qurtuluş savaşı haqqında dastanını,yaxud «İnsan mənzərələri»ni yaradanda deyil, sevdiyi qadınlara yazdığı şeirlərdə də ən böyük milli şairdir. Eləcə də «Ceviz ağacı»nı yazanda, «Masallar masalı»nı yazanda, Baxın əsərinin təsiriylə yazdığı şeirdə, «Kərəm kimi» şeirində, «Son avtobus» şeirində. Onlarca,yüzlərcə əsərlərində yalnız Türkiyənin deyil,bütün Türk dünyasının dahi milli şairidir. Türk
dünyası ədəbiyyatını Dədə Qorqudsuz, Yünus Əmrəsiz, Nəvaisiz,Füzulisiz,Sabirsiz təsəvvür etmək mümkün olmadığı kimi, Nazım Hikmətsiz də təsəvvür etmək mümkun deyil. Türkyədə ömrünün ən gözəl illərini həbsxanalarda keçirəndə Nazım Hikmət ölkəsində də,bütün dünyada da kommunizmin rəmzi kimi qavranılırdı. Sovet İttifaqına gələndən sonra,Azərbaycanda və digər türk respublikalarında isə o Türkiyənin,türklüyün rəmzi kimi qəbul olunurdu. Kommunizm reciminin ən sərt illərində Sovet İttifaqındakı türk xalqları arasında türk qardaşlığı ideyasını Nazım Hikmət qədər heç kəs təmsil edə bilməyib. Əqidəsi etibarilə Nazım Hikmətdən çox uzaq olan şair dostum Yəhya Akengin danışırdı ki,o vaxt Qazanda tatar şairi Renat Xaris kitab rəfindən Nazımın kitablarını götürüb ona göstərərək: «Bax,Türkiyəni biz bu kitablarla sevdik»-deyib O vaxt təhsil aldığım Bakı Universitetində Nazım Hikmətlə görüş keçirilərkən şairin; «Mən türkəm, siz də türksünüz,xalqlarımız,dillərimiz qardaşdır» - sözlərini öz qulağımla eşitmişəm. Bu sözlər o zaman deyilirdi ki, Azərbaycanda «türk» sözü özü yasaq idi,hər halda azərbaycanlıları «türk»» adlandırmaq dövlət cinayəti sayılırdı. Türkiyə sollarına Nazım Hikmətin xatirəsini əziz tutduqları üçün,ən çətin zamanlarda onu təbliğ etdikləri üçın minnətdar olmalıyıq.Amma Nazım solun və sağın fövqündə duran sənətçidir. Və səciyyəvi haldır ki,onu tam əks əqidə sahibləri olan Əbdülhaq Hamid,Ziya Göyalp,Xalidə Ədib,Əhməd Haşım, Yakub Qədri kimi görkəmli sənətkarlar da yüksək qiymətləndiriblər. O da maraqlıdır ki,(bunu da mən şəxsən özüm görmüşəm və dinləmişəm) hələ bir neçə il bundan qabaq türk millətçiliyinin lideri 304
Alparslan Türkəş televiziya çıxışlarının birində Nazım Hikmətin Qurtuluş savaşı dastanından böyük bir parçanı əzbər oxudu.Çox illər daha əvvəl İsmət İnönü bu əsər haqqında «Nazım bu dastanıyla qurtuluş savaşını bir daha qazandı» - demişdi. Böyük öndər Mustafa Kamal Atatürk də Nazımın bəzi şeirlərinri bəyənir,məğrur xasiyyətini təqdir edirdi.
Dövlət başçılarının İstanbul sammitində o vaxtkı Cümhur Başqanı Süleyman Dəmirəl açılışda Məmməd Akifin,qapanışda Nazım Hikmətin şeirini oxudu. Vaxtilə başqa bir şairin şeirini oxuduğu üçün həbsə atılan Ərdoğan ən son günlərdə Nazımın «Yaşamaq bir ağac kimi tək və hürr və bir orman kimi qardaşcasına» misralarını sitat gətirdi. Və nəhayət, ən son bir fakt. Ərdoğanın xanımı Əminə Ərdoğanın təşəbbüsüylə bəzi ərəb və müsəlman dövlətlərinin birinci xanımları Fələstin faciəsinə etiraz olaraq Ankarada toplaşmışdılar. Mən Əminə xanımın çıxışını Türkiyənin ATV kanalıyla izləyirdim. Fələstində məsum çocuqların qətl olunması barədə göz yaşları içində danışırdı. Çıxışının sonunda yenə də qəhərlənərək Nazım Hikmətin Hirosima bombardımanında yanıb külə dönmüş yapon çocuğu haqqında şeirini oxudu. Əminə xanım həzin səslə bu şeiri oxuduqca ara-sıra ekranda sənədli kadrlar göstərilirdi - - bombardımanlar,tank atəşləri altında həlak olmuş, yaralanmış, şikəst qalmış Fələstin uşaqları. Sanki Nazım Hikmətin misraları məhz onlar üçün yazılmışdı. Böyük sənətin gücü bundadı, o nə zaman tanıyır,nə məkan… Nazımın həlak olmuş günahsız uşaqlara həsr olunmuş şeiri Fələstin çocuqlarına da, Xocalıda qəddarcasına qətl edilmiş tifil balalarımıza da eyni dərəcədə aiddir. Siyasi rejimlər,iqtidarlar dəyişir,sonda isə həqiqi sənət qələbə çalır. Hörmət bəslədiyim dəyərli Türkiyə alimlərindən Turan Yazqanla çox məsələlərdə fikirlərimiz üst- üstə düşür, amma həmişə Nazım Hikmət mübahisələrimizə səbəb olur.Bir dəfə Türan bəy dartışmamızın gərgin məqamında Nazımı «Vətən xaini» adlandıranda dözə bilmədim, «bu ifadəni o dönəmin Baş bakanı Adnan Menderes söyləmişdi-dedim - onu da asdınız». -Amma indi Menderesə möhtəşəm məqbərə ucaltdıq - dedi. 305
-Gün gələr Nazıma ondar da möhtəşəmini ucaldarlar - dedim. Amma məsələ ondadır ki, Nazım özü məqbərə-filan istəməzdi,bir şeirində vəsiyyət eləmişidi ki,onu Anadoluda bir kənd məzarlığında torpağa gömsələr və başının üstündə bir çinar olsa, heç daş-maş da gərək deyil. İnanıram ki, haçansa şairin dalğa olub çırpıldığı Qadıköy iskələsinin ətrafında mərmər, qranit və tunc Nazım Hikmət heyranı olduğu və son saatınacan sitəmini, özləmimi çəkdiyi şəhərin - çinarlı, qübbəli, mavi limanın - İstanbulun əbədi seyrinə dalacaq. Bu da Nazımn daha bir qələbəsi olacaq. Sanki şairin bu zəfərini öncədən duymuş kimi Rəsul Rza Nazım Hikmətə həsr etdiyi məqaləsini «Qələbəni təbrik edirəm, Nazım» adlandırmışdı, Mən də bu yazımın başlağıcında həmin ifadədən istifadə etdim. Bilirəm ki, Nazımə vətəndaşlığının qaytarılması xəbərinə ən çox sevinənlərdən biri atam olacaqdı. Bu xəbəri eşidən kimi atamın qəbri üstünə getdim. Əgər ruhlara inanırıqsa, bu gün Rəsul Rzanın ruhunun da şad olduğuna əminəm. Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|