Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəsul Rza
|
QARABAĞ FACİƏSİ
VƏ SİYASİ OLAYLAR
330
Sinəsi qabarıq, Nağıllardan gəlmiş Qəhrəmandır Şuşam mənim Mərdiklə,gözəlliklə qoşam mənim Sənin doğma torpağında Neçələrin gözü qalıb Vətən adlı doğma yurddan Püşk olarmı? Pay olarmı? Yüz bir şəhər adı çəkim Gözəllikdə Biri sənə tay olarmı? Tarix sənin torpağında,daşındadır, Hər yan-yörən hər dolayın, hər çığırın Azərbaycan - Vətən dadır Dost gözüylə sənə baxan Hər kəs əziz qonağındır Sənə əyri baxanları Qəzəbinlə külə döndər yaxıb yandır Sən mətanət,mərd dostluğun Səngərisən,qalasısan Kim nə deyir,desin 331
Bu adla da qalasısan. Rəsul Rza «Qarabağ-baba yurdum» silsiləsindən. Aprel 1980
Kirs dağından meh əsir, Gəl sən vermə mehə sirr, Təbiət əsir düşüb, Külək - dustaq,meh - əsir. Satıldı Şuşam, Atıldı Şuşam. Mən də bununla Gərək barışam?! Anar
332
1987-ci il iyunun 18-də Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının plenumunda Anar bu təşkilatın Birinci katibi seçilir. O, bu təşkilatın ilk pəhbəridir ki, Mərkəzi Komitənin tövsiyyəsi ilə deyil,yazıçıların öz təşəbbüsləri və təklifləri ilə həmin vəzifəyə seçilmişdir.Bu da şübhəsiz ölkədə yenidənqurma və aşkarlıq adyıla tanınan hərəkatla şərtlənirdi. Anar bir ay sonra yazıçılar İttifaqının plenumunda məruzəylə çıxış edərək təşkilatın işində,ümumiyyətlə ədəbi həyatda bir sıra yeniliklərin, dəyişikliklərin aparılacığından danışdı,respublikanın ekoloji problemləri haqqında məsələ qaldırdı. O dövrün rituallarına uyğun olaraq Anar Yazıçılar İttifaqının rəhbəri kimi əvvəlcə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı, 1989-cü ildə isə SSRİ Xalq deputatı ,SSRİ Ali Sovetinin üzvü, habelə Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin və Bakı Komitəsinin üzvü seçildi. 1987-ci ilin payız aylarında Bakıya adı bədnam akademik A.Aqanbekyanın Parisdə Qarabağın Ermənistana verilməsi haqqında çıxışı haqqında məlumat çatdı. Bununla da uzun illər sürən və hələ də davam edən Qarabağ münaqişəsi başlandı. O gündən etibarən Anarın bütün ictimai-siyasi fəaliyyəti əsasən Qarabağ problemiylə bağlandı. Azərbaycan Ali Sovetinin iclaslarında,Azərbaycan KP MK-nın toplantılarında, SSRİ Xalq deputatlarının qurultaylarında, SSRİ Ali Sovetinin sessiyalarında, Qorbaçovla bir neçə görüşdə Anar erməni təcavüzkarlarının niyyətləri barədə çıxışlar etmişdir.O, fərdi şəkildə yaxud başqa deputatlarla birlikdə dəfələrlə Sovet rəhbərliyinə, şəxsən Qorbaçova yazılı şəkildə müraciətlər etmiş,erməni iddəalarının və təcavüzünün qarşısını almağa çağırmışdır. Aqanbekyanın məlum çıxışına qarşı respubilkadan Qorbaçovun ünvanına ilk etiraz məktubu- Anar tərəfinldən yazılmış və başqa yaşıçılarla birlikdə imzaladığı bu məktub Yazıçılar Birliyindən göndərilmişdi. 1990-cı il Qara yanvar günlərində Anarın yazdığı «Musibət» adlı müraciəti SSRİ-nin bütün Yazıçılar təşkilatlarına və SSRİ Xalq deputatlarının bir çoxuna göndərilmiş, rus dilində «Çernıy ənvarğ» kitabında, habelə İranda və Fransada dərc edilmişdir.Moskva
333
mətbuatında, «İzvestiə» qəzetində Xocalı faciəsi haqqınlda ilk yazı Azərbaycan yazıçılarının bəyanatıdır. Bu illər Anar xarici ölkələrdə çıxışlarında - Türkiyədə(Ankara,İzmir, İstanbul, Kayseri və s. şəhərlərində), ABŞ-də(Vaşinqton və Baltimor şəhərlərində), Fransada (Parisdə və Strasburqda),Almaniyada, İsveçrədə (Cenevrədə), Kiyevdə, Vülnüsda,Bişkekdə, İranda (Tehranda və Təbrizdə), Kiprdə, Moskvada və Leninqradda (sonralar Peterburqda) daima Qarabağ problemini qaldırmış,bəzən tarixi, mədəni, bəzən siyasi, coğrafi, iqsisadi, bəzənsə ekoloji aspektdə bu məsələlərdə Azərbaycanın ədalətli mövqeyini açıqlamışdır. Moskvanın «İzvestiə», «Literaturnaə qazeta», «Azerbaydcanskiy Konqress» qəzetlərində, Türkiyənin bir çox mətbuat orqanlarında, İran, Avropa mətbuat səhifələrində Bakı, Moskva, Türkiyə, İran Televiziya kanallarında dəfələrlə Qarabağ problemi haqqında danışmışdır. Moskvanın Mərkəzi televiziyasıyla H.Borovikin «Poziüiə» verilişində çıxışı ermənilərin sonsuz hiddətinə səbəb olmuşdur, Anarın Məmməd Əli Birandın «32-cü gün» verilişində çıxışı Türkiyəyə Qarabağ məsələsini çatdıran ilk çıxışlardan idi. Bir sıra Avropa ölkələri hökumətlərinin sponsorluğu ilə üç dildə -- alman,ingilis və rus dillərində nəşr olunmuş «Qafqaz sülh axtarışlarında» adlı kitaba Anarın «Kamançanın saflaşdırıcı fəryadı» adlı essesi də daxil edilmişdir. Essedə Qarabağın Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəi olduğundan, Azərbaycan ərazi bütövlüyü çərçivəsində Dağlıq Qarabağa ən yüksək müxtariyyət statusu verilməsindən söz açılır. C.Məmmədquluzadənin «Kamança» pyesini xatırladan müəllif iki xalq arasında ədavətin keçmişin işıqlı xatirələriylə əvəz olunmasını, insani, humanist dəyərlərin kinə,nifrətə qalib gəlməsini arzulayır.Avropa və rus ictimaiyyəti tərəfindən rəğbətlə qarşılanan,sonralar Moskvanın «Drujba narodov» jurnalında da dərc olunan bu yazını,ermənilər həmişəki kimi mənfi münasibətlə qarşıladılar.Moskva qəzetlərinin birində yazıya ən kobud şəkildə etirazını bildirən erməni müəllif, hətta essedəki faktları da təhrif etməkdən çəkinmədi. Özü uydurduğu qəddarlığı guya ki, «Kamança» pyesininə isnadən qələmə verdi. Daha əvvəl
334
Perç Zeytunsyanın Azərbaycan yazıçısına qarşı təhqir və böhtanlarla dolu iri məqaləsinə cavab yazdığı kimi Anar bu iyrənc iftiranı da ifşa etməyə məcbur oldu. Yəqin ki,bütün bunlara görə erməni millətçiləri Anarı əsas düşmənlərindən biri sayır, mətbuatlarında ona qarşı yazılar nəşr edir,Moskvaya,SSRİ Yazıçılar Birliyinə onun cəzalandırılması haqqında müraciətlər edir, çox miqdarda söyüş və təhqir məktublarında onu ölümlə hədələyirlər. Hətta mətbuatdan məlum olduğu kimi gizli terroçu təşkilatlar bir neçə başqa ziyalımızla bir sırada Anarın da qətl olunması üçün onun adını qara siyahılarına salırbar. Bununla belə Anar heç bir yazısında, çıxışında erməni xalqını təhqir etməmiş,yalnız ədalətin, Azərbaycanın qanuni haqqlarının qornuması,ərazi bütövlüyümüzün təmin olunması yolunda, əsassız tarixi iddiaların təkzib olunması uğrurnda fəaliyyət göstərmişdir. Özü də bu məsələlərə ilk fəal müdaxiləsi Qarabağ nünaqişəsindən və Yazıçılar Birliinə rəhbər seçilməsindən hələ çox qabaqki vaxta, 1983-cü ilə təsadüf edir. Həmin il Qaçax Nəbi haqqında Moskvaya yalan məlumatlar ünvanlamış Ayvazyan adlı birisinə cavab olaraq Anar öz təşəbbüsüylə SovİKP MK-ya məktub göndərmişdir. Bu kitabın həmin məktub da daxil edildiyi «Qarabağ faciəsi» bölümündə toplanmış materiallar Anarın bu sahədəki fəaliyyətini ətraflı işıqlandırır. Amma burda bir məsəlyə də toxunmağa ehtiyac var. Erməni millətçilərinin yalnız Anara deyil,onun bütün nəslinə,əcdadlarını olan düşmən münasibəitinin uzun tarixi var.Anarın ana tərəfdən ulu babası, el ağsaqqalı Ələkbər bəy Rəfibəyli erməni təxribatlarından və təcavüzündən Azərbaycan türklərini qorumaq üçün yaradılan «Difai» partiyasının banilərindən biri və sonralar onun fəxri sədri olub. (Nağı Şeyxzamanlının bu kitabda nəşr olunmuş xatirələrindən müəyyən parçalar bu barədə məlumat verir). 1909 cu il yanvarın 16 da rotmistr Astroyantsın Yelizavetpol qubernatoruna göndərdiyi məxfi məktubda deyilir: «Difai» və «Mudafiə» adlı müsəlman partiyaları müsəlman əhalisindən qeyri-leqal şəkildə toplanan ianələrin hesabına mövcuddur. Birinci partiyanın rəhbərləri Yelizavetpollu Ələkbər bəy Rəfibəyov və Axund Molla Məhəmməd Pişnamazzadədir… Bu il yanvarın 4- də Ələkbər bəy Rəfibəyovun evində axtarış aparılarkən rus dilində çap olunmuş
335
nizamnamənin bir neçə nüsxəsi əldə edilib. Nişamnaməni raporta əlavə edirəm. Müsəlmanların İran inqilabçılarına kömək etmələri barədə aşağıdakı məlumat var: Silah gizli yolla Rusiyadan alınır və İrana, Səttərxanın dəstələrinə gönlərilir.Rotmistr Astroryants. Nigar xanımın atası, Cümhuriyyət hökumətinin ilk Səhiyyə naziri,sonralar isə Gəncənin general-qubernatoru Xudadat bəy Rəfibəyli bolşeviklər hakimiyyətə gələndən sonra Gəncə üsyanının təşkilatçısı kimi günahlandırılaraq erməni şahidlərin iştirakıyla, erməni hakimlərin apardığı «məhkəmədə» ölümə məhkum edilir və güllələnir,yalnız 70 ildən sonra bəraət qazanır. Sovet rejiminin mövcud olduğu illərin böyük qismində Rəsul Rza da,Nigar Rəfibəyli də daima təhlukəsizlik orqanlarının nəzarəti altında olublar,bu çox sonralar işıq üzü görmüş sənədlərlə təsdiq olunur.Hətta Daxili İşlər Nazirinin müavini Xoren Qriqoryan Mir Cəfər Bağırova ünvanladığı məktubda Nigar Rəfibəylinin və anası Cəvahir xanımın sürgün olunmasını təklif etmişdi. Yalnız M.C. Bağırovun «Saxlansınlar» dərkənarı ilə bu ağır cəzadan xilas ola biliblər. Sual oluna bilər,bəs bununla bərabər dövlət Rəsul Rzaya bir çox məsul vəzifələr etibar edirdi, o, ölkənin nüfuzlu fəxri adları və və mükafataları ilə təltif olunmuşdu. Doğrudur, amma məgər həbs olunanlar, sürdün edilənlər, güllələnənlər arasında Dövlətin ən yüksək mənsəblərində olan adamlar azmı idi yaxud hətta bir çox Siyasi Büro üzvlərinin belə arvadları həbs olunmamışdımı? Bu bir lotoreya idi, bu gün dövlət kimisə təltif edə, qabağa çəkə, qaldıra bilər,başqa bir gün yerlə-yeksan edə bilərdi. Rəsul Rzaya qarşı kampaniyalarda isə yerli manqurtlarla bərabər erməni yazıçıları çox fəal iştirak edirdilər. Onları ilk olaraq ən çox qəzəbləndirən Rəsul Rzanın 1958-ci ildə Naxçıvanda Yazıçılar İttifaqının Plenumunda məruzəsi olmuşdu.O illər ermənilər növbəti dəfə Naxçıvanın Ermənistana qatılması məsələsini qaldırırdılar və məhz buna görə də Rəsul Rzanın təşəbbüsü ilə Yazıçıların Plenumu məhz Naxçıvanda keçirildi. Həmin Plenumda məruzəsində Rəsul Rza deyirdi: Naxçıvan Muxtar Respublikası Sovet Azərbaycanın sərhədləri qızıl xətlə cızılmış, azad torpaqlarında
336
yerləşən qədim Azərbaycan yeridir. Biz fitnəkarlara azad xalqımızın gur səsi ilə deyirik: Ağalar, sizin bu xain xəyallarınız heç bir zaman baş tutmayacaqdır. Doğma yurdumuzun qədim bir parçası olan, xalqnımızın şanlı səhifəlrini bəzəmiş Naxçıvan Sovet Azərbaycanının ayrılmaz bir hissəsidir.Onun hər qarış torpağı bizim üçün müqəddəsdir… Yazıçı istər bu günlərdən yazsın, istər keçmişdən, hadisələri elə təsvir etməlidir ki,həyat həqiqəti təhrif olunmasın. Yazıçı mənsub olduğu xalqın məziyyətlərini tərənnüm edərkən başqa xalqlara,xüsusilə,qapıbir qonşu olduğu xalqlara etinasız yanaşa bilməz. Odur ki, əgər bir yazıçı keçmişdən yazarkən mənsub olduğu xalqı hamıdan üstün qoyub,başqa xalqlara «vəhşi», «qaniçən», «satqın», «qorxaq» damğası vurursa, bu xalqa ziyandan başqa bir şey verməz.» Naxçıvanda Yazıçılar İttifaqını Plenumunda «Yeni Yaradıcılıq qələbələrinə doğru» məruzəsindən. Rəsul Rza. Əsərləri 5-ci cild,2002. Rəsul Rzanın Qarabağa həsr olunmuş silsilə şeirləri, Babəki satan Sumbatı nəzərdə tutaraq «sumbatlar bu gün də var» misraları,azərbaycanlılara qanlı divan tutan Androniki damğalaması da şübhəsiz,ermənilərin qəzəbinə səbəb olurdu. Erməni yazıçısı Sero Xanzadyan Babəkin şəxsiyyəti və Rəsul Rzanın «Babək» şeiri haqqında Moskvaya,Sov İKP MK-ya məktublar göndərərək Rəsul Rzanın Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı almasına qəti etiraz edirdi. O,Babəki «quldur», «canı», «qaniçən», «uşaq əti yeyən» adlandırır,Rəsul Rzanın Sumbat ibn Səhl haqqında yazdıqlarına «xunveybin ifadəsi» deyirdi,Azərbaycan şairini Lenin milli siyasətinin əleyhinə getməkdə suçlayırdı. Beləliklə, göründüyü kimi Anara qarşı «erməni nifrətinin» dərin ailəvi kökləri də varmış.
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|