Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil»

Elo  yerlərde
Bu  şeir  Londondakı  toplunun  əvvəlində  gəlir  və  tam  bu- 
səhifəni  tutur.  Səhifədə  16  sətir  vardır,  hər  sətirdə  iki  misra 
vardır.  Şeir hər bəndi  8  misradan ibarət olan 4 bəndə bölünür, hər 
bənd 
anı təg orunlarta
  sözləri  ilə bitir.  Misralardakı hecaların sayı 
müxtəlifdir  -   h ər  misrada  5-dən  14-ədək  heca  vardır.  Birinci 
bənddə  misrabaşı  qafiyə  (bənd  a  səsli  misralarla  başlanır,  təkcə 
altmcı  misra  ti  ilə  başlanır)  bir  dəfə  pozulur,  digər  üç  bənddə  7 
misra öndən qafiyələnir və  səkkizinci misra,  artıq dediyimiz kimi, 
anı  tək  orunlarta
  sözləri  ilə  bitir.  Bundan  başqa,  bəndlərdə  son 
qafiyəyə  də  rast  gəlirik.  Şeir  çox  mükəmməl  yazılmışdır  və 
müasir türk şeirindəki qafiyəli sərbəst şeiri xatırladır.
1 .adkaşu turur kat-kat tağta, 
amil ağlak aranyadanta. 
artuç, sögüt altmmta, 
akar suvlukta. 
amrançığm uçdaçı kuşkılar 
tirinlik kuvrağlıkta, 
adkağsızın məqi təgiqülüg ol 
anı təg orunlarta.
2.iç təriq kat bük tağta, 
irtəki səki aranyadanta, 
idiz,  tikim kayalık boşğukluk erip 
idi tıkisiztə,
imirt, çoğurt,  sögüt arasınta, 
inçkəkiə suv kıdığmda, 
ilin, məqsizin dyan olurğuluğ ol 
anı təg orunlarta
3.seqir buluq tərin tağta, 
seviglig aranyadanta, 
sərm əl ip akar suvluğ erip 
səp səm ağlakta,
səkiz türlüg yiillər üzə təprəm ətin 
sərilip anta,
sərə yalquzm nom meqisin təgiqülüg ol
2 0 7

anı təg orunlarta.
4.kökərip turur körklüg tağta, 
köpül  yaraşı ağlak orunta, 
köp yigi təlim  sögütlüg erip 
köpirip turur kölmən suvlukta, 
köz başlap kaçığlarm yığmıp 
közünmiş bilinmişçə orunlarta, 
küsənçigsizin meıji təgingülüg 
anı təg orunlarta.
T ərcü m ə
1 .Bir-birinə söykənən qat-qat dağlarda,
Sakit, ağlaq aranyadanda,
Ardınc,  söyüd altmda,
Axar sular boyunca,
Sevinclə uçan quşcığazlar 
Toplanma yerlərində 
Hüdudsuz sevmcə çatmalıdır 
Bu cür məkanlarda.
2.  Uzaq,  dərin,  qatlı, bükük dağlarda 
Qədim köhnə aranyadanda,
Yüksək,  sındırım qayalıqlar hakim olan yerdə, 
Sükunət içində,
İmirt, çoğurt,  söyüd arasında,
Sakit sular qırağında
Həmişə nəşəsiz dyan oturmalıdır
Bu cür məkanlarda.
3.  Yamaclarda,  dərin dağlarda,
Sevimli aranyadanda,
Çağlayıb axar sular qırağında 
Boş kimsəsiz tənhalıqda
Səkkiz dürlü yellərdən tərpənmədən 
Orada sərilib
Səbrlə yalqızlıqda qanun  sevincinə çatmalıdır 
Bu cür məkanlarda.
4. Göyərib duran gözəl dağlarda
2 0 »
Könül oxşayan tənha yerlərdə
Çox sıx  söyüdlük ola
Köpürüb göllənən sular sahilində
Göz başda olmaqla hiss üzvlərini toplayıb
Tanınmış, məşhurlaşmış məkanlarda,
Arzusuz nəşəyə çatmalıdır
Bu cür məkanlarda.
2 0 9

ON  CÜR  YAXŞILIĞIN  TƏRİFİ
Bu  şeir  bəndləri  8  misradan  ibarət  olan  13  bənd  və  sonda 4 
misralıq  bir  bənddən  ibarətdir.  Şeirdə  cəmi  108  misra  vardır.  4 
misralıq  sonuncu  bənd  də  daxil  olmaqla  şeirdə  yalnız  misrabaşı 
qafiyə  mövcuddur;  son  qayiə  yoxdur.  Bəndlərdəki  8  misra  bir 
misrabaşı  qafiyəyə  malikdir.  Misralarda  hecaların  sayı,  əsasən, 
13-14-dür,  yalnız  8  misra  on  iki  hecalıdır.  Sonra gələn  on  bənddə 
Tolpı  Tüzün  Uğanm  10  yaxşılığı  təriflənir.  Sonuncu  iki  bənd  və 
dördlükdə  isə  əsəri  yazan yaxud tərcüm ə  edən haqqında məlumat 
verilir,  lakin  bununla  belə  əsərin  müəllifi  yaxud  tərcüməçisi 
məlum olmur.  Görünür,  burada adı çəkilən şəxslərdən biri  müəllif 
yaxud tərcüməçidir.  Yeddinci misrada  «mən Atsan»  ifadəsinə rast 
gəlirik.  Güman etm ək olar ki,  şeirin müəllifinin adı Atsandır.
Şeir  takşut  şəklində  yazılmışdır.  H ər  sətirdə  2  misra  vardır. 
Misraların  sonunda  bir  nöqtə,  dördlüklərin  sonunda  dörd  nöqtə 
qoyulmuşdur.  N öqtələr  elə  qoyulmuşdur  ki,  onları  birləşdirdikdə 
romb  fiquru  almır.  Əsl  mətnin,  yəni  on  cür yaxşılıqdan bəhs  edən 
10 bəndin sonu felin indiki zamanında duran sözlə bitir.
1 .buda Avatamsaka atlığ sudur içində 
buşulmaksız nom oğuşka kirm ək bölükdə 
buluq yıqak  sayu kəlmiş bodısatvlar 
bulıdçılayu yığılmış toy kuvrağı ara. 
burkan oğlı Tolpı Tüzün Uğan arşınıq 
bulunçsuz yig edgülərin ögmiş  şlokda 
burk şark kılıp on edgüsin m ən Atsan özüm 
buyan küsüş üzə koşmış takşut başladı.
2.ayağuluğ umuğumuz birər tuşlarda 
admlamıq asığı üşün küü kəlig üzə 
ançulayu kaltı sumur tağlar kam təg 
ayı uluğ arduk körklə etüz belgürdür 
aşu yimə ol kaqımız sağtaşmu 
amrılıp inc təprəm ədin olurmış ödtə 
aridin əq siməksizin alkutın siqar 
aqsız üküş uluşlarda toşu köşünür
2 1 0
3.kut buyanlar iliginin kutluğ bodınta 
kulaçça erip tip təgirim i pravışı erür 
kurşadılu yüz miq koldı sanınça yoçan 
kuduluşu ağılışu yaruklar önər 
kudğarğuluğ vaynikilər yarığu  iyin 
kuruğsuz yig asığlarığ büdürgü üçün 
kodı özü təgşindürü tolptın siqar 
kum sanınça yirtünçülər sayu yadılur 
4.Sarvavartasıdı tigin ad öqdünlüg 
səkiz on yaş yaşamışm körkitmiş erür 
sartavahı yolçı, yirçi aşuça yimə 
sanı yüz miq koldı nayut yıl ay yaşayur 
sakınıp nəq tükədinçsiz sözlüg yidinçsiz 
saşımsız yarp kut küsüşlüg küçi barıntm 
sansar uçı tüpükginçə pək meqgü tupup
5.  turkaru ödün köqül bilig basudçılığın 
tudçı yisdim ertər keçər idiglig nomlar 
toğmak öçmək törülüg ol ürlüksüz titir 
tudyaklanğuluğ, yapşınğuluğ öz tezi yok tip 
tuyunmışlar iliginiq bilgə biligi
turum ara erdə, kısğa kşan ödtə
tolp üç ödki alku nomnuq tezin belgüsün
tuyu yumkı  bir kalısız tuyar ödkürür
6.  bir uluşta yirtinçünüq yaruk yulası 
bilgülügçə kamığ nomta tuyunmuş ödtə 
birlə yana adm alkıı uluşlar sayu
bir təg yaqlığ burkan bolmış körki köşünür 
birgərü ol  alkulamı birkə sığurur 
bim i alkuka kigürməki antağ ök erür 
bilü uğusuz intraçal toorka okşadı 
birtəm lədi tıdılışmaz küü kəlig kılur 
7.odunmışlamıq iligi öz kudurmış 
oşup eşəliksiz yolta om anıp turup 
on uluğ küç, tört korkınçsız eqrəyük başlap 
okşatınçsız yig nomlarka tükəllig bolup 
oq təgziqçilik yaltrıdur tudruğ tigmə
211

utğurak çm arış arığ üç nom tilgənin^ 
ol tıdığsız tolun bilge biligi üzə 
onğay ilkəy kuvağ ara onğaru evirür
8.  yirtinçünür) umuğınır) ünində önər 
yig yörügli yılayulı tört üç kirtülər 
yilvi yarjlığ ulalışur pıratıdyasanbutrad 
yig üstünki paramıtta ulatı nomlar 
yirçiləyü bu sansartın tardıp taşkarıp 
yintsikməksiz yig merjgikə yidkürgü üçün 
yinik ağır aşnu kilmiş tıldağı iyin
yidə uduşu kölürjülər yolınça ildir
9.  arya Vayruçana eksübi Amıdayusı 
ayağuluğ Badıraşırı  Suçantırabudı 
ançulayu ok Sıryağarbı Vaşır yalınlığ 
adlar üzə öni öni yirdinçülərtə
alp Samantabadıra Vaçıra Tuvaça 
Avalukidaişvara Nırvanakidü 
Ardın Qandabastı başlap bodısatavlığ 
arığ tirin kuvrağ üze ağırladılar
10.  ton K arasa şat parışkar yiviklər alıp 
toyın körklü tuğ başlığmg törüsin tutup 
toruk yavrı bramanıg körkin körkidip 
tuta yigü aşın üşüp əm gəktə çonup 
tolu yarım ay sayu belgüni bilip
toş bulğanmış ig əm lədəçi, otaçı bolup 
turıdmaksız kögül üzə alku ödlərdə 
tonça kamığ al aldağta üd yaradmır 
11 .kadır yavlak tmlığlarığ yavaldurğu üçün 
kağıl bağsal iriglig il kan bəg iişi bolup 
kadğuluğnug əmgəklignig yarağı iyin 
kara bodun başlağuluğ törü yorıdıp 
kat kat tegri yirlərində yalaguk ara 
kayuta yimə kaçan ersər başlap ərksinip 
kanturğu üçün tınlığlamıg kop küsüşlərin 
kamığ türlüg erişlərig tükəl körkidür
12.umuğumuz uğan alpnıg etüz belgüsi
212
uşadı ıdur yarukları öz yaş ülgüsi 
uçuz bilmək ötkürm əki, uz tuyunmakı 
uşun ödün nomluğ tilgən təgşindürməki 
uluğ tolun üni,  isigi,  toyı,  kuvrağı 
uz yaraşı ödləyüri kop erişləri 
una bu ok adrukları birər birəri 
udsuz, tiipsüz erür üçün apa manur mən
13.  yümçigsizin titrü baka körüp kanğusuz, 
yükünç,  ayığ, tapığ,  uduğ yanğı bulğusuz, 
yüdə ildinü töpüdə urup utlı kılğusuz, 
yüz mir)  sansız kalp öd üzə ögüp ördgüsüz 
yürüt),  arığ,  edgü nom lar ağılıkıga 
yürəkimtə  içtin barmış kirtgüııçüm üzə 
yükünürmən kop körjül in alu yarlıkm 
yögərütə sizni körgü küsümüş kanzun
14.  ögə yükünmüş bu yanmın evirər mən 
örgüt tudçı köni kirtü nom nomladaçı 
ögip uluğ tuyunmuş m ən bolmakım üzə 
ödügçisiz admlarka um uğ bolayın
T ərcüm ə
1 .Budha Avatamsaka adlı ayə içində 
dəyişm əz qanun  fəslinə giriş bölümündə 
bütün hər tərəfdən gəlm iş bodhisatvların 
bulud kimi yığılmış xalq, camaat arasında 
burhan oğlu Tolpı Tüzün Uğan zahidin 
misilsiz üstün yaxşılıqlarını tərifləyən m ənzum ədən 
burk -  şark edib on yaxşılığını mən Atsan özüm 
yaxşılıq arzusu ilə qoşduğum  şeir başladı.
2.Hörmətli ümidimiz h ər təsadüfdə 
başqalarının faydası üçün səsi gələn qədər 
beləcə qaldı  Sumur dağlar xanı tək 
çox böyük,  olduqca gözəl  vücud göstərir, 
yaxud yenə o atamız bardaş quraraq 
sakitləşib, dinc tərpənm ədən oturduğu vaxtda 
onu axtarmağa ehtiyac olmadan
213

istinasız çoxlu ölkələrdə tez-tez görünür
3.  səadət,  yaxşılıqlar hökmdarının xoşbəxt boyunda 
qulac qədərdir deyib dəyirmi pravesa var 
sarmaşaraq yüz müılərlə yoçana ilə 
Alçalaraq-yüksələrək işıqlar yüksələr 
Qurtarılmalı vayniklər yaradığı üçün 
Bitməmiş yaxşı işləri bitirmək üçün
Hər bürcün özü dəyişərək qoydu 
Qum qədər çox dünyalar boyu yayılır
4.  Əvvəlcə  Sarvavartasıdı adlı şahzadənin 
Səksən il yaşadığını göstərmişdir 
Sartavahı yolçu, rəhbər adı ilə yenə 
Yüz min koldı nayut il,  ay yaşayır 
Düşünüb tükənməz,  sözlə sona yetməz 
Saysız qüdrətli səadət arzulu güclü varından 
Samsarın ucu sona yetişincə sağlam,  əbədi durur
5.  Əbədi olan könül biliyinin rəhbərliyi ilə 
Fasiləsiz ötüb keçər həyata bağlı ənənələr 
Doğulmaq,  ölm ək qanundur, ölümlü sərtdir 
Duyulmalı,  yapışmalı öz kökü yoxdur deyib 
Anlaqlı hökmdarlarının müdrik hikməti 
Dərhal keçən, qısa bir an içində
Hər üç zamankı bütün ənənələrin əslini, nişanəsini 
Duyaraq hamısını istisnasız öyrənər
6.  Bir ölkədə dünyanın parlaq m əşəli
Aşkar olduqca bütün ənənələrin məlum olduğu zamanda
Yenə digər bütün ölkələr boyu
Eyni tərzdə (onun) burhan olmuş  şəkli görünür.
Cənubda o  hamım birlikdə sıxışdırır 
Birinin hamını gətirməsi o cür olur 
Bilərək mümkün olmayan İndraçala toruna oxşadı, 
Tamamladı maneəsiz şöhrəti yayıldı.
7.0yanm ışlarm  hökmdarı xilas olub qurtulmuş
Ən mühüm yolda yerləşib duraraq
On böyük qüvvət, dörd qorxusuz enrəyük başda olmaqla
Bənzərsiz üstün ənənələrə sahib olub
On fəsilli aydınlaşdırım əmanət deyilən
2 1 4
Tamamilə gerçək, təm iz, pak üç ənənə çarxını 
O hüdudsuz dolğun müdrik hikməti ilə 
Camaat arasında asanca yaxşılığa döndərir.
8.  Dünya ümidinin səslərindən qalxar 
Yaxşı izahlı, təfsirli dörd üç gerçəklər 
Sehrlə yetilən pıratıtyasamutrada
Ən üstün paramita, başqa adətlər 
Rəhbər olub bu samsardan dartıb çıxarıb 
Əlaqəsiz, üstün əbədiliyə yetirm ək üçün 
Xəfif,  ağır öncə edilmiş bir əm əllə bağlı 
Yedəyində, arxasmca yük heyvanları yolla gedir
9.  Arya vayruçana aksobhya Amıdayus 
Əziz Bhadrası Suçandrabodhı
Eləcə də Suryağarbha Vayra alovlu 
Adları ilə başqa-başqa dünyalarda 
Qüdrətli Samantabhadra Vayradhvaya Tuvaça 
Avalukitşvara Nirvanaketu 
Ardın Qandhahastı başda olmaqla bodisatvlı 
Təmiz icması, camaatı ilə ona hörmət edilir
10.  Karasa don, şat parişkar ilə geyindirib 
rahib qiyafəli tuğ başlının ənənəsini tutub 
arıq, z ə if brahman şəklini göstərib 
tutaraq yeməli aşım kəsib əziyyətə qatlaşıb 
bütöv yarım ay ərzində işarəni bilib
təbii pozulmuş xəstəliyi müalicə edən təbib olub 
yorulmayan könül ilə bütün zamanlarda 
h ə r növ bütün çarə, üsulları  məharətlə tətbiq edər 
11 .Qızğın, yava canlıları yumşaltmaq üçün 
Qamçılı hökmdar bəy, m əm ur olub 
Qayğılığının, əziyyətinin m ənfəəti üçün 
Qara xalqa rəhbərlik üçün qanun yaradıb 
Qat -  qat tanrı yerlərində,  insanlar arasında 
Harada yenə haçan olsa, başa keçib, hakim olub 
Qandırmaq üçün canlıların bütün arzularını 
Bütün dürlü hərəkətlərini tam göstərir.
12.Ümidsiz qüdrətli alpın vücud əlaməti 
H ər vaxt göndərdiyi işıqlı həyat ölçüsü
21 f

Ucuz bilm əyən nüfuz etməyi,  məharətlə duymağı 
Uzun zaman qanun çarxını çevirməyi 
Ulu,  dolğun səsi,  hərarəti,  şəhəri, camaatı 
M əharətli,  layiqli öyüd verməsi,  bütün hərəkətləri 
M əhz indi m əziyyətləri birər-birərər 
Sonsuz, nəhayətsiz olduğu üçün ona inanıram
13. Göz qırpmadan baxmaqla doymaq olmaz 
Tezim,  hörmət,  qulluq,  ibadət əvəzi tapılmaz 
Baş üstdə tutaraq yük daşımaq fayda verməz 
Yüz min saysız dövr ərzində tərifləyib ötgüsüz 
Parlaq,  təmiz, yaxşı qanunlar xəzinəsində 
Üreyimdəki içdən gələn inamım ilə
Səcdə edirəm bütün könüllə  qəbul edərək buyurun 
Yuxarıda sizi görmək arzum yerinə yetsin
14. Müdrik təzim etmiş yaxşılığımı təqdim edirəm 
Daim,  fasiləsiz doğru, dürüst qanun hazırlayan 
Anlayıb,  dərindən duymuşam,  bunun sayəsində 
Başqa imkansızlara ümid olum
2 1 6
OTUZ  BEŞ  BURHANA  HÖRMƏT
Şeir 
namu  budaya,  namu  darmaya,  namu saıjğaya
  sözləri  ilə 
başlanan yeddi  sətirlik n əsrlə yazılmış girişlə başlanır və  8  sətirlik 
sonluqla  bitir.  Şeirin  əsl  m əm i  35  səkkizlik  bənddən  ibarətdir. 
Əlyazmasında  140  sətir  vardır,  h ər  sətirdə  iki  misra  mövcuddur. 
Deməli,  şeirdə 280 misra vardır.  Bütün qədim türk şeirində olduğu 
kimi,  misralar  əvvəldən  (başdan)  qafıyələnir.  Bəndlər  bir-birinə 
səkkizinci  misralarm  sonunda  gələn 
yükünürmən
  sözü  və  bu 
sözdən əvvəl  gələn -  
ka,  -kə
  (səkkiz təsadüfdə -  
na,  -nə)
  şəkilçili 
sözlərlə  bağlanır.  M isralardakı  hecalarm  sayı  müxtəlifdir  və  8 
hecadan  14  hecayədək  dəyişir.  Misralardakı  hecalarm  vəziyyəti 
belədir:  5  misra  -   8  hecalı,  40  misra  -   9  hecalı,  136  misra  -   10 
hecalı,  84  misra  -   11  hecalı,  17  misra  -   12  hecalı,  4  misra  -   13 
hecalı,  2  misra  -   14  hecalı  (280  misradan  220  misra  10  və  11 
hecalıdır)
Şeir burhan (Budda) əqidəsinə həsr edilmişdir.
Namu budaya, namu darmaya, nama sagğaya 
Suvaşdı sıdam, ad maqğal bolzun,  başladı 
uluğ kölügü nom ta yorığalı taplığ 
yoğaçarılarka alku ödlərtə 
öyü ödikləyü,  tudğalı təgimlig [otuz biş] 
burkanlarka yükünç yükünmək atlığ 
sıdap nom bitig bir təgzinç.
* * *
1.  Şamat vipaşyan ikidin siqar.
Şadu yanı təg  utru tuşlar.
Şaşın öd, erig edgü nomlarlığ.
Şanlığ, belgülüg tapduları körşi.
Şandapur yolm  körgidü birməklig.
Şakdılıq küçi, ertingü uluğ.
Şakimuni atlığ uğanlar arşısı.
Şanda bakşıka yükünürmən.
2 1 7

2.  Yad üzə artançsız,  yanmçsız tözlüg. 
Yavalduru udaçı yaqğarınçsız işlig. 
Yavalmaz, təprəm əz yaqı arığ vaşır. 
Yavrımaz,  artamaz yarp,  kadığ toq  şır. 
Yavlak,  şımpuluğ yağısın udup.
Yança iyindəçi tip yadılmış atlığ. 
Yalaquknuq, teqriniq yalıquz bakşısı 
Yalmlığ, çoğluğka yükünürmən.
3.  Etüzi münsiiz bolmakta uladı. 
Əqrəyük nomluğ yarukın ıdıp.
Egzümiş buyanlığ tınlığlarığ 
Əmgəklik tüntin ertürdəçi.
Ərksinmək başlap altı  türlüg.
Edgü adruklar ad yörüglüg 
Əqinçik ıduk erdni yalmlığ.
Edgün barmışka yükünürmən.
4.  Köqül tözilig akaş yüüzintə. 
Körmək, bilməklik bulıt öridip. 
Küsüşlüg kün çoğın kölidü  tudup. 
Küsənçig nomluğ yağmur yağıdıp.
Köp vaynikilər kuşalamulm.
Köpirdü, yaşardu öklidü udaçı 
Kür luular erkligi  ilig kan atlığ 
Kükürt ünlügkə yükünürmən.
5.  Anantımadı başlığsız uzun.
Ağlançığ sansar içindəki.
Arasız,  oksuz ağtınu inə.
Altı  yollarta təgzinü tutur.
Aranz umuğsuz tınlığlarığ.
Açığ əmgəktin oşğurdaçı.
Artukrak kımğ katığlanmaklığ.
Alpağut ərkə yükünürmən.
6.  Öşəliksiz çm kirtü nom tözin. 
Ötkürü, bilgəli um amak üzə. 
Ürlüksüz sansarka korkmç oridip. 
Öz asığmta evriltəçi.
Ülüş təqinçə tuyunmışlarığ 
Ülüglüg m əqikə təgürgəli.
Üzüksüz turkaru katığlanmakta. 
Ögirdəçikə yükünürm ən.
7.  Toğum ulayur mzvanı kılınçlığ. 
Topulup önünçsüz bərk,  yigi arığığ. 
Tuyunmak tözlüg yalını üzə.
Topça kalısız tuyu örtədəçi.
Tutçı yarukluğ çuvalapırabası 
Tokılığ körklə munçuktın erdmiş 
Tolu təgirmi erdini oot atlığ.
Tolpta çavıkmışka yükünürmən.
8.  İlkisiz uzun sansartın bərü. 
İrkilü kəlmiş tsuy irinçülüg 
İrig, katır,  yavlak içkəklər üzə. 
Jsırdılmaktın kutsıradılmış.
İrinç əm gəkkə basıdılmışlarığ. 
İkiləyü yana kutadturdaçı.
Iduk erdini ülüglüg,  kutluğ.
İdi igəkə yükünürmən.
9.  Bilgülüg nom luğ antımı tigm ə. 
Biligsiz biliglig karaqku tüntə. 
Birtin uç tudmak körüm kə arsıkıp. 
Birin birin aşmışlarka.
Bir tək köni yol körkidü birip 
Birtəmlig tuşka təgürdəçi.
Bilgə biliglig aytakı yarukluğ. 
Bilgin yirçikə yükünürmən.
2 1 »
2 1 9

10. Altı paramıt, tört içkərməklig. 
Al,  altağlarta ilkəvsüklənü.
Atyandık bolup yaıjılmışlarığ. 
Aryamarğ yolça uduztaçı.
Arıtı tıdığsız teqridəm közin.
Alku ödtə körüp umuğ boldaçı. 
Amuğatarşım kuruğsuz kördəçi. 
Arığın kəlmişkə yükünürmən.
11. Rağa,  az başlap ayığ nomlarlığ 
Rakşaz oğuşluğ ada kıldaçı 
Raxu üzə abıdılmaksız
Raça ilig kan erkiqə  təgnıiş 
Rasayan tatığlığ nomluğ suv akıdıp 
Rama ögrünçüg öklidtəçi 
Ratna -  çantıra erdini ay teqri 
Raşmı yaruğluka yükünürmən.
12. Nıyama yamani bilgülüg nomluğ 
Nirvana alku tıdığlamıq
Nızda birakina birtəm kidməki 
Nıyaya yörüg yolınça barıp 
Nıtya töz ürlük mradma mənsiz 
Nıruda öçmiş təgşilməksiz 
Nırvanlığ orunta ergüti omaşmış 
Nırmala kirsizkə yükünürmən.
13. Ünlüg adkağtm önmiş,  ertmiş 
Öqdünki uçta tutulmaduk 
Ümülmək körümtin örji kidmiş 
Üşlünçü tüptə içikmədük
Üçli törtli belgükə tayaklığ 
Öd atlığ santa tüşrülmədük.
Örüg amrılmış vımala kirsiz 
ö z  tözi arığka yükünürmən.
14. Taqsuk ed tavarlar üzə
Tapmça m əqilər təgintürdəçi 
Taplığka yaraşı nom  nomlamaktm 
Tanuklığluğ töş buldurtaçı 
Takı artukrak korkm çsız kılıp 
Tar,  sıkış əm gəktin kutrulturdaçı 
Tada tıvaki birm əktə titimlig 
Tartmçlığ kaqım ka yügünürmən.
15. Prakartı tip atkandaçı 
Pradan kılğu tip nomladaçı 
Pratıdyasanbudpad nomuğ aşı 
Praçaradıka ınanmışlamıq 
Praşva kılu sözləşm əklig 
Pradıbanlarm küçsirətdəçi 
Braxmaçarı arığ yorığlığ
Braxmanı  atlığka yükünürmən.
16.  Adtın, belgütin adırılmış tözlüg 
Adruk taqsuk,  artuk inçgə işlig 
Anasırava tatu tigmə
Akığsız oğuş nomluğ etüzlüg 
Alku nom tayakı ada kaq  tidmiş 
Arığ braxmı çm Azrua birmiş 
Adı kötrülmüş braxmatadı atlığ 
Ayağka təgim ligkə yükünürmən.
17.  Sordapan arxantta ulatılamıq 
Sunasıu tatğanğu küsəngülügi 
Sudanı başdıqlığ edgü ərənləmiq 
Sora isdəyü tiləgülügi 
Sokuşmış,  tuşuşmış avantlığlamıq 
Suvsuşm kandurup ögirtgülügi 
Soğancığ edgü çm köni nomluğ 
Suv teqrisinə yükünürmən.
18. Başlığsız uşun sansartm 
Balapardağçan bolm ak uğurmda
2 2 İ
2 2 0

Baramarta yig yörüg töziqə karşı 
Bar yok timəklig iki uçuğ tudup 
Başm ıdturunmış yadyadatı təg 
Barğuluğ ortun yol yaqılmışlamıq 
Başçı uduşğakı Badıra şiri atlığ 
Bakşım,  sizinqə yükünürmən.
19.  Çaduraşıdı Saranşirikə
Çak ülgü sanı səkiz tümən tört miq 
Çarıtlar üzə basıdılmaklıg 
Çalığ sişikkə çalsıkmışlarka 
Çamsız ögirgü suvığ bürdiglig 
Çak soka nomluğ məqi birdəçi 
Çandanaşiri çmdan ülüglüg 
Çavıkmış küülügkə yükünürmən.
20. Təmir,  tuç, kümüş,  altun tilgənlig 
Təgsindürtəçi kanlar başdıqlığ 
Teqri, yalquk erkliglərintə
Təlim oğurın ertmiş aşunmış 
Təqkərgülügsüz çoğluğ, yalınlığ 
Təprətgülügsüz küçlüg,  küsünlüg 
Təqsiz, ülgüsüz,  edgü adrukluğ 
Teqrim,  siziqə yükünürmən.
21.  Yadta öztə bir təg yapa yadılmış 
Yarlıkanançuçı köqül öridip 
Yaradınğuluğ edgü nomlarta
Yaq, kip birməklig yarukın  ıdıp 
Yaqılmak tözlüg karaqkuların 
Yana toğmaksız kılu öçürdəçi 
Yaruk, yaltrığ kutluğ ülüglüg 
Yarutdaçıka yükümürmən.
22.  Buzandurmaçı nızvamlamıq 
Bulğandurmaklığ küçlərin kevip
Buşıta ulatı yorığlar üzə 
Buyanın bilgə biligin yıvıp 
Buşulmaz,  ardamaz nırvan mənisin 
Bulğuluğ küsüşi uz büdmiş, kanmış 
Busuşsuz kutluğ Aşuka şiri 
Burkan kutıqa yükünürmən.
23. Nandımukdı öqi öqi tarlağlığ 
Namurup ad öqtə tudulmuşlamıq 
Nayut asanki koldı  sanınça 
Naraka sevigsiz əm gəklərintə 
Nata umuğ,  mağ bolğalı udaçı 
Nara sınxa ıduk yalquk  arslanı 
Narayana şiri küçlüg küsünlüg 
Nayaka yirçikə yükünürmən.
24.  Körü kanınçsız lakşan ayraklığ 
Köşünü turur etüz idigi
K öz kaçığlarığ kutadurdaçı 
Köqül erkligig ögirtdürdəçi 
K üsənçig lınxua kutluğ ülüglüg 
K üsəm iş küsüşüg top kandurtaçı 
K öpkə asığlığ Kusum a şiri atlığ 
Köni tuyunmışka yükünürmən.
25.  Baramaarda çin yig yörüglüg 
Barıvışutı  tözi arığ süzük
Bağ kusuk tigli kkir yolatmaksız 
Badma çıyuda lınxua yaltrığlığ 
Bar kəl kılmaklığ bügüləməki 
Barçaka asığlığ ad maqğal bolmış 
Bavağr türlüg Loğatadunıq 
Başçı idisiqə yükünürmən.
26. Daram samadı nomların tolu 
Darma pidaka ağılığ tutdaçı
2 2 2
223

Daşabal on küçlüg tuyunmışlarlığ 
Danı  şırışdı baylar omağı 
Dartavaçıra bək katığ vaşır 
Datu oğuşnuq adı maqğalı 
Danaşiri atlığ ed tavar kutluğ 
Dantinaki dıntarka yükünürmən.
M anuşa yalquk başdıqlığlamıq 
Maytrı köqüllüg çm edgü öglisi 
Mayaçal yilvi toor,  al,  altığ üzə 
Matyamarğ yolça uz başladaçı 
Maxapuruş uluğ ər Suuvikiranda şiri 
Maqğalım,  siziqə yükünürmən
27. Uzun sansarlığ ootluğ ev içintə 
Utru tetrü bar kəl kıldaçı 
Uğusuz,  sərgüsüz, unçsuz, ködrünçsüz 
Ulınçığ əmgəkkə sokışmışlarığ 
Uşadı turkaru öyü ödikləyü 
Unıtmadaçı  umığı,  ınağı 
Uluğ tuyunmış  Sımartı şiri atlığ 
Uğanlar kanıqa yükünürmən.
31. Öqtə ulatı ögm əklig şımnu 
Ördüg,  bağ başlap nızvanılığ şımnu 
Örlətm ək işlig teqrilig şımnu 
Ölümlüg  şımnu üşlünçü türlüg 
Ülgüsüz üküş yad yağıların 
Örləttürm ədin utmış,  yavaldurmış 
Özi süqüştə yigədm iş atlığ 
Öşəliksiz ərkə yükünürmən.
28.  Suksmmak tözlüg azta uladı 
Suv kəlginiqə tokıdılmışlanğ 
Sudur başdıqlığ edgü nomlarığ 
Sunmış iligi üzə tartıp taşkarıp 
Soka umuğ,  ınağ bolğalı umaktın 
Soğançığ,  edgü ad küü ildinür 
Suuparı  Kirtidanamatiya şiri atlığ 
Sorukmış bilginkə yükünürmən.
32.  Akığsız oğuştın atrılıp önmiş 
Adruk adruk etüzləri üzə 
Anağat kəlm ədük öd tükəginçə 
Adınlar aşığın kılğuluğ iştə 
Arasız,  oksuz bar kəl kılğalı 
Arduk bərk katığ küsüş tufğurmış 
Ağmçsız kınığlığ vikirandağamini 
Ataçım siziqə yükünürmən.
29.  İlki tözi arığ bilgə biliglig 
İdiz uçruğluğ tuğ örü tikip 
İgid sakınçlığ yad yağılarığ 
Irak təşkürü kaçurmak üzə 
İçtin sıqarkı köni yorığlığ 
İlin, uluşın uz küzətdəçi 
İndirakidutuvaça raça 
Iduk iligkə yükünürmən.
33.  Tüküni kırk səkiz edgü nomlarığ 
Töşütə yatılmış yaruk,  yaltrığlığ 
Tükəşigçə uz tüm əki idigi 
Tükəl edgüsüz kutluğ ülüglüg 
Tük tümən türlüğ taqsuk edlərin 
Töşkərgülügsüz çoğluğ, yalmlığ 
Tünərig sansamıq yaruk yulası 
Tüpkərü tuymışka yükünürmən.
30. Manuçan rıdı küü kəlig üzə 
Maqlayu kəzə bar kəl kıldaçı
34.  Küsəm iş küsüşüg top kanturdaçı 
Körtülm ə ağır erdini tözlüg
2 2 4
2 2  f

K üdən mzvanıhğ kkir yukluqmaksız 
Körklənü açılmış lınxua oğuşluğ 
Körjül tülüki küü kəlig üzə 
Köpnüg asığmta tutçı evrildəçi 
Köni tuyunmak bilgə biliglig 
Kütidmiş çoğluğka yükünürmən.
35.  Çiçə əgsüksiz küsüş kanturur 
Çmtamanı təg bərkin bulğuluğ 
Çimsiz, silvisiz,  münsüz,  kadağsız 
Çınlayu udumbar alp tapışğuluğ 
Çığsız, ülgüsüz edgü nomlarığ 
Çıbıkı, budıkı yapa yatılmış 
Çınsu nom tözintə uz onıaşığlığ 
Çın sala sögütkə yükünürmən.
Una bu soka bizni osuğluğ 
Oğadıp kalmış tmhğlarığ oğrap 
Upalı sudurta ötündürülmüş 
Uğan arzı üzə uz nomladılmış 
Otuz beş burkanlarka yükünmiş üçün 
Utğurak təgingü kılınçım önüp 
Umuğsuzlarka uluğ boldaçı 
Uluğ tuyunmış bolmakım bolzun 
[edgü] 
[edgü]