Yengil atletika va uni

2.1. Sportcha yuruvchilarga qo‘yiladigan talablar
Yurish mexanikasi nuqtai nazaridan, baland bo‘yli va uzun qadam 
tashlaydigan sportchilar sportcha yurish uchun yaxshi imkoniyatga 
egadirlar.
Biroq, sport amaliyoti ko‘rsatishicha, tashqi belgilar tanlov uchun 
ishonchli mezon bo‘la olmaydi. Ma’lumki, yaxshi natijalarga nafaqat 
baland bo‘yli sportchilar (E.Lyungin, R.Laerd) balki o‘rtacha bo‘ydan 
past bo‘lgan sportchilar (E.Maskijkov, V.Svechnikov, K.Xyoj) ham 
erishganlar. Eng muhimi sportchilarning markaziy va vegetativ asab 
tizimlari faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan o‘rtacha quvvatdagi davomli 
ishga moslashganligidir.
Natijalarni o‘sib borishi odatda, 4-6-yil davomida, ba’zan esa 
undan ham ko‘proq vaqt davomida amalga oshadi. Sportcha yurishda 
yuksak natijalarga erishish uchun ko‘p-yillar davomida maqsadni 
ko‘zlab astoydil mashq qilish lozim. 
Tez yuruvchi sportchilar o‘z jismoniy tayyorgarliklarini ko‘p-yillar 
mobaynida saqlab qolishlari mumkin. Masalan, Vladimir Golubnichiy 
19 yoshida jahon bo‘yicha yaxshi natijani ko‘rsatdi (1:30,02,). So‘ngra 
21-yil davomida yirik sport anjumanlarida qatnashib, ikki martda (1960 
va 1968-yilda) olimpia chempioni bo‘lgan. 1976-yilda 40 yoshida u 
mamlakatimiz birinchiligi uchun Kiyevda o‘tkazilgan musobaqalarda 
20 kmni 1:23,55 da bosib o‘tib, shaxsiy rekordga erishdi. G.Atapov, 
A.Vediakov, E.Lyukstin, S.Grigorev, S.Bondorenko, V.Vavilov kabi 
sportchilar ham ko‘p-yillar davomida yuqori natijalarni ko‘rsatganlar. 
Necha yoshda yuksak natijalarga erishish mumkin?
Bir necha-yil muqaddam, 24-32 yosh eng muvofiq deb hisoblanar 
edi. Biroq, sport amaliyoti bunga o‘zgartirishlar kiritdi. Chunonchi, 
1953-yilda tug‘ilgan nemis sportchisi Shtadmyuller 1972-yilda 50 
kmli masofoda 2 soatli yurishda jahon rekordiga erishdi. 1973-yilda 
yana bir nemis sportchisi Vaydner 40 yoshida 50 km va 30 milga 
yurish bo‘yicha jahon rekordiga erishdi. Aniqlanishicha, 50 kmli 
masofaga ixtisoslashgan sportchilar 20 kmli masofaga ixtisoslashgan 
sport chilardan katta bo‘lishlari mumkin.

---

53
Sportcha yurishda mashq qilishning asosiy tarkibiy qismi – sportchi-
ning har tomonlama va maxsus rivojlanishi hamda takomillashuviga 
yordam beruvchi jismoniy tayyorgarlik hisoblanadi. Shunga ko‘ra, 
jismoniy tayyorgarlik umumiy va maxsus tayyorgarlikka bo‘linadi. 
Umumiy jismoniy tayyorgarlik tanlangan sport turida eng sama-
rali mukkamallashishni ta’minlovchi sportchining uyg‘un rivoj la-
nishini nazarda tutadi. Maxsus jismoniy tayyorgarlik vegetativ va 
harakat funksiyalarini rivojlantirishga qaratilgandir. Maxsus jis-
moniy tayyorgarlik uchun organizmga tanlab ta’sir etuvchi, qat’iy 
yo‘naltirilgan mashqlar xosdir. Tabiiyki, maxsus jismoniy tayyor-
garlikda yurishning o‘zi (sportcha yurish va odatdagi yurish) tez 
yuruvchi sportchining maxsus mashqlari, shuningdek,, yurish bilan 
uzviy bog‘liq bo‘lgan mashqlar eng yaxshi mashqlar bo‘lib hisoblanadi.
Sport natijasiga umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarliklar ta’sir 
etadi. Tayyorgarlikning bu ikki turi ularga ajratilgan vaqt bo‘yicha 
o‘zaro farqlanadi. Maxsus jismoniy tayyorgarlikka ajratilgan vaqt 
umumiy jismoniy tayyorgarlikka ajratilgan vaqtdan ko‘p marta ortiq. 
Yuksak sport natijalariga erishish uchun tez yuruvchi sportchi kuchli 
mushaklarga va a’lo darajadagi chidamlilikka ega bo‘lib harakatlarni 
tezda uyg‘un ravishda bajara olishi lozim.