Yengil atletika va uni

3.5. Ilmiy-tekshirishlarni tashkil qilish va o‘tkazish
Ilmiy-tekshirishlarni tashkil qilish va o‘tkazishni umumiy 
sxemasini keltiramiz.
Adabiyot va amaliyotning tahlili
Adabiyotlar mavzusini tanlash
Mavzuni tanlash
Tekshiruvchini kundalik tutishi
Vazifani belgilash
Nomini ifodalash
Gipotezani ishlab chiqish
Tekshirish rejasi
Tekshiruvchilarni tanlash
Tekshirish usullarini tanlash
Yordamchilarni tayyorlash
Hujjatlarni tayyorlash
Sharoitlarni tashkil qilish
Materiallarni yig‘ish
Materiallarni qayta ishlash
Natijalarni rasmiylashtirish
Amaliyotda qo‘llash
Tekshirish mavzusini tanlashda ilmiy fikr va oldingi amaliyotni 
tahlil qilish, adabiyotni manba’sini o‘rganishdan bevosita kelib 
chiqishi kerak. Tekshirish mavzusi avvalombor aktual bo‘lishi kerak, 
nazariya va amaliyotni aniq savollarini yechishda uning ahamiyatini 
bahosi nazarda tutiladi. U qoida bo‘yicha ilmiy-tekshirish ishlarini 
yo‘nalishlari bilan bog‘liq bo‘lishi kerak va kollektiv tekshirish 
sharoitida ayrim savollarni individual yechilishini nazarda tutadi. 
Mavzuni tanlashda tekshiruvchini moddiy imkoniyatlarini hisobga 
olish zarur (tekshiruvchilar tarkibini, apparatlarning mavjudligini), 
ularni nazariy tayyorgarlik darajasini tekshirish o‘zining qat’iy 
chegaralari bo‘lishi kerak, negaki juda keng mavzu bir tekshiruvchiga 

---

596
uning hamma aloqalardagi voqealarini o‘rganishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Tekshirish vazifalarini belgilashda ifodalanishi ko‘zda tutadi va shunday 
savollar tanlanadiki, ilmiy ishning fikrini, uning asosiy aspektlarini 
aks ettirishi kerak. Vazifalarning soni uning murakkabligiga bog‘liq, 
bajaruvchilar soniga, tekshirishni davomiyligiga va boshqa omillarga 
bog‘liq.
Tekshirish vazifalari odatda ularning o‘zaro aloqadorligi mo‘ljal-
lanadi, ya’ni bir vazifani yechmay, ikkinchisiga o‘tib bo‘lmaydi. 
Tekshirishni hamma vazifalarini yechish butun tekshirishni tamom-
lanishi mo‘ljallanadi. Qandaydir hodisalarni tushuntirish uchun oldin-
ga suriladigan ilmiy taxminni gipoteza deb atash qabul qilingan.
Gipotezani ishlab chiqish manbalari shulardan iborat:
- pedagogik tajribani umumlashtirish;
- mavjud bo‘lgan ilmiy faktlarni analiz qilish;
- ilmiy nazariyani keyingi rivojlanishi.
Gipoteza oqilona fikr va intuitsiya asosida tug‘iladi. Gipotezani 
mustaqilligi quyidagi vaziyatlarda aniqlanadi: (Ashmarin B.A., 1987):
1. Gipoteza prinstipial teshirishga ega bo‘lishi kerak;
2. U oldin belgilangan ilmiy faktlarga ziddiyatlik qilmasligi va 
prinstipial sodda bo‘lishi kerak;
3. Gipoteza o‘rganilayotgan hodisalarni mohiyati tashkil qiluvchi 
savollar doirasini tushuntirishi kerak, nazariy va amaliy tajribali dalil-
larga ega bo‘lmagan tushunchalarni kiritishi kerak emas.
4. Gipoteza taxmin sifatida ehtimollik harakteriga ega, lekin bunday 
ehtimollik mantiqiy dalillarga ega bo‘lishi kerak.