Yer po`stidagi tektonik harakatlar

Orografik omillar
Orografik omillarni relef omillari deb ham ataladi. Bu omil bilvosita ta`sir etib, o`simlikka to`g`ridan-to`g`ri ta`sir etmaydi, balki boshqa omillar — iqlim omili orqali ta`sir ko`rsatadi. Orografik omillarga joyning dengiz sathidan balandligi, o`ziga xosligi, yonbag`irliligi kiradi. Orografik omillarning ta`siri yer yuzasining balandligiga qarab o`zgarib boradi. O`rta Osiyoda dengiz sathidan ko`tarilish darajasiga qarab o`simliklar mintaqalari navbat bilan almashinadi. O`rta Osiyo sharoitida o`simliklarning mintaqalar bo`ylab pastdan yuqoriga qarab ko`tarilib borishini va bu yerda bo`ladigan o`zgarishlarning qonuniyatini akademik Q. 3. Zokirov aniqlagan. O`rta Osiyoda cho`l, adir, tog`, yaylov mintaqalari mavjud.
Dengiz sathidan ko`tarilishi bilan har yuz metrda harorat 0,5 °S ga o`zgarib boradi. Shunga ko`ra o`simliklar qoplami ham o`zgarib boradi. Shu bilan birga yer yuzasining ekspozitsiyasi va tomonlari ham o`simliklar qoplamiga, qoplamdagi turlar tarkibiga ta`sir ko`rsatadi. Bir xil balandlikdagi shimoliy va janubiy tomonlarda o`simliklarning morfologik, biologik, fiziologik, ekologik xususiyatlari ham farq qiladi. O`simliklar qoplami va turlarning tarqalishida joyning yonbag`irligi va qiyalik darajasi ham katta rol o`ynaydi. Janubiy yonbag`irlarga quyosh nuri ko`p va tez tushishi natijasida turlar son jihatidan kam, o`simliklar qoplamining zichlik darajasi past bo`ladi. Tog` mintaqasining shimoliy yon bag`rida, asosan, o`rmon hosil qiladigan daraxtlar va butalar ko`p o`sadi. Daraxt va butalarning qalin o`sishi joyning mikroiqlimini o`zgartiradi, ya`ni nam uzoq vaqt saqlanadi, tuproq unumdorligi yuqori bo`ladi, chirindilar miqdori boshqa tur o`simlikning o`sishi uchun qulay muhit yaratadi. Janubiy yonbag`irlarda yorug`sevar, issiqsevar turlar ko`proq o`sadi.
Orografik omillar mintaqalikni keltirib chiqaradi. Shuning uchun ham har bir mintaqa ikkita bosqichdan iborat, ya`ni pastki va balandgi mintaqalardan iborat bo`ladi. Misol uchun, pastki tog` mintaqasi va yuqorigi tog` mintaqasi mavjuddir. O`simliklarning mintaqalar bo`ylab tarqalishi hayotiy shakllariga ham ta`sir ko`rsatadi. Relefning o`simliklar qoplamiga ta`sir ko`rsatish darajasiga qarab 3 gruppaga bo`linadi.
1. Makrorelef — baland tog`lar bo`lib, dengiz sathidan har 100 m ko`tarilishi bilan havo harorati 0,5 °S ga pasayib boradi. Natijada o`simliklar qoplami ham o`zgarib boradi. Makrorelef, asosan, baland tog` mintaqasi bo`lib, tog`lar ham uch qismga bo`linadi. Tog etagi-adir bilan tutashgan joyi, togning asosiy qismi, tog`ning ustki qismi, ya`ni yaylov bilan tutashgan qismi.
2. Mezorelefga, asosan, daryo o`zanlari kirib, bu yerda tuproq namligi, oziq moddalar miqdori va tarkibi o`ziga xos rol o`ynaydi. Yil fasllarining almashinishi, jumladan bahorgi suv toshqinlari vaqtida daryo o`zanlarining tuproq qatlami va tarkibi o`zgarib turadi. Daryo suvlarining tez oqishi natijasida boshlanish qismida yirik toshlar va shag`allar to`planib qoladi. O`rta va quyi qismida esa oqim sekinlashib chirindiga boy tuproq zarrachalari — loyqa yig`iladi. Daryoning boshlanish qismida tuproq g`ovak bo`lib, tosh va shag`allar to`plangan yerlarda buta va daraxt turlari o`sadi, ba`zi bir ko`p yillik boshoqdoshlar vakillari uchraydi. Daryo o`zanining o`rta oqimida ikki pallalilar sinfining vakillari uchrasa, quyi oqimidagi loyqa tuproqlarda chim hosil qilib o`suvchi iloq, qo`ng`irbosh kabi qo`ng`irboshdoshlar oilasining vakillari uchraydi.
3. Mikrorelef uncha katta bo`lmagan tepachalardan iborat bo`ladi. Bunday tepachalar cho`l mintaqasida, adir mintaqasining tekis qismida kemiruvchi jonivorlarning faoliyati natijasida hosil bo`ladi. Ba`zan shamollar natijasida o`simliklarning (yantoq, isiriq, achchiq buta) ildizlari bo`g`zida qum tepachalar hosil bo`lib qoladi. Bunday joylarda kserofil o`simlik turlari o`sib, tekis yerlarda o`suvchi o`simlik turlaridan bir oz farq qiladi.
DUNYO OKEANI VA DENGIZLAR XARITASINI ISHLASH VA JADVALINI TUZISH

Reja:

1. 
   Dunyo okeani suvlari
   
2. 
   Dunyo okeanidagi hayot
   

Tabiiy geograflarning diqqatini o‘ziga tortgan quruqlik planetamizning 29,2% yer yuzasini egallaydi. Qolgan maydon 70,8% i Dunyo okeaniga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun yer yuzasi tuzilishining umumiy tabiiy geografik qonuniyatlari okeanlar tabiiy geografiyasi asoslarisiz to‘la bo‘la olmaydi.
Dunyo okeani osti relefi to‘g‘risidagi eng umumiy tasavvurlarni batigrafik egri chiziqlar berib, u okean osti maydonining taqsimlanishini ko‘rsatadi. Biroq chuqurlik darajasi ko‘pchilik hollarda Dunyo okeani osti relefining elementlarini to‘la aks ettira olmaydi.