Yer po`stidagi tektonik harakatlar

Yerning ichki tuzilishi
Arning chuqur qatlamlarini tuzilishi to`g`risidagi maolumotlar nisbiydir. Xanuzgacha chuqur qatlamlarning tuzilishi to`g`risidagi bevosita maolumotlar olingani yo`q. Chunki eng chuqur geologik quduqlarning chuqurligi 15 km ga etgani yo`q. Yerning chuqur qatlami to`g`risidagi maolumotlar geofizik usullar yordamida olinmoqda.
Yerning ichki tuzilishi to`g`risida quyidagi maolumotlar mavjud. Yerning markazigacha borilganda turli tuzilishga va xususiyatlarga ega bo`lgan quyidagi qatlamlar ajratiladi:
1. Yer po`sti chuqurligi 60 km, qattiq holatda.
2. Yuqori mantiya 60 ming km qattiq yerigan, qattiq holatda.
3. Quyi mantiya, 1000-2900 km, yerigan holatda.
4. Tashqi yadro, 2900-5100 km, yerigan holatda.
5. Ichki yadro, 51-6371 km, qattiq holatda.
Yerning markazidagi harorat + 4000 S, zichlik 12 kg/sm.kub, bosim atm.ga teng.
Tashqi yadroning 100-500 km chuqurdagi qatlamlar yerigan holatdadir. Bu qatlam astenosfyera deyiladi. U vulqonlar va kuchli yer qimirlashlarning o`choqlari joylashgan qatlamdir.
Litosfyera to`g`risida tushuncha.
Litosfyera yerning tosh, yax qattiq qobig`i hisoblanadi. Uning chegarasi yer yuzasidan to yuqori mantiyaning yerigan qatlaminig yuqori qismidan o`tkaziladi. Uning qalinligi 100-150 km ga boradi. Demak, yer litosfyerasiga yer po`sti va yuqori mantiyaning yerigan qatlamining yuqorisidagi qattiq qatlam kiradi. Litosfyeraning quyi chegarasi yerigan holatdagi astenosfyeraning yuqori qismidan o`tganligidan matyerik va okean tagi hududi “suzib” yurgan qatlamlarga o`xshab ketadi.
Yer yuzasining relpefini shakllanishi litosfyerada yuz byeradigan tektonik harakatlar bilan uzviy bog`liq.
Yer po`sti va uning tuzilishi.
Yer po`sti turli tarkibdagi tog` jinslaridan tuzilgan. Yer po`stida 93 ta kimyoviy elementlar uchraydi. Lekin ularning orasida 11 elementni tashkil etadi.
Ҳozirgi vaqtda yer po`stining tuzilish xususiyatiga ko`ra yerning planetar relpef shakllari ajratiladi. Ular quyidagilar:
1. Tog`lar megarelepefi
2. Platformalar megarelpefi
3. Matyeriklarning suv osti davomi megarelpefi
4. O`tish zonasi yoki geosinklinallar megarelpefi
5. Okean tagi megarelpefi
6. Suv osti tizmalarining megarelpefi.
1-3-Megarelpeflarda matyerik yer po`sti, 4-6-megarelpeflarda esa okeaniya yer po`sti rivojlangan. Oekin, yer po`stlari qalinligi va tuzilish xususiyatlariga ko`ra bir-biridan farq qiladi.
Ҳozirga qadar olimlar o`rtasida qaysi po`st qadimgi degan masalada bahs davom etib kelmoqda.
V.V.Belousov va uning shogirldlarining fikricha, qadimda yer po`sti kontinental haraktyerda bo`lgan. Okeanik po`st matyerik po`stini bazifikaciyalashuvidan hosil bo`lgandir.