Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti
Yüklə 7,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
gemolimfa
deb aytiladi. Gemolimfa tarkibida 80-88% suv, organik va anorganik birikmalar, bo‘yovchi moddalar - fermentlar va shakliy elementlar - tirik qon hujayralari - gemotsitlarning bir necha turi bo‘ladi. Gemolimfa oraliq almashinuv mahsuloti hamma to‘qima va hujayralarga yetib boradi, po‘st tashlash vaqtida, qurt organizmiga ovqat kelmaydigan davrda och qolmasligi uchun o‘zida zahira oziq moddalarini to‘playdi, biroq umurtqali hayvonlar qoniga nisbatan uncha murakkab vazifani bajarmaydi, ya’ni nafas olish jarayonida muhim ro’l o‘ynamaydi. Gemolimfaning tarkibi qurtning ovqatlanish sharoiti va organizmining holatiga qarab o‘zgaradi. Uning tarkibidagi gemotsit hujayralari amyobasimon erkin hujayralar bo‘lib, umurtqali hayvondagi leykotsitlarga o‘xshaydi, lekin uning miqdori hashoratlarda kam (1mm 3 gemolimfada, taxminan 2000 ta) bo‘ladi. Ipak qurtida uch xil gemotsitlar: donsiz, donli va sharsimon katta vakuolli gemotsit hujayralar uchraydi (diametri 10 mikronga yaqin). Donsiz gemotsitlar eng mayda (diametri 10 mikronga yaqin) gemotsitoblastlardir. Bular yosh hujayra hisoblanib, ularning yadrosi yupqa protoplazma bilan o‘ralgan bo‘lib, rivojlangan sari duksimon cho‘zilgan shaklni oladi. 2-2,5 marta yiriklashib duksimon fagotsitlarga aylanadi. Bular bo‘linib, organizmga kirgan mikroblarni qiradi. Fagotsitlar rivojlanishning keyingi davrida qon hujayralarining protoplazmasi donasiz tuzilishini saqlangan holda yana ham kattalashadi va unga enotsitoidlar deb aytiladi. Bularda kichikroq yadro va yirik vakuol bo‘ladi. qon hujayralari bosqichdan - bosqichga o‘tib, qariydi va ular donli sharsimon vakuolli hujayralarga sferulotsitlarga aylanadi. Qurt gemolimfasida oksidlovchi fermentlar bo‘lib, bular melanoza hodisasini, ya’ni erkin havoda oksidlanishi natijasida to‘q - qo‘ng‘ir yoki qora rangni beradi. Turli xil zotlar pillasining rangi turlicha bo‘lishi, erkak qurt gemolimfasida urg‘ochi qurtlarga nisbatan rangsizroq bo‘lishi, oksidlovchi fermentlarning oz-ko‘pligiga (erkaklarda ko‘p) bog‘liq. Ipak qurtida gemolimfa tana bo‘ylab harakati, elka (orqa) tomonida joylashgan naysimon organ bel naychasining urishi natijasida sodiri bo‘ladi. Bel naychasi yoki elka qon tomirining oldingi qismi - aorta va keyingi qisqarib - kengayuvchi kameralardan tuzilgan bo‘lib, tut ipak qurtining sakkizinchi qorin bo‘g‘imida joylashgan « yurak »ga bo‘linadi. Aorta ikkinchi ko‘krak bo‘g‘imidan boshlanib, sekin-asta bir oz torayib boruvchi silliq nay ko‘rinishida bo‘lib, bosh bo‘shlig‘igacha etib boraldi va u yerda uncha katta bo‘lmagan teshik bilan tugaydi. Yurak uzunligi bo‘yicha orqaning teri qoplamiga biriktiruvchi to‘qima paylari bilan birlashgan. Yuragining devori yarim halqa ko‘rinishidagi, chetlari yuqori va pastki o‘rta chiziq bo‘ylab o‘zaro birlashgan ikki qator yassi hujayralardan iborat bo‘lib, yon devorlarida «cho‘ntakchalar» deb ataluvchi alohida chuqurchalarda «ustitsa» deb nomlanuvchi qorin bo‘g‘imlari soniga qarab, 7 juft teshiklari bor. Yurak qisqarganda cho‘ntaklar teshikni bekitadi. Yurakdan teng yonli uchburchak asoslari bir-biriga qaragan, ularning uchlari teri qoplami bilan birlashgan bo‘lib, birinchi jufti qurt tanasidagi uchinchi ko‘krak bo‘g‘imi bilan birinchi qorin bo‘g‘imi o‘rtasidagi chegarada, oxirgi jufti esa yettinchi va sakkizinchi qorin bo‘g‘imi orasida joylashgan. Yurak devoridagi muskul tolalari yordamida qisqaradi: bunda yurakning hamma qismlari biri-ketin tananing oxirgi qismidan oldingi qismiga tomon qisqaradi. Bu to‘lqinsimon qisqarish yoki puls urishi, ayniqsa, sakkizinchi bo‘g‘im oldida yaxshi seziladi. Bunday qisqarish obi- havo haroratiga, qurtning yoshiga bog‘liq. Qon aylanish jarayonida gemolimfa tananing umumiy bo‘shligidan og‘izcha-ustitsa orqali yurakka tushadi: gemolimfani orqa qismdan aortaga haydovchi to‘lqinsimon qisqarish natijasida gemolimfa yurak bo‘ylab tarqalib, aorta orqali bosh bo‘shlig‘iga boradi, bu yerdan esa tananing umumiy bo‘shligiga tushadi. Gemolimfa hamma organ va to‘qimalarga borib, uni yuvib, yana og‘izchaga qaytib tushadi. Yurak qismining kengayishi qanotsimon muskullarning qisqarishi natijasida yuzaga keladi. Yurak faoliyati nerv tizimi orqali boshqariladi: tomoq usti nerv tugunlari qo‘zg‘alish markazi hisoblanadi: qorin nerv tugunlari pulsni boshqaradi. Yüklə 7,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|