Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti

enotsitoidlar
deb ataladi, 
bularda hujayradan kichikroq yadro va yirik vakuol bo‘ladi. Bosqichdan- bosqichga
o‘tganda qon hujayralari qariy boshlaydi, buning natijasida ular donli protoplazmaga 
ega bo‘lgan hujayraga aylanadi, so‘ngra sharsimon vakuolli hujayralarga – 
sferulotsitlarga aylanadi, deb faraz qilish mumkin; bu hujayralarning katta-
kichikligi har xil, ko‘p qismi yumaloq yoki bir oz oval ko‘rinishdadir. 
Sog‘lom ipak qurtining gemolimfasi quyidagi hujayra elementlariga ega
8-jadval.
Qon hujayralarining 
tiplari 
Gemotsitlarning foiz tarkibi 
 
Birinchi 
yoshdagi 
qurt 
Beshinchi 
yoshdagi 
qurt 
g‘umbagi 
kapalagi 
Gemotsitoblastlar 
53,00 
3,20 
2,75 
-- 
Donli gemotsitlar 
28,00 
37,75 
41,25 
12,75 
Duksimon 
gemotsitlar 
15,75 
51,30 
20,00 
17,00 
Sferulotsitlar 
1,00 
4,00 
31,75 
67,00 
Enotsitoidlar 
2,25 
3,75 
4,25 
3,25 
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, ipak qurti rivojlangan sari gemolimfa shaklli 
elementlarining tarkibi o‘zgarib boradi, ayniqsa, kapalaklik bosqichda 
hujayralarning eng eski turi– sferulotsitlarning miqdori ortadi. 
Ipak qurti gemolimfasida oksidlovchi fermentlar – tirozinaza va dopa-
oksidaza ham bor. Bu fermentlar moddalar almashinuvi mahsuloti hisoblangan 
ayrim birikmalarni kislorod ishtirokida oksidlash qobiliyatiga ega. Melanoza 
hodisasi ham bu fermentlarga bog‘liqdir. Bu vaqtda, havoga chiqarilgan gemolimfa 

---

bir necha daqiqadan keyin to‘q-qo‘ng‘ir yoki qora rangga kiradi. Bunday 
oksidlanish natijasida melanin pigmenti hosil bo‘ladi. Rangga bo‘yalish tezligi 
havoning haroratiga bog‘liq: qurtning jarohatlangan yeridan chiqqan gemolimfa 
issiq kunlarga nisbatan sovuq kunlarda sekin qorayadi. 
Bu oksidlovchi fermentlarning miqdori ipak qurti rivojlanishining turli 
bosqichlarida har xil bo‘ladi. Fermentlar qurtda kam, g‘umbakda ko‘p bo‘ladi. 
Oq pilla o‘rovchi zotlarning gemolimfasi tiniq, deyarli rangsiz suyuqlikdir, 
sariq va yashil pilla o‘rovchi zotlarning gemolimfasi esa o‘zining xususiyati bilan 
o‘simliklarda bo‘ladigan ksantofil pigmentiga o‘xshab ketuvchi alohida pigmentlar 
hosil qilgan sarg‘ish yoki yashilroq rangga ega bo‘ladi. Bunday pigment oq pilla 
o‘rovchi qurt zotlarida bor deb taxmin qilinadi, ya’ni ularning gemolimfasida 
oksidlovchi fermentlar ko‘p bo‘lganligidan hamma pigmentlar oksidlanib qoladi va 
pilla tiniq oq bo‘lib qoladi. Boshqa zotlar pillasining ham sarg‘ish va yashilroq 
bo‘lishi qurt gemolimfasida oksidlovchi fermentlarning ko‘p-oz bo‘lishi va shunga 
muvofiq ravishda fermentlarning ko‘p yoki oz oksidlanishidandir, deb 
tushuntiriladi. Erkak qurt gemolimfasida oksidlovchi fermentlar ko‘pligi sababli ular 
urg‘ochi qurtlarga nisbatan rangsizroq bo‘lishi aniqlangan. 
Gemolifaning rangi boshqa – sariq-pushti (karotin) pigment tufayli ham sariq 
bo‘lishi mumkin. Bu pigment sabzida ko‘p bo‘ladi. 
Gemolimfaning ikkala pigmenti ipak qurti organizmida bo‘ladigan moddalar 
almashinuvi natijasida ovqat tarkibidagi pigmentlardan mustasno hosil bo‘lsa kerak, 
deb faraz qilinadi. Ovqat tarkibidagi pigmentlar gemolimfa va pilla rangiga ta’sir 
etmaydi . 
Qurtning orqa tomonida joylashgan naysimon organ bel naychasining urishi 
natijasida gemolimfa qurt tanasi bo‘ylab doimo aylanib yuradi. 
Bel naychasi ikki qismdan: hasharotlarning haqiqiy yuragi hisoblangan, 
birmuncha keng keyingi qism va