Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti

2.12. Tut ipak qurtining muskullari
Hayvonlarning hamma harakatlari muskullar yordamida amalga oshiriladi. 
Juda uzun va ingichka muskul hujayralari guruhi muskullar deb ataladi (bular muskul 
tolalari hisoblanadi). Bularning asosiy xususiyati katta kuch bilan qisqarishidir. 
Muskullar qisqarishi natijasida qurt harakatlanadi, yurak uradi, ichak qisqaradi, 
traxeyalar torayadi, kengayadi va boshqalar.
Hayvonlarda silliq va ko‘ndalang- targ‘il muskullar bor. Silliq muskullar sekin 
qisqaradi, bunday muskullar sekin harakatlanuvchi hayvonlarda (chuvalchang, 
mollyuskalar va ko‘pgina bo‘g‘im oyoqlilarda) bo‘ladi. Umurtqali hayvonlarda esa 
silliq muskullar sekin harakatlanuvchi organlarda (ichak, qon tomirlari va boshqalar), 
ichki organlar (yurakdan tashqari) bo‘ladi. Ko‘ndalang-targ‘il muskullar tez
qisqaradi; umurtqali hayvonlarning skelet muskulaturasi, yurak muskullari va 
boshqalar shunday muskullardan tashkil topgan.
Hasharotlar eng tez harakatlanuvchi hayvonlar bo‘lganligidan faqat 
ko‘ndalang-targ‘il muskullarga ega. 
Umurtqali hayvonlar va hasharotlarning muskullari tuzilishi jihatidan bir-
biridan keskin farq qiladi. Umurtqali hayvonlarda muskul tolalari biriktiruvchi 
to‘qima qavati bilan qoplanib, ayrim guruhni tashkil qiladi, bunint natijasida har xil 
kuchga ega bo‘lgan muskullar hosil bo‘ladi. Hasharotlarda muskul tolalari bir-biridan 
alohida-alohida joylashadi. Muskul boylamlarining ayrim birikmalari umumiy yoki 
alohida paylar yordamida biror nuqtaga birikadi va bundan yelpig‘ich holida chiqib, 

---

qarama-qarshi tomonlarda joylashgan bir nechta nuqtaga birikadi. Ba’zan muskul 
boylamlari bir-biriga parallel holda joylashadi (masalan, qanotlarda), lekin bunda 
muskul tolalari biriktiruvchi to‘qima qavati bilan birlashmaydi, bular ham
alohidajoylashadi. Shunday qilib, hasharotlarda har bir muskul tolasi alohida muskul 
hisoblanadi. Bir necha muskul tolalarining bir nuqtaga birikishi, ularning hamma 
organ yoki uning ayrim qismiga muskullar ta’sirini kuchaytiradi. 
To‘g‘ri chiziq bo‘ylab joylashgan muskul tolalari paylar orqali terining ikki qarama- 
qarshi nuqtasiga birlashgan. Paylarning uchlari teri qoplamining ichki qavatidan o‘tadi 
va kutikula (tashqi qavat) ga birikadi. Bu yerda u teri qavati bilan birga tayanch-
mexanik tizimini hosil qiladi. Kutikula bu yerda umurtqali hayvonlardagi skelet kabi 
vazifani bajaradi. 
Qorin va ko‘krak bo‘g‘imlarida uch qavat: tashqi, o‘rta va ichki muskullar 
joylashgan. Tashqi qavat ko‘ndalang muskullardan, o‘rta qavat ko‘ndalang 
muskullardan o‘rta qavat qiyshiq muskullardan va ichki qavat uzunasiga joylashgan 
muskullardan iborat. Muskullar o‘zining faoliyati xarakteriga qarab eguvchi,bukuvchi, 
uzatuvchi,buruvchi ko‘taruvchi, tushiruvchi va boshqalarga bo‘linadi. Tashqi 
qavatning ko‘pgina qisqa muskullari tana segmentlarining chekkalaridan egadi,ular 
tashqi o‘simtalarni eguvchi va bukuvchi muskullardir; traxeyalarni bog‘lab turuvchi 
nafas teshiklari orasining qisilishi ham shu qavatdagi muskullar tomonidan amalga 
oshiriladi. 
O‘rta qavatdagi qiyshiq muskullar tanani yon tomonlarga egadi. Ichki qavatdagi
uzunasiga (bo‘ylama) ketgan muskullar bir segmentdan ikkinchi segmentga 
o‘tadi,ya’ni ularning uchlari qo‘shni segmentlarda joylashgan nuqtalarga birikadi; bu 
muskullar qisqarganda bir segment ikkinchisiga tomon cho‘ziladi; bular birtomonlama
qisqarganda qurt tanasi bir tomonga bukiladi.
Qurtda hammasi bo‘lib,