Yorqinoy mirzayeva tut ipak qurti
ta ko‘ndalang, 168 ta qiyshiq va 110 ta uzunasiga
Yüklə 7,12 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
268 ta ko‘ndalang, 168 ta qiyshiq va 110 ta uzunasiga
ketgan muskullar bor. Bir guruh muskullarning ishi boshqa guruh muskullar ishi bilan bog‘liq bo‘ladi. 68 -rasm Ipak qurti muskullarining joylashishi 268 - ta ko‘ndalang, 168 ta qiyshiq va 110 ta uzunasiga Qurtning bosh tomonida bosh va uning o‘simtalari, mo‘ylov, jag‘lar, ostki lab, paypaslagichlar va boshqalarni keltiruvchi muskullarjoylashgan. Ichakning bo‘ylama va halqali muskullari yurak bilan bog‘liq bo‘lgan muskullar haqida yuqorida aytib o‘tilgan. Muskullarning ishlashi nerv tizimi faoliyati bilan bevosita bog‘langan, shuning uchun muskullarda nerv uchlari juda ko‘p bo‘ladi. Muskullar ishlayotgan vaqtda juda ko‘p oziq moddalari va kislorod talab qiladi, buning oqibatida bularga ko‘p miqdordagi mayda nafas naychalari - traxeolalar tutashadi, bulardan organlarga kislorod keladi; bundan tashqari har bir muskulga gemolimfa oqib keladi, bu gemolimfa tarkibida ichak devori orqali kirgan oziq moddalari bo‘ladi. To‘qimalar devorida yoki ichida joylashgan muskullarga gemolimfadan keladigan oziq moddalar biriktiruvchi to‘qima pardasi orqali o‘tadi. 69 rasm Ipak qurti tanasida muskullarning joylashish chizmasi. Muskullar nerv tizimi orqali hosil bo‘lgan qo‘zg‘alish natijasida qisqaradi va bo‘shashadi; buning natijasida muskullarda kimyoviy jarayonlar sodir bo‘lib, katta ahamiyatga ega bo‘lgan energiya ajralib chiqadi. Bu jarayonlarning kimyoviy energiyasi juda katta tezlik bilan mexanik energiyaga aylanadi. Muskullar mexanik ishni moddalar almashinuvi jarayoni mahsulotlarining ta’sirida muskul tolalarining oqsil struktura holatining va fizik xossasining (mexanik) o‘zgarishi natijasida bajaradi, ya’ni ulardagi biokimyoviy jarayonlarda muskullarda bo‘ladigan va unga gemolimfa orqali keladigan organik moddalarning boy energiyasi ishtirok etadi. Bunday moddalarning asosiy turlari uglevodlar hisoblanadi, uglevodlar muskullarda glikogen holida bo‘ladi; gemolimfadan esa trigaloza holida keladi. Muskullardagi glikogen zapasi uncha katta emas, shuning uchun muskullar trigalozasiz davomli ishlay olmaydi. Bu uglevod moddalaridan ajralgan energiya muskul hujayralarining oqsil moddalariga bevosita emas, balki tarkibida fosfor bo‘lgan alohida birikmalar, asosan, adenozin, adenozin uch fosfat kislota (AUF) orqali ta’sir etadi. Muskullarga kelgan nerv qo‘zg‘alishi ta’sirida adenozii uch fosfat kislota fermentativ parchalanadi, bu parchalanish mahsuloti muskulning oqsil moddalariga ta’sir etadi va strukturasini o‘zgartiradi; bu esa ularning qisqarishiga sabab bo‘ladi. Adenozin uch fosfat kislotaning qaytarilish jarayoni natijasida muskullar yoziladi; bunda uglevodlarning parchalanish energiyasi hisobiga adenozin uch fosfat kislota qoldig‘iga muskullar qisqarganda ajralib chiqadigan fosfor kislota qayta birikadi. Tarkibida fosfor bo‘lgan boshqa birikmalar ham qaytariladi. Uglevod birikmalari ikki formada dastlab kislorod ishtirokisiz (anaerob), so‘ngra esa kislorod ishtirokida (aerob) parchalanadi. Anaerob parchalanish muskullar qisqarganda sodir bo‘ladi va glikogenning sut kislotaga aylanishdagi (glikogenoliz) reaksiya zanjiridan iborat bo‘ladi. Bu jarayonning asosiy ahamiyati shundaki, bunda muskullarning ishlashi uchun zarur bo‘lgan energiya ajralib chiqadi. Aerob parchalanish muskullarning bo‘shashish (dam olish) holatiga to‘g‘ri keladi. Bunda kislorod yutiladi,buning yordamida sut kislota - boshlang‘ich gilikogengacha qaytariladi. Bunday o‘zgarishga sut kislotaning beshdan to‘rt qismi uchraydi: qolgan qismi esa suv va uglekislotagacha oksidlanadi. Bunda ajralib chiqqan energiya faqatgina muskullar ichida bo‘ladigan jarayonlar uchun sarf bo‘lmasdan, balki organizmda bo‘ladigan ximiyoviy o‘zgarishlarga, harakatlanishga va tanada issiqlikni saqlab turishga xizmat qiladi. Shunday qilib, muskullar faqatgina sof mexanik ish bajarmasdan, balki issiqlik manbai ham hisoblanadi. Issiqlik energiyasi sintezlangan moddalar energiyasiga aylanadi, bir qismi esa organizm tomonidan tashqi muhitga chiqarib yuboriladi. Gemolimfadagi uglevod birikmalarining sintezi qurtlar uchun eng zarur sintez hisoblanadi. Yuqorida eslatib o‘tilganidek, (qon aylanish bo‘limiga qarang) gemolimfa moddalar almashinuvi uchun oraliq joy hisoblanadi. Oziq bilan kiruvchi uglevodli moddalar organizmga yetishmaydi, shuning uchun gemolimfada oqsil moddalar- aminokislotalar ko‘p miqdorda bo‘ladi. Parchalanishining oxirgi mahsulotidan uglevod moddalar sintezlanadi. Bu sintez zapas uglevodlarni erituvchi trigaloza hosil bo‘lguncha davom etadi. Uning miqdori qurtlik davrida ( I yoshdan -V yoshgacha) 8150 marta oshadi, bu raqam sintetik jarayonlarning gemolimfada juda tez borishi va muskullar ishlaganda uglevod birikmalariga katta ehtiyoj sezishini ko‘rsatadi . Yüklə 7,12 Kb. Dostları ilə paylaş:
|