Yoshlar siyosati va sport vazirligi jismoniy tarbiya va sport

Harakatli o‘yinning vazifasi
Harakatli o‘yinni asosiy mazmuni turli-tuman harakatlar va o‘ynovchilarning harakati hisoblanadi.Ularni to‘g‘ri boshqarishda yurak–qon tomir tizimiga, mushak, nafas olish va organizimning boshqa tizimlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Harakatli o‘yinlar funksional faoliyatni ko‘taradi, tanadagi katta va kichik mushaklarni turli tuman dinamik ishlarga jalb qiladi,bo‘g‘inlarda harakatlanishni oshiradi, har xil analizatorlarni rivojlantiradi va takomillashtirishga yordam beradi.
Harakatli o‘yinlar xar doim his-tuyg‘uni ifodalaydi.His-tuyg‘u xolati adrenalin garmonini zo‘r berib ajralishi bilan tariflanadi,bu mushak faoliyatini oshiradi va markaziy nerv faoliyatini faollashtiradi.
Xususan sog‘lomlashtirish nuqtai nazaridan qimmatli bo‘lib ochiq havoda va qishda hamda yozda harakatli o‘yinlarni o‘tkazish hisoblanadi, shular modda almashinuvi kuchaytiradi, organizimga samarali ta’sir etadi. Shu bilan birga ochiq havoda o‘tqazilgan o‘yin bolalarni chiniqtirishga yordam beradi.
Harakatli o‘yinlarda qo‘llaniladigan, jismoniy mashqlar ostida modda almashinuvining barcha tomonlari faollashadilar (uglevod, oqsil, yog‘ va minerallar).Mushak ishi ichki sekretsiyasini bez yoki so‘lak bezi funksiyasini qo‘zg‘atadi.
Shunday qilib gigienik va sog‘lomlashtirish ahamiyatiga harakatli o‘yinlarni.Bu faqatgina shug‘ullanuvchilarning jismoniy tayyorgarligini va shu hususiyatlarini hisobga olgan holda mashg‘ulotni to‘g‘ri qo‘yilgandagina bo‘lishi mumkin.
Shuni hisobga olish zarurki, ya’ni harakatli o‘yinlar yuklamani aniq chegaralash imkoniyatiga ega, chunki har bir o‘yinchini xarakatini oldindan tushunish imkoniyatiga ega bo‘lmaydi. O‘yin vaziyatida doimo o‘zgarib turadigan,xarbir o‘yin qatnashchisining faoliyatini har xil namoyon qilishi, yuqori darajadagi xis-tuyg‘u, alohida o‘yin qatnashchilarini harakat qilish mazmunini programmalashtirish imkoniyatini yo‘nalishi va me’yori bo‘yicha yuklamani aniq boshqarish har doim ham bo‘lavermaydi.
Shuning uchun shu narsani kuzatib borish zarurki, chunki jismoniy yuklama optimal bo‘lishi kerak. O‘yin bilan muntazam shug‘ullanganda,jadallashtirilgan Yuklamani qo‘llash mumkin, chunki bolalarni organizmi asta-sekin ularga jipslashib borishi kerak.
O‘yin shug‘ullanuvchilarning nerv tizimiga samarali ta’sir ko‘rsatishi shart.Bunga optimal yuklama berish yo‘li bilan erishiladi, shuningdek o‘yinni shunday tashkil etilishi, u esa o‘ynovchilarda ijobiy emotsiyani keltirib chiqaradi. O‘yinni yomon tashkil etilishi salbiy emotsiyani rivojlanishiga yordam beradi, asab jarayonlarini normal borishini buzadi, bu esa ko‘pincha stress (ruxiy zarba) kelib chiqish sababi hisoblanadi, salomatlikka zarar keltiradi.
Harakatli o‘yinni qoidasi o‘yin qatnashchilarini o‘zaro xarakatini tartibga solishga yordam beradi, ortiqcha qo‘zg‘olonni bartaraf etadi. O‘yin qoidasiga muvofiq aniq ijobiy xarakat qilish o‘yinchilarda ijodiy emotsiyani xosil qiladi yoki keltirib chiqaradi.
Xarakatli o‘yinni ular muntazam ravishda o‘tkazishda asab jarayonini dinamik sintomlarini ishlab chiqishga yordam beradi. Bu esa harakatni bajarishni engillashtiradi, ular ko‘proq tejamkorlik qiladi.
Hozirgi bizni vaqtimizda ma’lumotlar oqimi kuchayib borishi bilan bog‘liq, o‘quv mashg‘ulotini vaqtini oshirib borish, xarakatni kamayishi, mushakni zo‘riqishini talab qiladigan, o‘sib kelayotgan yosh avlodga harakatlanish faoliyatini pasayishida gipodinamiya kuzatilmoqda (xarakatsizlik). Harakatli o‘yindan keng foydalanish gipodinamiyani pasaytirishga yordam beradi, chunki xarakat faoliyatini etishmasligini o‘rnini to‘ldiradi.
Harakatli o‘yinlar uzoq davom etgan aniq faoliyatdan keyin faol dam olish vositasi bo‘lishi mumkin. Shu maqsadda ularni bog‘chada tanaffusda, dars tamom bo‘lgandan keyin maydonchada, sport soati vaqtida, sayr vaqtida (kuni uzaytirilgan guruxda), bog‘chadan kelgandan keyin uyda va darslarni tayyorlab bo‘lgandan keyin qo‘llaniladi.
Bog‘chani kichik guruxlarda o‘yinni dars vaqtida fizkultura ko‘rinishida o‘tkazish maqsadga muvofiq bo‘ladi, chunki 3-6 yoshli bolalar 25-30 daqiqa davomida zo‘riqish yoki taranglashgan bo‘lishi ayniqsa o‘quv kuni oxirgi soatida, juda ham qiyin bo‘ladi. Guruxda bolalar bilan qisqa harakatli o‘yinni o‘tkazish (“Nima uchayapti?, “Ta’qiqlangan harakat” va b.q.) asab markazlarini ishga soladi, dam olishga imkoniyat beradi va mushak faoliyatini faollashtiradi. Bolalarda jismoniy rivojlanish orqada qolganda harakatli o‘yinlardan foydalanish zarur, ular organizimni sog‘lomlashtirishga yordam beradi, jismoniy rivojlanishning umumiy darajasini oshiradi.
Harakatli o‘yinlar statsionar va sanatoriyalarda kasal bolalarni salomatligini tiklashda maxsus davolash maqsadida qo‘llaniladi. Bunga o‘yin jarayonida bolalarda kelib chiqadigan funksional va his-tuyg‘uni ko‘tarilishiga yordam beradi. Korriktirovkaga oid gimnastika elementlari bilan o‘ynaladigan o‘yin qomatni to‘g‘ri tarbiyalashga yordam beradi, foydali marfologik va fiziologik solishtirishlarni keltirib chiqaradi.