Z. A. Nazarova, Yo. S. Karieva, G. M. Tureeva, N. S. Fayzullaeva, Sh. F. Iskandarova

Donachali qatlam (Stratum granulosum) 2-3 qator kichkina bazofil yadroli romb shakldagi hujayralardan iborat. Bu qatlam hujayralarda gistidin bilan boyitilgan oqsil (filaggrin) va keratolin oqsilidan iborat «keratognalinli» granulalar mavjudligi tufayli shunday nomlangan. Granulalar ultrabinafsha (UB) nurlarni adsorbsiyalaydi.
Yaltiroq qatlam (Stratum lucidum) asosan kaftlar va tovon terisida bo‘lib, hujayralari yadrosiz yassi shaklda. Bu qatlam o‘z nomini o‘ziga xos oqsil moddasida yorug‘likning kuchli sinishidan olgan.
Muguz (shox) qatlami (Stratum corneum) – epidermisning eng sirtki qatlami bo‘lib, bir nechta qavat yassi, yadrosiz muguzli hujayralardan tashkil topgan. U 50% gacha keratinni (epidermisning asosiy oqsili) o‘z ichiga oladi. Butun epidermis to‘qimalarini mustahkam birlashtirib turadigan desmosomalar muguz qatlamida diskli desmosomalarga aylanadilar. Bu qatlam mustahkam hujayralararo birikmalarga ega emas va oson sho‘ralaydi. Yoshlarda shoxli qatlam hujayralarining yo‘qolishi bir yilda taxminan 115 gm² ni, tirnoq va sochlar bilan birga esa 150 gm² ni tashkil etadi. Hujayralar yo‘qolishi ularning kundalik yangi paydo bo‘lishi bilan tenglashadi va bu o‘rtacha 0,5–1,0 gm² ni (bosh terisi va peshona uchun 2,1 va 1,7 gm² ni) tashkil etadi. Yuz terisi va bo‘yin terisi muguzli epidermis bilan kam qoplangan va unda hujayralarini qayta tiklanishi sekin kechadi.
Muguz qatlami bevosita tashqi muhit bilan tutashadi va muvaffaqiyatli ravishda ko‘plab uning ta’sirlariga qarshilik ko‘rsatadi, terining ostki qatlamlarini noqulay (mexanik, jismoniy va kimyoviy) omillardan asragan holda, himoya funksiyasini bajaradi, suv va elektrolitlar uchun epidermisning o‘tkazmasligini ta’minlaydi. Muguz qatlamiga kosmetolgiyada alohida e’tibor beriladi. Chunki sepkillarni, dog‘larni ketkazishda muguz qatlamini po‘st tashlashi bilan davolaydilar.
Epidermis va derma chegarasida to‘siq vazifasiga ega bo‘lgan va u orqali qon aylanishiga ega bo‘lmagan epidermis hamda derma o‘rtasidagi almashinuv jarayonlari yuz beruvchi bazal membranasi (membrane basalis) joylashgan. Bazal membrana epidermis va derma o‘rtasida muhim tabiiy filtr vazifani bajaradi, ya’ni yirik molekulalarni dermaga o‘tkazmaydi, shuningdek ushbu qatlam dermadagi turli moddalarning sintez jarayonlarini kechishini tezlashtiradi yoki susaytiradi. Ayrim kosmetik vositalarning ta’siri aynan tarkibida boregulyatorlar moddalarini saqlab, dermo-epidermal ta’sir mexanizmini faollashtirishga qaratilgan. Bazal membrana qatlamida ko‘payadigan hujayralar joylashgan, ular doimo terini yangilanib borishini ta’minlaydilar. Ushbu hujayralar orasida yirik melanotsit va Langenrgans hujayralari mavjud. Melanotsitlar melanin pigmenti donachalarini sintez qiladi. Aynan, shu modda terining rangini belgilaydi: tilla rangdan, to‘q jigarrangacha.
Epidermisda qon tomirlari mavjud emas, shuning uchun hujayralarning oziqlanishi bazal membrana orqali o‘tadigan limfa yordamida va shaxsan derma diffuziyasi yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Derma (Derma) terining asosiy hajmini egallaydi (5-rasm). Dermaning qalinligi 1–2 mmga yaqin. Unda asab tolalari qon va limfa tomirlari, ter va yog‘ bezlar, soch follikulalari, turli xildagi hujayralar (limfotsitlar, makrofaglar, neytrofillar, fibroblastlar va boshqalar) va turli tolalar (kollagen, qayishqoq, retikulin) va hujayralararo moddalar mavjud. Derma terining to‘qimalarni birlashtiruvchi qismi bo‘lib, ikki g‘uddachali va to‘rli qatlamlardan iborat.

5-rasm. Dermaning tuzilishi: 1 - epidermis; 2 – derma.