Z. A. Nazarova, Yo. S. Karieva, G. M. Tureeva, N. S. Fayzullaeva, Sh. F. Iskandarova

G‘uddachali qatlam (stratum papillare) o‘z nomini epiteliylarga birikib ketgan ko‘plab g‘uddachalardan olgan bo‘lib, u teri yuzasida o‘ziga xos x ususiyatga ega bo‘lgan suratlarni belgilaydi. G‘uddachali qatlam yupqa kollagen, qayishqoq (elastik) va retikulin tolalardan iborat.
To‘rli qatlam (stratum reticulare) teriga taranglik, pishiqlik va cho‘ziluvchanlik baxsh etuvchi baquvvat kollagen tutamlar va qayishqoq (elastik) tolalar to‘ridan iborat.
Dermadagi turli o‘zgarishlar butun terining elastikligi va tarangligini yo‘qolishiga va ajin tushishiga sabab bo‘ladi. Derma to‘qimalari ma’lum yo‘nalishda joylashgan bo‘lib, teriga krem, loson surtishda yoki massaj qilishda terining eng kam cho‘ziladigan (tortiladigan) yo‘nalishda bajarish lozim (6-rasm. Massaj chiziqlari).
Hujayralararo modda derma hujayralari atrofini va to‘qimalar orasini to‘ldirib turadi. Ushbu modda kollagen makromolekulalari, retikulin, elastin, strukturali glikoproteinlardan tashkil topgan bo‘lib, terining mexanik funksiyasini bajaradi va modda almashinuvi jarayonlarida ishtirok etadi, suvni to‘playdi va yo‘qotadi.
Hujayralararo moddaning eng muhim va asosiy qismini tashkil etadigan glikozaminoglikanlarni (GAG - qandning makromolekulyar mahsulotlari) o‘z ichiga olgan. Terining eng muhim glikozaminoglikani - gialuron kislotasidir.
GAGning (gialuron kislotasi) o‘ziga xos xossalaridan biri suvning bog‘lanishi va zich gel paydo bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Gel epidermis orqali o‘tishi mumkin bo‘lgan kasallik paydo qiluvchi bakteriyalar tarqalishiga to‘sqinlik qiladi.
Gialuron kislotasi polimerlanadi, bu holatda quyuq hujayralararo modda yanada zichroq bo‘lib qoladi. Yirik molekulalarni polimerlanishdan chiqarishni gialuronidaza fermenti amalga oshiradi, bu, masalan, terining yallig‘lanishi yoki kuyishida kuzatiladi.
Gialuronidaza yordamida polimerlanishdan chiqarish holati biologik faol moddalarning so‘rilish jarayonlarini faollashtirish uchun qo‘llaniladi. Biroq, shuni esda tutish joizki, gialuronidazani qo‘llash havfsiz emas, zero hujayralararo bog‘lanishning zaiflashuvi natijasida teriga bakteriyalar kirishi mumkin.
Fibroblastlar – biriktiruvchi to‘qimalarning asosiy yirik (20 mkm yaqin) hujayralaridir, ular yulduz yoki cho‘ziq-oval shaklida bo‘ladi. Fibroblastlarda lipid donachalari, multivezikulyar tanachalar va mineralli tuzilmalar uchraydi. Fibroblastlarning asosiy organellalari – mitoxondriyalar, granulyar endoplazmatik to‘r va plastinkasimon Goldji kompleksi. Fibroblastlar to‘qimada kollagen tolalarni va glikozaminoglikanlarni sitez qiladi.
Elastik tolalari – dermaning tolali moddasi bo‘lib, strukturali glikoproteidlardan hosil bo‘lgan. Ular terining elastikligini va tabiiy tonusini ta’minlaydilar.
Kollagen tolalari ham dermaning tolali moddasi bo‘lib, tola makromolekulalarini uchta bir-biriga buralgan ipsimon tola hosil qiladi. Kollagen tolalari terining tarangligini belgilaydi.
Morfologik tuzilishi bo‘yicha juda murakkab a’zo bo‘lgan holda, teri ko‘p turdagi funksiyalarni bajaradi:
1. Sezuvchan va to‘siqli-himoya qiluvchi (o‘rab turgan muhit bilan aloqa; mexanik, fizik, kimyoviy shikastlardan, patogen mikroorgnizmlarni joriy qilishdan himoya).
2. Termoregulyasiya (termotseptorlar, ter bezlari, qon tomirlari to‘rining mavjudligi).
3. Ajratuvchi (suv, modda almashinuv mahsulotlari).
4. Almashinuvchi (darmondorilar (vitaminlar) almashinuvchida turli gormonlar, zaharlar, kanserogenlarning ishtiroki).
5. Teri – teri deposi.
6. Teri nafas olishda ishtirok etadi.
7. Teri immunologik jarayonlarda ishtirok etadi.
Teri epitelizatsiya jarayonlari yordamida yuzaga kelgan shikastlarni bartaraf qilish xususiyatiga ega.