‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

5.8-rasm.
Shtirli 
izolatorlarni nazorat 
qilishda shtanganing 
holati.

---

0 ‘lchov asboblari va re le la rn in g z a n j i r l a r i d a ish xavfsizligini 
ta ’minlash u c h u n tok t r a n s f o r m a t o r i n i n g h a r b i r i k k i l a m c h i chul- 
g‘am ining u c h la rid a n biri a l b a t t a z a m i n l a n g a n b o M is h i shart. 
Murakkab releli him oya sx e m a la rid a ( m a s a l a n , s h i n a l a r n i n g tokli 
differensial himoyasida) b u n d a y z a m i n l a s h n i f a q a t b i t t a nuqtada 
amalga oshirishga ruxsat etiladi.
H im oyalarning relelarini t a ’m i n l o v c h i t o k t r a n s f o r m a t o r l a r i
qisqa tutashuv toki o q q a n d a to k b o ‘y i c h a x a t o l ig i 10 
%
d a n , kuch­
lanish bo'yicha esa 7 % d a n o s h m a s lik s h a r t i d a n k e l i b c h i q i b tan- 
lanishi shart. X atolikning ortishi releli h i m o y a n i n g n o t o ‘g ‘ri ish- 
lashiga olib keladi.
Kuchlanish transfo rm ato rlari y u q o r i k u c h l a n i s h n i p a s t stan-
dart qiymat 100 yoki 1 0 0 / 7 3 V g a o ‘z g a r t i r i s h u c h u n xizmat
qiladi. U lar 500000
/ ^3
g a c h a b oM gan n o m i n a l k u c h l a n i s h g a
tayyorlanadi. Ishlab c h iq arish d a v a z ifa s ig a b o g M iq h o l d a h a r xil 
sxemalar b o ‘yicha ulanuvchi b ir va u c h f a z a li k u c h l a n i s h tran ­
sformatorlari mavjud. C h u lg ‘a m l a r n i n g q o M l a n i l u v c h i o c h i q uch- 
burchakka, yulduzchaga yoyilgan u c h b u r c h a k k a u l a n i s h sxem alari
5.9-rasmda keltirilgan. K u c h la n is h t r a n s f o r m a t o r l a r i sa lt ishlashga
i
i 
—j - i
A
...f H
'X
A B C
fa
It-
-i^o I---- 1'
A B C
- В - Й
Г 
A B C
П Л
E3-b
;3ic:
j
L
„ Н .
J
s 
„
d
-b
-c
-Q
5.9-rasm.
Kuchlanish transformatorlarining c h u l g ‘a m l a r i n i o c h i q u c h b u rc h a k
(a),
birlamchi chulg‘amning neytrali izolatsiyalangan h o l d a y u l d u z c h a
(b),
birlamchi chulg‘amning neytrali za m in lan g a n h o l d a y u l d u z c h a
(d ),
yulduzcha 
va tarqalgan uchburchak 
(e)
n u sx ad a u l a n i s h s x e m a l a r i .
64

---

yaqin boMgan h o la td a ishlaydi.
Ik k ilam c h i zan jirla rd a sh ik ast- 
la n i s h s o d i r boMgan h o l l a r d a
ularni qisqa tutashuv toklaridan 
h im o y a la sh u c h u n saqlagichlar 
yoki m a k sim a l to k avtom atlari 
o ‘rnatiladi. Saqlagichlarning ku- 
yishi yoki avtom atlarning ishlab 
ketishi sig n allo v ch i q u rilm a la r 
yordam ida nazorat qilinadi. Xavf- 
sizlik m a q s a d la rid a ikkilam chi 
c h u lg ‘a m n in g bitta uchi albatta 
z am in lan a d i.
Releli him o y an i ta ’m inlash u c h u n kuchlanish tra n sfo rm a to r­
lari bilan bir q atorda, sigMmli kuchlanish boMgichlari h a m qoM­
laniladi. U lar 500 va Н Д Е -7 5 0 kV kuchlanishli elektr uzatish 
lin iy a la rid a ta rq a lg a n . Н Д Е - 5 0 0 tipidagi k u c h la n is h ta q s i m -
lagichning prinsipial sxemasi 5.10-rasm da tasvirlangan. K u c h la ­
nish konden sato rlar orasiga ularning sigMmlariga teskari p ro p o r- 
sional ravishda taqsimlanadi:
u , / u = c 2/ c r
Bu y erda 
C,
va C „ 
U,
va 
U2 —
m os h o ld a k o n d e n s a to r la rn in g si-
gMmi va ulardagi kuchlanishlar.
K o n d ensatorning sigMmi C ,sh u n d ay tanlanadiki, undagi k u c h ­
lanish 12— 15 kV oraligMda boMsin. K uchlanishning standart qiy-
mati 100 va 100 /7 3 gacha, b u ndan keyingi pasayishi odatdagi
kuchlanish transform atori yordam ida amalga oshiriladi. R eaktor 
Re
yuklam a oshg an d a sxem aning elektr xossalarini yaxshilaydi. 
T o ‘siq Z transform ator 
T
orqali yuqori chastotali toklarning o ‘ti- 
shiga to 'sqinlik qiladi. SigMmli boMgich Н Д Е -5 0 0 ning transfor­
matori 
T
ning q u w a ti aniqlik sinfi 1 boMganda 300 VA ga, m aksi­
mal q u w a t i 1200 VA ga teng. Н Д Е -500 va Н Д Е -7 5 0 qurilm alari­
ning kondensatorlari, shuningdek, elektr uzatish liniyasining o ‘t- 
kazgichlari orqali yuqori chastotali himoya, telem exanika, va tele­
fon aloqasi kanallarini tashkil qilish u c h u n h a m foydalaniladi.
35 kV va u n d a n yuqori kuchlanish liniyalarida yuqori chastotali 
kanallar, odatda, aloqa kondensatorlari va yuqori chastotali tok- 
larni podstansiyalarning shinasi orqali o 'tishini b a rta ra f etuvchi
500 к V liniya о ‘tkazgichi
5.10-rasm.
НДЕ-500 kuchlanish 
boigichining ulanish sxemasi.
65

---

5.11-rasm.
Tutashma filtrini 
uianish sxemasi:
1
— tutashma filtri; 
2
— yuqori 
chastotali apparaturaning 
yarimkomplektini ulovchi 
kabel; 
3
— razradnik;
4
— zaminlovchi pichoq;
5 — aloqa kondensatori;
6 — to‘siq.
t o 's i q l a r y o r d a m i d a hosil q i l i n a d i .
Y u q o r i c h a s t o t a l i a p p a r a t l a r n i
a l o q a k o n d c n s a t o r l a r i g a u l a s ! \
t u t a s h m a f iltrla ri o r q a li a m a l g a
o s h i r il a d i (5.1 1- r a s m ) . T u t a s h m a
filtrid a e l e k t r u z a t i s h l i n i y a s i d a g j
k u c h l a n i s h n i o ' c h i r m a s d a n i s h ­
lash p a y t i d a a l b a t t a z a m i n l o v c h i
p i c h o q
4
u l a n g a n boMishi s h a r t ,
Ventil razryadniklar.
S t a n s i \ л
va p o d s t a n s i y a l a r n i n g j i h o z l a r i n i
oMa k u c h l a n i s h l a r d a n h i m o y a -
la sh v e n t i l r a z r y a d n i k l a r