‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Qiyalik burchagi bo‘yicha 
- foydali qazilma yotqizig‘i gorizontal 
yoki yotiq (qiyaroq) - 0 dan 10-15° gacha; qiya -10° dan 30° 
gacha; o ‘ta qiya -30° katta ko‘rinishda b o ‘ladi.
Qalinlik bo‘yicha 
- foydali qazilm a yotqizig‘i yupqa -2-3 m 
gacha, kichik q a lin lik -10-20 m gacha; o ‘rtacha qalinlik -20-30 
m ; qalin -30-50 m va undan qalin turlarga ajratiladi.
Tarkibiy tuzilishi bo4yicha 
- foydali qazilma yotqizigN oddiy - 
bir komponentli va murakkab - ko‘p komponentli bo‘lishi mumkin. 
Oddiy - bir kom ponentli foydali qazilm a yotqizig‘idagi foydali 
kom p o n en t yotqiziq tanasi bo'ylah bir xil tekis tarqalgan yoki 
tana b o ‘ylab navlar bo ‘yicha notekis tarqalgan bo'lishi m um kin.

---

K on jinslari va foydali qazilm alarning yuqorida keltirilgan 
xususiyatlari ularni qazib olish texnologiyasi sxemasini ham da 
qazib oluvchi. shuningdek, tashish vositalarini tanlab olishga ta'sir 
ko‘rsatuvchi om illar hisoblanadi.
Karyer va uning elementlari. 
K o m ir va boshqa foydali 
qazilm alam i qazib olish uch u n yer yuzidan turib bajariladigan 
barcha ishlab chiqarish jarayonlari m ajm uyi ochiq kon ishlari 
deyiladi.
Foydali qazilm a yotqizig‘ini qazib olish uchun, dastlab uni 
ustidagi qoplam a jinslarni olib tashlab, foydali qazilm aga yetib 
boriladi. Buning uchu n turli ochiq kon lahim lar o ‘tiladi. Konni 
ochiq usulda qazib olish u chun xizm at qiladigan ochiq kon 
lahim larining majm uyi karyer deyiladi (k o ‘m ir konlarida esa - 
razrez deyiladi).
Bitta karyer orqali qazib olishga ajratilgan foydali qazilm a 
koni yoki uning bir uchastkasi 
karyer maydoni 
deyiladi. Karyeming 
asosiy obyektlari uchun ajratilgan m aydon - 
yer ajratmasi 
deyiladi 
va shu karyer m aydoniga nisbatan bir necha m arta katta b o ‘ladi 
(2-rasm).
X /
2-rasnt.
Karyer sxemasining asosiy obyektlari:
1-karyer maydoni; 2-jins ag‘darmasi; 3-boyitish fabrikasi; 
4-sanoat maydonchasi; 5-yer ajratmasining chegarasi.
10

---

Karyer tepasi yer yuzi bilan chegaralanadi. Yon tom onlardan 
karyem i chegaralovchi pog‘onasim on tekisliklar