‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o liy va o rta m a X su s ta’lim vazirligi ‘rta m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

0 ‘rtacha ochish koeffitsiyenti 
(kor) - karyer m aydoni 
hududida joylashgan qoplam a jinslar um um iy hajm ini kaiyer 
m aydonidan qazib olinadigan foydali qazilma miqdoriga nisbati;
3) 
Joriy ochish koeffitsiyenti 
(Қ) - m a'lu m davr (oy. kvartal. 
yil) ichida qazib olingan qoplama jinslar hajmini shu davrda qazib 
chiqarilgan foydali qazilma miqdoriga nisbati;
4) 
Ekspluatatsion ochish koeffitsiyenti 
(Қ.) - karyerda qazish 
(ekspluatatsion) ishlar olib borilishi m obaynida qazib olinadigan 
qoplama jinslaming hisoblangan hajmini shu davr mobaynida qazib 
olinadigan foydali qazilma miqdoriga nisbati. Bu ochish koeffitsiyenti 
konni qazib olish davrida kon ishlarini olib borish va kerakli kon- 
transport vositalarini tanlab olish uchun m ezon vazifasini oflaydi.
O chish koeflitsiyentining m iqdori karyem ing ishlab chiqa - 
rish quw ati. foydali qazilmaning kon-geologik. kon-texnik yotish 
sharoitlari. qazish ishlarida qofllaniladigan texnika, texnologiya
12

---

va boshqa omillarga bog‘liq bo‘lib. hozirgi vaqtda 0.9-15 m 3/ t ni 
tashkil etadi. Biroq, ochish koeflitsiyentining keltirilgan miqdori 
chegaraviy miqdoremas. Chunki ilmiy texnika taraqqiyoti natijasida 
yaratilgan yangi texnika va ochiq kon qazish texnologiyalarini 
ishlab chiqarishga tatbiq etish ochish koeffitsiyentini yanada 
kattaroq bo‘lishini ta’minlaydi.
K onlarni ochiq usulda qazib olish davrini to ‘rt bosqichga 
ajratiladi:
1. Karyer qurishga belgilangan yer ajratmasini tayyorlash.
2. Karyemi qurish.
3. Konni qazib olish.
4. Konni tugatish.
Yer ajratmasini tayyorlash 
bosqichida konni suvsizlantirish, 
oqava suvlam i karyerga oqib tushishini yo ‘q qilish uch u n karyer 
yer yuzi chegaralari bo ‘ylab ariq kavlash. yer ajratmasi hududida 
suv havzalari. daraxtlar yoki qandaydir inshootlar b o ‘lsa, ular­
ni boshqa joyga ko‘chirish kabi ishlar bajariladi.
Qurilish bosqichi davrida dastlabki kon qazish kavjoylarini 
hosil qilish, transport kom m unikatsiyalarini qurishga oid ishlar 
amalga oshiriladi.
K onni qazib olish bosqichida rejalashtirilgan ochish ishlari 
va foydali qazilmani qazib olish ishlari bajariladi.
Konni tugatish davrida karyer maydonini rekultivatsiya qilishga 
oid ishlar majmuyi amalga oshiriladi.
O chiq kon ishlarining sam aradorligi qato r texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlar orqali tavsillanadi. Ulardan eng asosiylari - mahsulot 
tannarxi. foyda va rentabellik darajasi.
O chiq kon qazish ishlarida mahsulot tannarxi 1 tonna foydali 
q azilm a va q o p lam a jin sn i qazib olishga sarllangan xarajatlar 
y ig h n d isid an tashkil topadi:
T H = T H £q+ K T H gJ
bunda, T H -b ir to n n a foydali qazilm aning tannarxi, so‘m; 
T H fq - bir tonna foydali qazilm aning o ‘zini qazib olish tannarxi,
13

---

so‘m; THg j - bir kub m etr qoplam a jinsni qazib olish tannarxi, 
so‘m; К - ochish koeflitsiyenti. m 3/t.
M a’lum davr icliida qazib olingan foydali qazilmani sotishdan 
olingan darom ad bilan shu sotilgan m ahsulotni islilab chiqarishga 
sarflangan xarajat o ’rtasidagi tafovut foyda deyiladi.
Foydani mahsulot tannarxiga boflgan nisbati ishlab chiqarish 
rcntabellik darajasini tavsiflaydi. Karyerlarda bajariladigan ochish 
ishlari tarkibiga quyidagilar kiradi: k o n jin slarin i qazishga 
tayyorlash. qazib olish va yuklash ishlari. qazib olingan kon 
m assasini tash ish va ularn i a g kd a rm a larg a yoki m ah su lo t 
omborlariga joylashtirish.