‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

^ 2
Umumiy o ‘rta va o ‘rta maxsus ta’lim mazmunini tanlab olish tamoyil
va mezonlari. 
M aktab t a ’limi m azm unini shakllantirish quyidagi umumiy 
tam ovillarea m uvofiq am alga oshiriladi:
1. T a ’lim m a z m u n in in g b arch a elem entlari barcha bosqichlarda 
iamivat. fan, m a d an iy a t va shaxs rivojlanishi talablariga m os boMishi 
t a m o v ili. Bu ta m o y il t a ’lim m a z m u n i g a a n ’anaviy boMgan bilim, 
k o 'n ik m a va m a la k a la r bilan birga jam iy atn in g rivojlanganligi, ilmiy 
bilim, m a d a n iy hayot darajasi va shaxsning rivojlanish im koniyatlarini 
aks ettiruvchi fanlarni kiritishni talab etadi.
2. T a ’lim n in g vagona m a z m u n li va protsessual t o m o n i tamovili. 
Bu tamoyil t a ’lim m azm unini tanlashda bir tom onlam a ilmiy yoMialishni 
rad etadi. U a n iq bir o 'q u v ja ra y o n in i amalga oshirish bilan bogMiq 
pedagogik h a q iq a tn i hisobga olishni k o 'z d a tutadi. Bu u m u m iy o ‘rta 
va o ‘rta m ax su s t a ’lim m a z m u n in i loyihalashtirishda uni berish va 
o'zlashtirish tam oyillari h a m d a texnologiyasi, o ‘zlashtirish darajasi va 
u bilan bogMiq harakatlarni hisobga olish kerakligini anglatadi.
3. T a ’lim m a z m u n in in g yaxlit tuzilishi tam ovili. Bu tam o y il t a ’lim 
tizim ining turli bosqichlarida n azariy bilimlarning berilishi, o ‘quv fani, 
o ‘quv m a t e r ia li , peda g o g ik fa o liy a t, o ‘quvchi shaxsi k abi tashkil 
e tu v chilarining o 'z a r o mosligini k o ‘zda tutadi.
Oxirgi yillarda t a ’lim m a z m u n i n i tanlash gum anitarlashtirish va 
fu n d a m e n ta lla sh tirish kabi ta m o y illa r yetakchi o ‘rin egallam oqda. Bu 
u m u m i y o ‘r t a va o ‘rta m a x s u s t a ’lim sh a x s n in g i n s o n p a r v a r l i k
m a d a n i y a t i n i s h a k ll a n t i r i s h g a y o ‘na ltirilg a n boMishini a n g la ta d i. 
I n s o n p a r v a r l i k m a d a n i y a t i b i r i n c h i n a v b a td a b ilim , h i s s iy o t l a r
m a d a n iy a ti, m u o m a l a va ijodiy h a ra k a tla r uyg‘unligidir.
4. T a ’lim m a z m u n in i insonparvarlashtirish tam o v ili. Bu tamoyil 
birinchi n a v b a td a o 'q u v c h ila rn in g um u m in so n iy va milliy m adaniyatni 
faol ijodiy va am a liy o ‘zlashtirishlari uchun sharoitlar yaratish bilan 
bogMiqdir. Buning uchun g u m a n i t a r g ‘oyalar um um iy t a ’lim m azmuniga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

singdirilishi kerak. Bu esa o ‘z nav b a tid a g u m a n i t a r va tabiiy-ilm iy 
fa n la rn in g o ‘zaro b o g ‘liqligi va o ‘za ro m u n o s a b a tla r i tam o y ilin in g
o ‘zgartirilishini talab etadi, unin g asosini shaxsga e ’tib o r qaratish tashkil 
etishi zarur.
5. T a ’lim m a z m u n i n i f u n d a m e n t a l l a s h t i r i s h ta m o v ili t a ’lim n i 
gum anitarlashtirishdagi t o ‘siqlarni y o ‘qotishga im k o n beradi ( a n ’anaviy 
ped a g o g ik a d a uni ilmiylik, tu sh u n arlilik va tarixiylik tam oyili sifatida 
q aralad i). U g u m a n ita r va tab iiy -ilm iy b ilim larni birlashtirish, k e t m a -
ketlikni o ‘rnatish va fanlararo alo q ala rn i o ‘q u v c h ila r n in g idrok etish 
va a m a liy faoliyat m e t o d o lo g iy a s i m o h i y a t in i a n g l a b y e tish la rig a
t a y a n is h n i talab etadi.
6. T a ’lim m a z m u n in in g k e tm a -k e tlig i t a m o v i li . bu tam oyil t a ’lim 
m a z m u n in i o ‘sib boruvchi y o ‘nalishda rejalashtirishdan iborat b o ‘Iishini 
an g la ta d i, bu n d a birinchi n a v b a td a h a r bir yangi bilim avvalgisiga 
ta y a n a d i va un d an kelib chiqadi.
7. T a ’limning m a z m u n i m u n ta z a m lig i t a m o v i l i . ushbu ta m o y il 
o ‘rganilayotgan bilim lar va s h a k llan tirilay o tg an m a la k a la rn i y a g o n a
tizim d a g i o ‘rni, u m u m iy o ‘rta va o ‘rta m axsus t a ’lim, b a r c h a o ‘quv 
kurslari va yaxlit m a z m u n n in g bir-biriga h a m d a u m u m in s o n iy , milliy 
m a d a n iy a t tizimiga kiruvchi tizim sifatida k o ‘rishni k o ‘zda tutad i.
8. T a ’lim m azm unining o ‘q u vchilar voshlari imkonivatlariga mosligi 
tam o v ili o ‘quvchilarning yosh darajasi va tayyorgarligini k o ‘zd a tutad i. 
U larga o ‘zlashtirish uch u n u yoki bu b ilim lar va m a la k a la r tizim i 
o ‘zlashtirish uchun taklif etiladi.
U m u m i y o ‘rta va o 'r ta m axsus t a ’lim ning m a z m u n i n i shakllantirish 
k o ‘rib chiqilgan tam oyillarini z a m o n a v iy o ‘rta m a k t a b la r va a k a d e m ik
litseylari u c h u n t a n la b olish q u y id a g i m e z o n l a r b o ‘y ic h a a m a l g a
oshiriladi:
— erkin fikrlovchi s haxsning rivojlanishi va u n in g m a d a n iy a tin i 
shakllantirish masalalari m a z m u n i n i yaxlit aks ettirish;
— ilmiy va amaliy a ha m iya ti;
— t a ’lim m azm unining m urakkabligi, o ‘q u v ch ilar im k oniya tla rining 
m avjud o ‘quv dasturlariga mosligi;
— t a ’lim hajm ining uni o ‘rganishga a jra tiladiga n vaqtga mosligi;
— m aktab h am d a litseylar b a z a sin in g z a m o n a v i y talablarga ja v o b
berishi;
— u m u m iy o ‘rta t a ’lim m a z m u n i n i q u ris h d a x a lq a ro ta jribalarni 
hisobga olish.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---