‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Davlat ta ’lim standard. 
T a ’lim m a z m u n in i n g rivojlanishida k n 'z g a 
tash lan a y o tg a n zam onaviy t e n d e n siy a la rid a n biri uni stan d artla sh tirish
(davlat m iqyosida yagona q o i d a l a r v a talab lar o 'rn a tilish i) h isoblanadi. 
S ta n d artlash tirish d a quyidagi ikki om il m u h i m a h a m iy a tg a ega:
1) 
turli t a ’lim m uassasalarida tahsil o layotgan y o sh larn in g u m u m i y
o 'r t a , o 'r t a maxsus, k a s b - h u n a r b ilim la r h a jm in in g bir xillik d arajasini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t a ’minlovchi m a m la k a td a yagona pedagogik muhitni yaratish zarurligi;
2) 0 ‘zb ekistonning j a h o n ham jam iyati tizimiga kirishi natijasida 
xalqaro t a ’lim am aliyotida u m u m iy o ‘rta va o ‘rta maxsus, k a s b - h u n a r
t a ’limi m a z m u n in i rivojlanishi tendensiyalarining hisobga olinishi.
Davlat t a ’lim standard:
1) t a ’lim olish shaklidan q a t ’iy n az ar bitiruvchilar erishishlari kerak 
boMgan t a ’lim darajasini belgilovchi asosiy hujjat;
2) o ‘quv fani b o ‘yicha y a kuniy t a ’lim ning yakuniy natijalarini 
belgilovchi asosiy hujjat;
3) t a ’lim dasturlari m azm unining m inim um i, 
0
‘quvchilar to m o n id a n
bajariladigan o ‘quv ishlarining maksimal hajmi, shuningdek, bitiruvchi- 
larning tayyorgarlik darajalariga q o ‘yiluvchi talablarni belgilaydi.
0 ‘zbekiston Respublikasining « T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i bilan 
bir qatorda t a ’lim standarti asosiy m e ’yoriy hujjat hisoblanadi. «Standart» 
ingliz tilid a n ta r j i m a q ilin g a n d a « m e ’yor», « n a m u n a » , « an d o z a» , 
«m odel» m a ’n o la r i n i a n g l a t a d i. S ta n d a r t y o r d a m i d a , re sp u b lik a
miqyosidagi turli t a ’lim muassasalarida t a ’limning barqarorlik darajasini 
t a ’m inla shga erish ilad i, o ‘quv ishlari norm ativlari m oslash tirila d i, 
o 'q u v c h i l a r n i n g b ilim la r in i b a h o l a s h m e z o n la ri ishlab c h iq ila d i. 
O'quvchi davlat to m o n id a n belgilangan t a ’lim standarti bilan cheklanishi 
m u m k in , yoki bilim larni y anada c h u q u rro q egallab olish m aqsadida 
m ustaqil s h u g 'u lla n is h im koniyatiga ega. U ning uchun qiyin bo 'lg an
yoki qiziqarli b o 'l m a g a n fanni o ‘rganishda o 'q u v c h ig a sta n d a r tg a
kiritilgan n o rm a tiv m in im u m bilan cheklanish im koniyati beriladi.
U s h b u h o l a t d a , o 'q u v c h i o ‘ziga m os keladigan t a ’lim yoMini 
anglagan h olda va m ustaqil tan lab , o ‘z qiziqishlari, istagi, qobiliyatlari 
va intilishlarini am alga oshirish imkoniyatiga ega boMadi. Shakli va 
m a z m u n i b o ‘yich a tushunarli ifoda etilgan standart talablari o ldindan 
o 'q u v c h ila rg a va ularning o ta -o n a la rig a vetkaziladi.
T a ’limni standartlashtirish d u n y o n in g rivojlangan m am lakatlarida, 
m u k a m m a l ra v ish d a o 'q u v rejalari va dasturlarini ishlab ch iq ish , 
t a ’lim ning m a ’lum darajasini belgilash bilan amalga oshiriladi. A m m o
«standart» te rm in i o ‘zi t a ’limga nisbatan yaqin davrlardan qo 'llan ila 
boshlangan. Davlat t a ’lim stan d artla ri t a ’lim sifatini oshirishga imkon 
beradi. U l a r t a ’lim m az m u n i m in im al hajmini qayd etish va t a ’lim 
darajasining quyi chegarasini belgilab beradi.
T a ’lim standartini kiritishdan avval bunday majburiy qoidalar mavjud 
e m a s edi. O 'z la s h tirish n in g aniq belgilangan chegaralari yo'qligi XX
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

asrning 80-yillarida k o ‘pchilik bitiruvchilam ing haqiqiy bilim darajalari 
j u d a past b o ‘lishiga olib keldi.
Davlat t a ’lim standartlarini yaratish b o ‘yich a ishlar 0 ‘zbekiston 
R e sp u b lik a sin in g « T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i ( 1 9 92-yil) q a b u l 
qilingandan keyin boshlandi. M az k u r hujjatning 6-b a n d id a jah o n t a ’limi 
amaliyoti m e ’yorlariga mos keluvchi davlat t a ’lim standartlarini yaratish 
zarurligi t a ’kidlab o ‘tiladi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 
IX sessiyasida (1997-yil) 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi tahriridagi 
« T a ’lim t o ‘g ‘risida»gi Q o n u n i qabul q ilin g a n d an s o ‘ng t a ’lim dasturlari 
yangi avlodi yaratildi. J a h o n am aliyoti tajribasi asosida yaratilgan t a ’lim 
standartlari har bir fan b o ‘yicha o ‘zlashtirilishi za ru r b o ‘lgan bilimlarning 
m in im a l darajasini belgilashga im kon berdi.
D avlat t a ’lim standartlari tarkibiy tuzilishiga k o ‘ra quyidagilardan 
iboratdir:
1. T a ’lim ning yangi yoki a n iq la s h tirilg a n m a q s a d la ri, f a n n in g
o ‘rganish obyektlari va asosiy m azm u n li y o ‘nalishlari k o ‘zda tutiladigan 
o ‘quv fanining u m u m iy t a ’rifi.
2 .
0 ‘quv fanining m azm uni, tayanch (invariant) darajasini tasvirlash.
3. T a ’limning m ajburiy natijalarini ifodalash, y a ’ni o ‘quvch ilarn in g
o ‘quv tayyorgarliklari za ru r boMgan m in im al darajasiga talablar.
4. Bilim, k o ‘nikm a va m alakalarga q o ‘yiluvchi talablar, bu u larn in g
m ajburiy tayyorgarliklari darajasining «oMchamidir», y a ’ni, tekshirish 
ishlari, testlar va alohida topshiriqlarni bajarishlariga q arab o ‘q u v c h ila r 
t o m o n i d a n talablarning m ajburiy darajasiga erishilganligi h a q id a fikr 
yuritish m um kin boMadi.