‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Aqli zaif bolalar bilan olib boriladigan korreksion ishlar. 
A qli z a i f
bola biian korreksion ishlarni erta boshlash nuqsonni m aksim al d a r a ja d a
tuzatish va ikkilam chi c h e tla n ish la r n in g o ldini olishga im k o n b erad i. 
Aqliy qoloqlikni psixologik-pedagogik diagnostika qilishni o ‘z v a q t i d a
o ‘tkazish j u d a m u h im d ir.
Aqli zaif b o lalar oila yoki sog‘liqni saqlash tizimiga q arash li m a x su s 
yaslilarida tarbiyalanadilar. M a k ta b g a c h a yoshdagi b o la la r b i l a n olib 
boriladigan ko rrek sio n ishlar aqli z a if b o la la r u c h u n m axsus b o l a la r
bog'c halarida am alga oshiriladi. Aqli z a if b o ‘lgan m aktabgacha y o s h d ag i 
b o la la r o m m a v iy b o la la r b o g ‘c h a la rid a g i m axsus g u r u h l a r g a q a b u l
qilinishlari m u m k in . U la r d a o ‘qitish m axsus b o lalar bog‘ch a sid a g i kabi 
maxsus dastu r b o ‘yich a olib boriladi.
M a k tab yoshidagi aqli zaif b o lalar m axsus (korreksion) m a k ta b l a r d a
o ‘qitiladilar, bu y e rd a o ‘qitish davlat t a ’lim standarti a so sid a m a x s u s
d a s tu r b o 'y ic h a olib boriladi. B u n d a y m a k ta b la rd a u m u m iy o ‘rta t a ’lim
fanlari (o n a tili, o ‘qish, m a te m a tik a , geografiya, tarix, ta b ia t, j i s m o n i y
tarbiya, rasm, m u siq a , c h izm a ch ilik ) b ila n birga m axsus k o r r e k s i o n
fanlar h a m o ‘qitiladi. Maxsus m a k ta b la r d a m e h n a t t a ’limi m u h i m o ‘rin
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

egallaydi. M eh n a t t a ’limi IV sinfdayoq professional xususiyatga ega 
b o ‘Iib, bolalar o ‘zlari bajara oladigan kasbni o ‘zlashtiradilar. Tarbiyaviy 
i s h l a r
h a m
k a t t a
a h a m i y a t g a ega b o ' l i b ,
a s o s i y
m a q s a d
t a r b i y a l a n u v c h i l a r n i ijtim o iy la s h tirish , b o l a l a r d a ijobiy sifatlarin i 
tarbiyalash, atrofdagilar va o ‘zlariga t o ‘g‘ri baho berishga o ‘rgatiladilar. 
Ayni v aq td a respublikada aqli zaif bolalar uch u n maxsus maktablarning 
90 % ini m a k ta b - in te r n a tla ri tashkil etadi.
G o h o aqliy riv o jlan ish id a nuqso n i boMgan b o la n in g o m m a v iy
u m u m iy o 'r t a t a ’lim m aktabiga jalb etilish holati k o ‘zga tashlanadi. 
B unday holatda bolaning taqdiri, uni o ‘qitish va tarbiyalash m a s’uliyatini 
o t a - o n a l a r o ‘qituvchi-defektologlar bilan kelishib olishlari zarur. Normal 
rivojlanuvchi b o lalar bilan bir sinfda o'qiydigan aqli za if bola alohida 
m u n o s a b a t n i talab etadi. Bola kuchi yetganicha, darsning borishiga 
xalaqit qilm ay sinffaoliyatida ishtirok etishi kerak. U nga biror narsaning 
tu s h u n a rs iz b o ‘lishiga y o ‘l q o ‘yish m um kin emas. Bu holat keyin o ‘quv 
m a te r ia lin in g m u tla q o tushunm asligiga olib keladi. Aqli z a if bolani 
o m m a v iy u m u m iy o ‘rta t a ’lim m aktabida o ‘qitish o ta -o n a la rin in g
bevosita ishtiroklarini talab etadi.
N u tq id a nuqson b o ‘lgan o ‘quvchilarni k o rrek s io n o ‘qitish. Nutqiy 
buzilishlar sabablari va ularning turlari. N u tq faqatgina insonga xos 
b o ‘lgan m u h i m psixik funksiyadir. Nutqiy m u n o s a b a tla r yo rd a m id a , 
shaxs o n g id a borliqni aks ettiruvchi bilimlar do im iy ravishda t o ‘ldirilib 
va boyitib boriladi.
N u t q i y n u q s o n la rn i o ‘rganish, oldini olish va korreksiya bilan 
korreksion pedagogika (defektologiya)ning m u h im sohasi — logopediva 
(y u n o n c h a logos — s o ‘z va paideia — tarbiyalash) shug‘ullanadi. Patogen 
om il t a ’sirida yuzaga kelgan nutqiy buzilishlar o ‘z - o ‘zidan y o ‘qolmaydi 
va u maxsus tashkil etilgan korreksion-logopedik choralarsiz bolaning 
keyingi rivojiga salbiy t a ’sir k o ‘rsatadi.
N u t q i y buzilishini keltirib chiqaruvchi saba bla r orasida ekzogen 
(tashqi) va e ndoge n (ichki) om illar asosiy rol o ‘ynaydi. B undan tashqari 
( a n a t o m ik - fiz io lo g ik , m orfologik), funksional (psixogen), ijtimoiy- 
p s ixologik ( a t r o f - m u h i t n i n g salbiy t a ’siri), p sixonevrologik (psixik 
funksiyalarining buzilishi (aqli zaiflik, xotira yoki d iq q a tn in g buzilishi 
va b o sh q a la r) sab a b la rn in g h a m t a ’siri sezilarli b o ‘ladi.
E k z o g e n -o rg a n ik o m illa r sirasiga: bolaning m arkaziy nerv tizimi 
va u n in g organizm iga salbiy t a ’sir etuvchi o m illar (infeksiya, jarohatlar,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1
intoksikatsiya), tu rli akusherlik patologiyalari (bel torligi, t u g ‘ilishning 
ch o 'z ilib ketishi yoki tez sodir b o ‘lishi, y o ‘ldoshga o ‘ralib qolishi, 
b o la n in g n o t o ‘g ‘ri jo ylashishi va b o s h q a la r ) , m a la k a li a k u s h e r l i k
yordam ining k o ‘rsatilmasligi, chala t u g ‘ilish kabi holatlar sabab b o ‘ladi.
Hozirgi k u n d a logopediyada nutqiy buzilishlarni ikki tu ri ajratiladi: