‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

„Yerda m avjud bo'lgan jo n li jism la r o ‘z - o ‘zini idora etib va o ‘z-
o ‘zjni pa ydo qilib boradigan biopolim erlardan, oqsillar va nuklein
kislotalardan tuzilgan ochiq tizim la rd ir“.
Shuni aytish kerakki, hozirgi kungacha olim larim iz hayotning 
asosi b o ‘lgan tabiiy oqsillarni va am inokislotalarni su n ’iy y o ‘l bilan 
laboratoriya sharoitida hosil qilish imkoniyatiga ega emaslar. Shunga 
qaram asdan, Y erda hayotning paydo b o ‘lishi to ‘g ‘risida turli xil 
hozirgi zam on nazariyalari mavjud.
3- §. Yerda hayotning paydo boMishi to ‘g‘risidagi nazariyalar
Fan m a ’lum otlariga qaraganda, Yer bir paytlar c h o ‘g ‘ holatida 
bo‘lganligi sababli unda hayot b o ‘lmagan. Yerda hayot bo'lishi uchun 
uning ustki qatlam ida 50—70°C dan oshm agan issiqlik harorati, 
nam lik, suv va atm osfera mavjud b o ‘lishi lozim. Yerda hayot uning 
uzoq davom etgan evolutsiyasi natijasida, dastlab, jonsiz tabiatdan 
kelib chiqq an, degan nuqtayi nazar ilgari suriladi. Bu farazni 
1924-yili olim A.I. O parin ilgari surgan b o ‘lib, bunga ju d a k o ‘p 
olim lar, faylasuvlar q o ‘shilishdi. Bu farazga k o ‘ra, tirik jism lar 
organizm ini tashkil qiluvchi hujayralarning paydo b o ‘lishi ham
o ‘z tarixiga ega. Hujayra paydo bolm asdan aw al ancha sodda organik 
tuzilm alar, y a’ni hujayra tarkibini tashkil qiladigan m oddalar: 
oqsillar, nuklein kislotalar va A T F lar yuzaga kelgan. B u ndan 
biologik evolutsiyadan oldin kim yoviy evolutsiya jarayoni sodir 
b o ‘lgan, degan xulosa kelib chiqadi. Y er evolutsiyasining m a iu m
150

---

bosqichida noorganik m oddalar o ‘zaro kim yoviy reaksiyalarga 
kirishgan. Bu reaksiyalar natijasida ju d a k o ‘p gazlar hosil b o 'lib , 
ular Y er atm osferasini paydo qilishgan. Bu atm osfera tarkibida 
suv b ug 'i, uglerod (IV) oksid ( C 0 2), uglerod (II) oksid (C O ), 
vodorod sulfid (H 2S), am m iak (N H 2), m etan (C H 2) va boshqalar 
bo'lgan. Yerning bu birlamchi atmosferasida mavjud b o ‘lgan organik 
m o ddalar tarkibida uglerod birikm alari m uhim aham iyatga ega 
b o ‘lgan.
Y er y u zasin in g h a ro ra ti 10СГС d an p asay g an d a n keyin, 
k o ‘plab yom g‘irlar yog'ishi natijasida dengizlar va ok ean lar hosil 
b o ‘lgan. U larda yom g‘ir suvida erigan am m iak, karbonat angidrid, 
m etan va turli tuzlar, boshqa organik m o d d alar Q uyoshning 
ultrabinafsha, ionlashtiruvchi nurlari ta ’sirida, kim yoviy reaksiya­
lar natijasida, tu rli kim yoviy organik b irik m alar paydo b o ‘la 
boshlagan. Bu jarayon o ‘z - o ‘zidan 
konsentrlanish
va koatservatlar 
hosil qilishdek, yuqori m olekulali b arch a m oddalarga xos b o ‘lgan 
xususiyat sifatida yuzaga chiqqan. Hosil b o ‘lgan koatservat tomchilari 
atrofdagi eritm ad an h a r xil m od dalarn i yuta olish, ular bilan 
m a ’lum reaksiyaga kirishish xususiyatiga ega b o ‘ladi. Lekin, bu 
koatservat to m ch ilarida jonli organizm ning asosiy belgisi — ular 
tarkibiga kiradigan m olekulalarni o ‘z - o ‘zidan bunyodga keltirib 
turuvchi yagona im koniyat emas.
0 ‘z -o ‘zini bunyodga keltirib va boshqarib turish layoqatiga ega 
m olekulalarning vujudga kelishi hayot paydo b o ‘lishidagi eng 
m uhim om il hisoblanadi. Bular, aftidan, eng oddiy