‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Narsa va hodisalardagi son, hajm, daraja kabi tomoniarning
muayyanligi miqdor deb ataladi.
Narsa va hodisalarda m iqdor turlicha ifodalanadi. U larda miqdor 
bir holatda son tariqasida, ikkinchi h o latd a o lc h o v darajasi tari- 
qasida, u ch in ch i h o la td a esa narsa va h o disalarn in g m akondagi 
o ‘zaro m u n o sab ati (u zu n lig i, kengligi, b alan d lig i) ta riq asid a 
ifodalanadi.
137

---

Ijtim oiy hodisalarda ham sifat va m iqdor birlikda bo'ladi. 
M asalan, bir ijtim oiy tuzum ikkinchi ijtim oiy tu zu m d an ishlab 
chiqaruvchi kuchlarining taraqqiyoti, ishlab chiqarish m unosabat- 
larining xarakteri sifat jih atid an farq qilishi bilan birga, ishlab 
chiqarishning o ‘sish su r’ati, unum li m eh natda band odam larning 
so n i, m illiy d a ro m a d n in g m iq d o ri, uning ja m iy a t a ’zolariga 
taqsim lanishi (m iqdor) va shu kabilar bilan farq qiladi.
H ar b ir narsa va hodisa m uayyan m iqdor va sifat birligidan 
iborat m e’yorga ham ega b o ‘ladi. 
M e ’yor — narsa va hodisalarning
miqdor va sifat birligini qamrab oluvchi chegaradir. 
B oshqacha 
qilib aytganda, sifat bilan m iq dorning birligi m e ’yor deyiladi. 
M e ’yor — narsa va hodisalarning shunday m uayyanligiki, uning 
buzilishi narsa yoki hodisa sifati o ‘zgarishiga, boshqa sifatga o ‘tishiga, 
ya’ni boshqa narsa va hodisaga aylanishiga olib keladi.
N arsa va hodisalar o ‘z mavjudligining m a ’lum davrlarida sifat 
va m iqdor birligini, y a ’ni oldingi sifatlarini saqlaydilar. Bu davrda 
ularda faqat m uhim bo 'lm ag an m iqdor o ‘zgarishlari sodir b o 'lad i. 
Biroq, bu jarayon vaqtinchadir. Taraqqiyotning m a’lum bosqichida 
m iqdor o ‘zgarishlari shunday darajaga yetadiki, endi yangi m iqdor 
o 'z g a rish la ri m u m k in b o ‘lm ay q o lish i tu fay li, z a ru ra n sifat 
o ‘zgarishlariga o ‘tadi. Bunda narsaning eski sifat chegarasi buzilishi 
natijasida uning oldingi m e ’yori ham o ‘zgaradi, y a ’ni yangi sifat 
va miqdorga ega b o ‘lgan yangi m e’yordagi narsa vujudga keladi.
Borliqdagi narsa va hodisalarda barcha o'zgarishlar: rivojlanish, 
taraqqiyot m iqdor va sifat o'zgarishlari natijasida sodir b o 'lad i. 
B unda m iq d o r o'zgarishlari sifat o'zgarishlariga o ‘tgani kabi, sifat 
o 'zg arish lari h am m iq d o r o 'z g a rish la rig a o 'ta d i. R ivojlanish 
jarayonidagi b ir-biridan farq qiluvchi bu ikki xil sifat va m iqdor 
o'zgarishlari uzluksizlik va uzilishning birligi sifatida nam oyon 
b o 'lad i. 
Uzluksizlik 
— narsa va hodisalar rivojlanishidagi m iqd o r 
o'zgarishlarini o 'z ichiga oladi. Uzluksiz rivojlanish davrida narsa va 
hodisalarda ichki o'zgarishlar yuz bersa-da, bular shu narsa yoki 
hodisa m ohiyatini bu tunlay o'zgartirib yuborm aydi. B unda narsa 
yoki hodisa o 'zining oldingi sifatini saqlab qoladi. U zilish esa, shu 
narsa va hodisalar rivojlanishida endi yangi m iqdor o'zgarishlari 
m um kin b o 'lm ay qolgan bir paytda yuz beradigan sifat o 'zg arish ­
larini ifodalaydi. 
Uzilish 
— bu o'zgarish va rivojlanish jaray o n id a 
narsa yoki ho disan in g bir sifat m uayyanligidan ikkinchi sifat 
m uayyanligiga o 'tish i dem akdir. O 'zgarish va rivojlanishda m iq ­
dorning sifatga o'tishi, eski sifatning yangi sifatga aylanish jarayoni 
falsafada