‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Arastudir 
(miloddan oldingi 384—322- 
yillar). U serm ahsul faylasuf b o iib , ayrim asarlari bizning 
davrimizgacha ham yetib kelgan. Arastuning yirik asarlari „M eta- 
fizika“ (yoki „Birinchi falsafa14), ,,Fizika“ , „Jon to ‘g ‘risida“ , 
,,Analitika“ , ,,Kategoriyalar“ , ,,Siyosat“ , ,,Ritorika“ va boshqa- 
lardir.
Shunisi diqqatga sazovorki, Arastu Aflotun taiim o tin i tanqid 
qilish bilan birga, um um an unga qarshi chiqa boshladi. Uningcha, 
moddiy olam abadiy va obyektiv xarakterga ega b o iib , hech qanday 
Aflotun ,,g‘oya“siga muhtoj emas. Tabiat esa, moddiy asosga ega 
b o ig a n narsalar yigindisidan iborat, u har doim harakatda va 
o‘zgarishdadir. Arastuning bilish nazariyasi ham muhim ahamiyatga 
ega. Arastu Aflotunning bilish nazariyasini rad etib, moddiy dunyo 
bilishning predmeti va sezgilarimizning obyektiv manbayi ekanligini 
nazariy asoslab berishga harakat qildi.
Arastuning va um um an qadimgi yunon faylasuflarining jamiyat 
va inson haqidagi qarashlari o ‘sha davrdagi hukm ron ijtimoiy 
m unosabatlarga b o g iiq edi. U lar jam iyatga nisbatan b o ig a n
41

---

qarashlarida quldorlik tuzumini mustahkamlashga urinadilar. Yunon 
faylasuflarining ta ’lim oticha, jam iyatning qul va qul egalariga 
bo'linishi, quldorlarning hukmronligi va qullarning qulligi tabiiy 
holatdir. Qullar boshdan qul bo'lib tug‘ilganlar, shuning uchun 
ham u lar jism o n iy jih a td a n baquvvat, jism o n iy m eh n atg a 
qobiliyatlidirlar. Qullar o ‘z tabiatlariga ko'ra, axloqiy fazilatlardan 
mahrum va yaxshilikka uquvsiz kimsalardir. Axloqiy fazilatlar, yaxshi 
faoliyat faqat erkin kishilarga — qul egalariga xosdir.
Qadimgi yunon falsafasining bu cheklangan tom onini hisobga 
olmaganda, ijtimoiy fikr taraqqiyotida yangi bosqich bo ‘ldi.