Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti umumiy pedagogika

4. Kadrlar tayyorlash milliy modeli. Shaxs miliy dasturning bosh subyekti.
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy, tarkibiy qismlari. Kadrlar tayyorlash milliy modeli faqat ta’lim-tarbiya jarayoninigina qamrab olmay, ishlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlarni ham o^fiz ichiga oladi.
Kadrlar tayyorlash milliy modeli shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va ishlab chiqarish kabi tarkibiy qismlarning o’zaro hamkorligi, ular o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik asosida «yuksak ma`naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlarni tayyorlash Milliy tizimi» mohiyatini aks ettiruvchi andoza, loyiha hisoblanadi (2- chizma):


Davlat, jamiyat

Uzluksiz ta’lim





Shaxs





Fan

Ishlab chiqarish






3 - chizma, Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy, tarkibiy qismlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik va bog`liqlik
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning asosida kadrlar tayyorlash milliy modcll va uning mohiyati yoritiladi. Milliy modelning o’ziga» xususiyatli mustaqil ravishda to’qqiz yillik umumiy o’rta hamda uch yillik o’rta maxsus, kasb-hunar ta’liminining joriy etilishi bilan belgilanadi Вu esa o’z navbatida, umumiy ta’lim dasturlaridan o’rta maxsus, kasb hunar ta`limi dasturlariga o’tilishiga zamin yaratadi.¹
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iboratdir:Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta’lim sohasidagi xizmatlarning istepmolchisi va ularni amalga oshiruvchidir.
Shaxs uzluksiz ta’lim jarayonida dunyoviy, ilmiy bilimlarni o’zlashtiradi, fan asoslarini puxta egallaydi, ishlab chiqarish sohalari bilan tanishadi, shuningdek, o’zida ijtimoiy ta`sirlar yordamida ma`naviy-axloqiy sifatlarni tarbiyalab boradi. Shaxsda o’zlashtirilgan bilim, faoliyat ko’nikmalari va hayotiy tajriba asosida kasbiy mahorat ham shakllanib boradi. Yuksak ma`naviy-axloqiy sifatlar va yuqori darajadagi kasbiy malakaga ega bo’lish uchun shaxs o’z oldiga muayyan maqsadni qo’ya olishi hamda unga erishish yo’lida tinimsiz izlanishi, o’qib-o’rganishi lozim. Shundagina u ijtimoiy raqobatga chidamli, malakali kadr bo’lib shakllanadi.
O’z-o’zini anglash tuyg`usiga ega bo’lish, ta’lim sohasidagi xizmatlardan to’laqonli, samarali foydalana olish, ilmiy va kasbiy bilimlarni puxta o’zlashtirishga erishish shaxsga yetuk mutaxassis bo’la olishi uchun poydevor yaratadi. Inson kamoloti, eng awalo, uning o’ziga bog`liqdir. Shu bois milliy dasturda shaxs va uning kamolotini shakllantirishga alohida e’tibor qardtilgan.
«Ta’lim xizmatlarlning istepmolchisi sifatida shaxsga davlat ta’limini olish va kasb-hunar tayyorgarligidan o’tish kafolatlanadi. Ta’lim olish jarayonida shaxs davlat ta’lim standartlarida ifoda etilgan talablarni bajarishi shart.
Shaxs ta’lim xizmatlarining yaratuvchisi sifatida tegishli malaka darajasini olgach, ta’lim, moddiy ishlab chiqarish, fan, madaniyat va xizmat ko’rsatish sohasida faoliyat ko’rsatadi va o’z bilimi hamda tajribasini o’rgatishda ishtirok etadi».¹

1. 
   Davlat va jamivat ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlarni tayyorlash va ularni qabul qilib olishning kafillaridir.
   

Shaxs kamoloti nafaqat o’zi uchun, balki davlat va jamiyat taraqqiyoti, ravnaqi uchun ham muhim ahamiyatga egadir. Binobarin, fuqarolari yuksak ma`naviyatga ega jamiyat har tomonlama taraqqiy eta oladi.
Shaxs va davlat (jamiyat) o’rtasidagi aloqa ikki tomonlama xususiyatga ega. Shu bois har qanday davlat (jamiyat) o’z fuqarolarining yashashi, mehnat qilishi, iqtidori va salohiyatini ro’yobga chiqarishi, uni namoyon eta olishi uchun yetarli darajada shart-sharoit yaratib bera olishi lozim.
Respublika ta’lim tizimida davlat va jamiyat shaxsning har tomonlama shakllanishi, o’zligini namoyon eta olishi uchun yetarli darajada shart-sharoit yaratib berish maspuliyatini o’z zimmasiga oluvchi subyekt sifatida namoyon bo’ladi.
Davlat va jamiyat ta’lim muassasalarining yuqori malakali raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash yo’lidagi faoliyatini ham uyg`unlashtiradi hamda quyidagilarga kafolat beradi:
fuqarolarning bilim olish, kasb tanlash va o’z malakasini oshirish huquqlarining ro’yobga chiqarilishiga;

• 
  majburiy umumiy o’rta ta’lim hamda akademik litsey yoki kasb- hunar kollejida ta’lim olish yo’nalishini tanlash huquqi asosida majburiy o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini olishga;
  
• 
  davlat grantlar yoki pulli-shartnomaviy asosda oliy ta’lim va oliy o’quv yurtidan keyingi ta’limni olish huquqiga;
  
• 
  davlat ta’lim muassasalarini mablag` bilan ta`minlashga;
  
• 
  ta’lim oluvchilarning o’qishi, turmushi va dam olishi uchun shart- sharoitlar yaratish borasidagi vazifalarning hal etilishida jamoatchilik boshqaruvini rivojlantirishga;
  
• 
  ta’lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy jihatdan qo’llab- quvvatlashga;
  
• 
  sog`liq va rivojlanishida nuqsoni bo’lgan shaxslarning ta’lim olishiga.
  

Kadrlar tayyorlashning milliy modeli


Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iboratdir:

Shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh obhekti va subyekti	Davlat va jamiyat. Ta’lim olishni yuridik jihatdan kafolatlash		Uluksiz ta’lim. Uzluksiz ta’lim malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlash tizimining asosiy poydevori
Ta’lim tizimining istehmolchisi va amalga oshiruvchisi	Davlat va jamiyat ta’lim tizimining ochiq bo’lishini va o’zgarishlarga moslashuvini tahminlaydi Ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini tartibga solish, boshqarish va nazorat
Ta’lim olish, kasbga tayyorgarlik ko’rish kafolatlanganligi	Rejalashtirishni amalga oshirish va tashkil etish		Mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini tahminlovchisi
Davlat ta’lim standarti talablarini bajarish	Moddiy va ma’naviy jihatdan tahminlash		Iqtisodiy va ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarni qondirish
O’z bilimi va tayyorgarlik darajasiga bog`liq faoliyat ko’rsatish	Tayyorlangan kadrlari qabul qilish va ish bilan tahminlashni kafolatlash. Malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlash uchun zamin yaratish		Shaxs ma’naviy, axloqiy kamoloti va istehdodini rivojlantirish
Ta’lim standartlari darajasida sifatli ta’lim olish, ta’lim olish turini tanlash, malaka oshirish huquqidan foydalanish
Fan		Ishlab chiqarish
Mutaxassislikning fundamental asoslarini berish		Kadrlarga bo’lgan ehtiyojlarni aniqlash
Mutaxassislikning nazariy-metodologik asoslarini ishlab chiqish Mutaxassisliklarning ilmiy-amaliy va metodik asoslarini yaratish		Kasbiy malaka-mahorat turlari darajasida talabni belgilash. Kadrlarni istehmol qiluvchi asosiy buyurtmachi
Ilg`or pedagogik va psixologik asosga tavsiflar berish		Kadrlar tayyorlashni moliyaviy va moddiy-texnik jihatdan tahminlash ishtirokchisi