Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

II. Epifiz bezining joylashuvi, tuzilishi va fiziologiyasi.
Epifiz oraliq miya tomini o`sib chiqqan qismidir. Epifizning organizmdagi roli hali oxirigacha o`rganilmagan. Epifiz organizmda biologik soat rolini o`ynaydi. Buning sababi shundaki, evoyutsion rivojlanish jarayonida hayvonlarni 3-ko`zi shu bezga aylanib u yangi funksiyalar kasb etadi. Epifizning bezsimon hujayralari serotanin va uning hosilasi melatonin ishlab chiqaradi. Epifiz garmonlari fosfor, kalsiy, magniy almashinuvida suv-tuzlar almashinuvini idora qilishda ishtirok etadi. Epifiz ekstrakti paraqalqonsimon bez gipofunksiyasida qonda kalsiy miqdorini normaga soladi, ko`p miqdorda tiroksin sekretsiyasi bilan qalqonsimon bez kasalligini rivojlanishini kechiktiradi. Epifiz garmonlari yetishmaganda yoki bolmaganda qonda jinsiy yetishishning tezlashuvi roy beradi. epifiz gipofunksiyasida gipofiz oldingi bolagining gonodotrop gormonlari vaxususan testasteron hosil bo`lishini ng quvvatlab turadigon lyutenlovchi garmon ishlab chiqishi kuchayadi.


Epifiz bezining tuzilishi.

Shishasimon tana oraliq miyaning epithalamus sohasida, miya yarim sharlarining ostki qismida joylashgan. Epifiz hajmi jihatidan unchalik katta bo`lmay katta yoshli odamlarda 0,2 g, uzunligi 8-10 mm, qalinligi 4m bo`ladi. Shakli tuxumsimon.Yuzasi g`adir-budur, rangi qizg`ish-kulrang bo`ladi. Old tomondan katakchalar orqali ko`ruv bo`rtig`i talamus ga birlashib joylashadi. Orqa miya esa to`rt tepalikning yuqori do`mboqchalari orasidagi sagital egatchada joylashadi.U tashqi tomondan yupqa biriktiruvchi to`qimali parda bilan o`raglan. Bu parda bez to`qimasi ichiga kirib, to`siqlar hosil qiladi va uni mayday bo`laklarga bo`lib yuboradi. Bo`lakchalar esa pufakchalar ya’ni folikulalardan tuzilgan. Hozirgi vaqtda epifizda 2 xil modda serotonin va melotonin hosil bo`lishi aniqlangan. Serotonin arteriyalarni toraytirib, mediator vazifasini bajaradi. Epifizning buzilishi bolalarda erta jinsiy balog`atga yetishiga olib keladi. Epifizdagi serotonin yorug`lik ko`p tushgan paytda serotonin hosil bo`lishi kuchayadi. Epifiz ichki sekriyasini simpatik asab tizimi boshqaradi. Bezdagi biokimyoviy jarayonlar sikli kun vat un almashinuvini aks ettirgani sababli bu siklik faollikni organizmning o`ziga xos “biologik soat” deb hisoblashadi (F.N.Bahodirov Odam anatomiyasi 178-bet).