Z nishanova, G. Alimova

Bolalarda, xususan, kichik yoshdagi bog‘cha boialarida hali

www.ziyouz.com kutubxonasi

mehnat malakalari yo‘q, qo‘I muskullari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Ana shuning uchun bolalar qasddan yoki anqovliklaridan emas, balki eplay olmasliklaridan biror narsani tushirib sindirib yuborishlari mumkin. Ana shunday “falokat” yuz bergan paytda bolani “anqov, merov, ko‘zinga qarasang bo‘lmaydimi” deb urishish yoki koyish yaramaydi. Buning o‘miga bolaga shu mehnatni qanday qilib bajarishni ko‘rsatib berish lozim.


Bog‘cha yoshidagi bolalami mehnatsevarlik ruhida tarbiyalashda ulami inoq jamoaga uyushtirish katta ahamiyatga egadir. Jamoa bo‘lib mehnat qilishda tarbiyachi har bir bolaga ma’lum bir mehnatni bajarishni buyuradi. Anashu tariqabolalar jipsjamoabo‘lib mehnat faoliyati bilan shug’ullanadilar.


Masalan, katta guruh bolalari jamoa bo‘lib navbatchilik qiladilar. Bunda bir bola stolga dasturxon yozib chiqsa, ikkinchisi qoshiq va vilkalami qo‘yib chiqadi, uchinchi bola esa stulchalami qo‘yib chiqsa, to‘rtinchi bola stolga nonlami qo‘yib chiqadi. Bog‘chada navbatchilikka o‘igangan bolalar oilada ham yordamlashadigan bo‘ladilar.


Umuman o‘rta va katta yoshdagi bog‘cha bolalariga oilada kuchlari etadigan mehnat topshiriqlarini berish kerak. Bu ulami mehnatsevarlik mhida tarbiyalashda va ularda ayrim mehnat malakalari hosil bo‘lishi uchun juda katta imkoniyatlar yaratadi. Ijtimoiy foydali mehnatda ishtirok etmagan bolani keyinchalik mehnatga jalb qilish juda qiyin bo‘ladi.


Bog‘chada bolalar jalb qilinadigan mehnat faoliyatining turi juda xilma-xildir. Masalan, tabiat burchagidagi jonivor yoki o‘simliklami parvarish qilish, bog‘cha hovlisida ishlash, oshxonada va guruhda navbatchilik qilish, kichkintoylami kiyintirishga yordam berish va boshqalar.


Shuni ham aytib o‘tish kerakki, kichik yoshdagi bog‘cha bolalari o‘zlarining mehnat faoliyatlarini hali yo‘lga qo‘ya olmaydilar. Shuning uchun ular mehnatning juda sodda turlari bilan, y’ani o‘simliklarga suv quyish, baliqlarga ovqat berish, hovliga suv sepish va shu kabilar shug‘ullanadilar.

0. 
   ‘rta va katta guruh bolalan mehnat faoliyatini o‘yindan batamom farqlab, unga nisbatan jiddiy munosabatda bo’la boshlaydilar. Ular
   

www.ziyouz.com kutubxonasi

mehnatdan kelib chiqadigan natijani, y’ani mehnatning ijtimoiy mohiyatini, kim uchun, nima uchun lozimligini tushunadilar. Ular kattalarning oiladagi uy-ro‘zg‘or ishlariga zo‘r ishtiyoq bilan yondashadilar, kichkintoylar uchun qog‘oz, karton faner va plastilindan turli o‘yinchoqlar yasaydilar. Pedagogik jihatdan to‘g‘ri tashkil qilingan mehnat faoliyati bolalaming har tomonlama, y’ani ham jismoniy, ham psixik, ham estetik, ham axloqiy tomondan barkamol rivojlanishlariga juda katta ta’sir qiladi.


Bog‘cha bolalari biron o‘yin, ta’lim yoki mehnat faoliyati bilan mashg‘ul bo‘lar ekan, ular asosida harakatga soluvchi mayllar yotadi. Kichik bog‘cha yoshidagi bolalarning xatti-harakatlari amalga oshirilayotgan sharoitga bog‘liq bo’ladi. Ular xatti-harakat motivlarini anglab ham etmaydilar. Shuning uchun ko‘pincha o‘zlariga mutlaqo hisobot bermay, ma’lum bir vaziyatda u yoki bu xatti-harakatni amalga oshira boshlaydilar.

7 .2 . Bog‘cha yoshidagi bolalarning k attalar m ehnatiga m unosabati

Bu yosh davrida bolalaming xatti-harakatlari va hulq atvorlarining motivlari ham o‘zgarib, rivojlanib boradi. Katta yoshli bog‘cha bolalarining xatti-harakat motivlari to‘la anglangan motivlardan iborat bo‘ladi. Masalan, katta yoshdagi bog‘cha bolalarining xatti-harakatlari, hulq-atvorlari asosida yotgan motivlar har tomonlama katta odamlaiga o‘xshashdan iboratdir. Ular ana shunday kuchli mayl asosida taqlidiy o‘yinlarni, ta’limiy, y’ani didaktik mashg‘ulotlarni va mehnat mashg‘ulotlarini tashkil qilib o‘tkazadilar. Bolalarning asosiy maqsadlari katta odamlar bilan o ‘zaro munosabatni mustahkamlashdir. Bolalar katta kishilar bilan yaxshi munosabatlar o‘rnatishga intilar ekanlar, ular katta kishilarning buyurgan topshiriqlarini bajarishga, o‘rnatgan tartib-qoidalariga so‘zsiz bo‘ysunishga harakat qiladilar.


Bolaning bog‘cha yoshidagi davrida o‘z qadr- qimmatini anglashi ham yuzaga kela boshlaydi. Bolalar bog‘chaga kelganda dastawal o‘z tengqurlarini sezmaslikka, payqamaslikka harakat qiladilar.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Keyinchalik turli o‘yin va majburiy mashg‘ulotlar davomida bolalar jamoasiga qo‘shilib, o‘z tengqurlarining hurmatini qozonishga harakat qiladilar, yani boshqa bolalarga har tomonlama yaxshi ko‘rinishga intiladilar. Bog‘cha yoshidagi bolalar xatti-harakatlari motivlarining rivojlanishida axloqiy motivlaming roli nihoyatda kattadir. Bolalar o‘z xatti-harakatlarini anglaganlari sayin axloqiy motivlaming yani ijtimoiy axloqiy qoidalarga rioya qilish motivlarining o’mi kuchayib boradi. Bolalar endi o‘zlarining egoistic manfaatlari yuzasidan emas, balki ijtimoiy manfaat nuqtai nazaridan harakat qilishga o‘igana boshlaydilar. Masalan, bolalar o‘zlari yoqtirgan o‘zlariga eng yoqadigan o‘yinchoqlarini boshqa bolalarga beradigan va hattoki o‘zlarining uyidan olib kelgan shirinliklarini ham bo‘lib beradigan bo‘ladilar. Shu tariqa bolalarda ijtimoiy motivlar rivojlana boshlaydi. Katta yoshdagi bog‘cha bolalari har doim kichik yoshdagi bolalarga yordam berishga, yani ijtimoiy motivlar asosida harakat qilishga intiladilar.

7 .3 . M ehnat faoliyatining bola ruhiyatiga ta ’siri

Bog‘cha yoshidagi bolalar xatti-harakatlari motivlarining rivojlanishida axloqiy motivlaming roli nihoyatda kattadir. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, bu yoshdagi bolalarda ijtimoiy axloqiy qoidalaiga rioya qilish motivlari katta o’rin tutadi. Bog‘cha yoshidagi bolalarda ana shunday motivlar bilan birga o‘z-o‘zini anglash, o‘zining xatti-harakatlariga baho berish ham tarkib topa boshlaydi. Masalan, “Uch ayiq”, “Uycha”, “Aka-uka bahodirlar” kabi hikoyalami ifodali qilib o‘qib berish yoki instsenirovka qilish orqali bolalarda o‘z-o‘zini anglash va o‘z xatti—harakatlariga baho berish tarbiyalab boriladi.

www.ziyouz.com kutubxonasi