Z. T. M s h m o V a

1.10. Maktab psixologi ishining o‘ziga xos tomonlari
Psixolog ishini nimadan boshlashi kerak?
Bugungi kunda ko‘pchilik umumiy o ‘rta ta’lim maktablari 
0
‘zining psixologlariga ega. Biroq shunga qaramay rahbar va 
o ‘qituvchilar ko‘pincha psixologning qo‘lidan nima kelishi 
mumkinligini yaxshi tasawur etolmaydilar. Ularga psixolog 
ham m a muammolarini bir zumda hal qilib beradigandek 
tuyuladi. Ammo psixologning maktabda ish boshlaganidan ke- 
yin maktabda tashqi jihatdan hech narsa o ‘zgarmaganini 
ko‘rishgach, ularda «Maktab psixologining o‘zi nima keragi 
bor?» degan savollar tug‘iladi.
29

---

Shuni alohida ta’kidlash kerakki, maktabdagi amaliy ish 
uchun psixolog o ‘rgangan nazariy bilimlar yetmay qoladi. 
Maktabga kelgach, psixologlar ko‘pincha amaliyotning ular 
oldiga qo‘ygan muammolaridan dovdirab qoladilar. Shunday 
ahvolga tushib qolmasligi uchun psixolog avvalo maktabga 
nima maqsadda borayotganligini aniqlashtirib olishi kerak. 
Psixologik xizmatning umumiy maqsadlaridan kelib chiqib, 
psixolog umumiy o ‘rta ta’lim maktabida quyidagi vazifalami 
bajarishi talab etiladi:
1. Bolalarning har bir yosh bosqichida shaxs sifatida va 
intellektual jihatdan to‘laqonli rivojlanishini ta’minlash, ularda 
o‘z-o‘zini tarbiyalash va rivojlantirish qobiliyatini shakllantirish.
2. H ar bir bolaga indivudual yondashuvni va uning 
psixologik-pedagogik o‘rganilishini ta’minlash.
3. Bolaning intellektual jihatdan va shaxs sifatida rivojlanish 
jarayonida yuz berishi mumkin bo‘lgan chetga chiqishlarni 
profilaktika qilish.
Shunday qilib, psixolog maktabga avvalo bolalar uchun 
keladi. Lekin bu psixolog o ‘qituvchilar bilan ishlamaydi, 
degani emas.
Psixolog maktabda yengib o ‘tishi kerak bo‘lgan birinchi 
to ‘siq — bu maktabning pedagogik jamoasiga qo‘shila olishdir. 
Bordi-yu, psixolog bu murakkab organizmga qo‘shilib keta 
olmasa, o ‘z ishida muvaffaqiyatga erishishi juda qiyin ke- 
chadi.
Bunga esa bir necha omil sabab bo‘ladi. K o‘pincha 
o ‘qituvchilar psixologni bolalami qanday qilib tarbiyalashni, 
qanday yashashni o ‘rgatuvchi inson sifatida ко‘rib, dastlabki 
kezlardayoq unga nisbatan salbiy tushunchani shakllantirib 
oladilar. 0 ‘z -o ‘ziga ishonchi sust b o ‘lgan o ‘qituvchilar 
psixologni go‘yo uning kamchiliklarini oshkor etuvchi shaxs 
sifatida idrok etib, uni qandaydir inspektor sifatida qabul 
qiladilar. Bular esa psixologning mavjud sharoitga tez ko‘nikib, 
maktab hayotiga chuqur singib ketishga halaqit beradi.
Buning oldini olish uchun psixolog o ‘qituvchilar bilan 
o ‘zaro teng munosabatlarga kirishishi, ikkala taraf ham o ‘zini
30

---

bilag‘on qilib ko‘rsatmasligi, eng muhimi bir-birini raqib deb 
hisoblamasligi zarur. Shunga erishish kerak-ki, o‘qituvchilar 
psixologni ularga yordam bera oladigan boshqa mutaxassis 
sifatida qabul qilsinlar.
Maktabdagi ilk qadamlardanoq psixolog m a’muriyatga 
ularning faoliyat doirasiga nimalar kirmasligini, m o‘jizalar 
ko‘rsatish uning qo‘lidan kelmasligini tushuntirishi lozim.
0 ‘qituvchi bilan bo‘lgan suhbatda u yoki bu bolaning 
muammosi psixologik muammo bo‘lmagani uchun u bo'yicha 
hech narsa qila olmasligini tan olishdan qo‘rqmaslik kerak. 
Dastlabki qadam larni q o ‘yishda o ta-o n alar bilan aloqa 
o‘matish juda muhim. Dastlabki aloqa ixtiyoriy xarakterda 
bo‘lishi va o ‘zi murojaat qilgan ota-onalar bilan amalga 
oshirilishi kerak. Buning uchun psixolog alohida kun va soatlami 
ajratishi lozim.
Demak, umumiy o ‘rta ta ’lim maktabida ishni bosh- 
lashdan awal psixolog:
— o ‘zining pedagoglar jamoasi va maktab ma’muriyati 
bilan bo‘lgan munosabatlami to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishi;
— o ‘z ishining asosiy maqsadi — bu bolaning optimal 
rivojlanishini ta’minlash ekanini doim yodda saqlashi;
— o czining faoliyatida profilaktik ishga u bilan bevosita 
bog‘liq bo‘lgan diagnostik va rivojlantiruvchi ishga alohida 
e’tibor bilan qarashi lozim bo‘ladi.